Cultuur en Maatschappij
Begin september verschijnt in de Britse bioscopen een film over een Pools Squadron in de RAF tijdens de Battle of Britain. Wie waren deze Polen? En wie was Tadeusz Kościuszko, de naamgever van het 303 Squadron? En is er nog een tweede film?
Nadat de Duitsers en de Russen in september 1939 Polen bezetten vluchtten veel van de Poolse militairen het land uit. Via verschillende routes kwamen ze in het westen terecht om zich daar aan te sluiten bij de Geallieerden. In eerste instantie vooral in Frankrijk. Maar als in het voorjaar van 1940 ook Frankrijk overlopen wordt door de Duitsers vestigden veel Polen zich in Groot Brittannië.
Van daaruit zetten ze de strijd tegen de Duitsers voort. Daarbij droegen ze ook bij aan de bevrijding van Nederland bij Driel en Breda onder Maczek. Ze vormden verschillende eigen squadrons in de RAF. De eerder in Nederland gevonden bommenwerper was een vliegtuig uit een bommenwerpersquadron. Deze film gaat over het 303 Squadron, uitgerust met jachtvliegtuigen, en hun bijdrage aan de Battle of Britain.
Vlak na de val van Frankrijk stond Groot Brittannië er voorlopig alleen voor in de strijd tegen Nazi-Duitsland. In voorbereiding op een invasie moest de Luftwaffe de strijd aangaan met de Britse Luchtmacht, de RAF. Wat volgde was een verbeten strijd waarbij de RAF moest stand houden tegen een Duits overmacht. Het leidde tot een van de bekendste uitspraken van Winston Churchill, de premier op dat moment.
"Never in the field of human conflict was so much owed by so many to so few"
Ter beeldvoming: Op 15 september, het hoogtepunt van de Slag om Engeland en nu bekend als Battle of Britain Day, waren 1 op de 5 actieve vliegers Pools.
Toen het Duitse luchtoffensief begon op Adlertag, 13 augustus 1940, waren de Poolse vliegers nog niet operationeel. Eind augustus volgde de eerste inzet en vanaf dat moment wordt het 303 squadron een van de meest succesvolle squadrons in de RAF. Ze vlogen in die tijd met Hurricanes. Dit verklaart de titel van de film.
Doordat de Polen al ervaring hadden opgedaan in 1939, gebruikten ze andere tactieken dan de Britten. Zo vlogen ze dichterbij de Duitse vliegtuigen voordat ze het vuur openden waardoor ze veel effectiever waren. Toen ze zes weken later in oktober werden teruggetrokken voor een rustperiode stond het totale aantal neergehaalde vliegtuigen op 126. Meer dan enig ander squadron betrokken bij de Slag om Engeland ondanks ze pas twee weken later dan andere eenheden ingezet werden. Daarbij lagen hun eigen verliezen lager dan gemiddeld.
De 126 kills op een Hurricane van 303 Squadron. Via Wiki Commons
Het squadron is vernoemd naar Tadeusz Kościuszko (1746-1817), een Pools-Litouwse militair ingenieur. Hij vocht als kolonel mee in de onafhankelijkheidsstrijd van de Verenigde Staten waar hij verbleef van 1776 tot 1784. Hij bouwde onder andere de fortificatie bij West Point.
Bij zijn terugkeer in het Pools-Litouwse Gemenebest werd hij aangesteld als generaal-majoor in 1789 en vocht hij in 1792 tegen de Russen. Deze strijd die leidde tot de tweede opdeling van het Gemenebest. Na een door hem geleidde opstand in 1794 tegen de Russen volgde de derde en laatste opdeling van het Gemenebest door Pruisen, Rusland en Oostenrijk waarmee Polen en Litouwen tot 1918 van de kaart verdwenen als onafhankelijke staten. Kościuszko ging weer naar de VS waar hij zich verder inzette voor mensenrechten. Hij overleed in Zwitserland en is bijgezet in Wavel in Kraków.
Tegen deze achtergrond wordt Kościuszko als nationale held gezien in Polen, Litouwen, Wit-Rusland en de Verenigde Staten. Het was dan ook niet meer dan toepasselijk om het squadron naar hem te vernoemen en een embleem te gebruiken dat duidelijk verwijst naar zijn tijd in de VS.
Via Wiki Commons
Aan het einde van de Tweede Wereldoorlog mochten Poolse troepen niet meelopen in de Victory Parade om daarmee niet de Sovjet Russen voor het hoofd te stoten. Het verhaal gaat dat het 303 bij uitzondering wel gevraagd is maar weigerde.
Het squadron bestond niet alleen uit Poolse piloten. Zo was er de Canadees John Kent, bijnaam Kentski, actief als Flight Commander. Ook streed een Tsjech mee, Josef František die al in 1939 zich bij de Polen voegde (in de film gespeeld door Kryštof Hádek). Behalve de piloten was ook het grondpersoneel Pools.
Flying Officer Zdzislaw Henneberg, Flight Lieutenant John A. Kent 'Kentowski' and Flying Officer Marian Pisarek, No. 303 Polish Fighter Squadron, voor een Hurricane Mk.I (RF-F, V6684) op RAF Leconfield, 24 oktober 1940. Het logo is te zien boven hun hoofden. Copyright: © IWM.
Een van de piloten tijdens de Slag om Engeland was Jan Zumbach. Op de onderstaande foto is hij op de achterste rij te zien met de vlieghelm op. Tijdens de Slag om Engeland scoorde hij acht bevestigde overwinningen. Dit was overwegend tegen de Duitse Messerschmidtjagers, wat lastiger was dan het neerhalen van bommenwerpers.
Later in de oorlog, in 1942, werd Zumbach commandant van het 303. Als eerbetoon aan de inzet van de Polen vloog de Battle of Britain Memorial Flight enige tijd met een Spitfire in zijn kleuren. Ook herkenbaar aan de squadroncode RF, het Kościuszko-embleem en daarbij nog versierd met Donald Duck.
Een foto van dit vliegtuig zorgde in 2015 voor de nodige hilariteit op sociale media. De populistische partij Britain First vereerde met een foto van Zumbachs Spitfire Brits heldendom terwijl ze gelijkertijd ageerde tegen Poolse migranten.
In de film is Jan Zumbach de hoofdpersoon en wordt zijn rol vertolkt door Iwan Rheon. De film volgt Jan Zumbach vanaf zijn vlucht uit bezet Europa en laat zien hoe de Polen gedwongen worden om te trainen in Britse procedures voordat ze de strijd aan mogen gaan tegen de Duitsers. De motivatie van de Polen wordt geïllustreerd door verschillende flashbacks over terreur van de bezetter in Polen. Het squadron wordt gevolgd tijdens de periode dat ze strijden in de Slag om Engeland en de verliezen die daarbij worden geleden.
De film sluit af met Jan Zumbach die aan het einde van de Tweede Wereld oorlog zijn strijdmakkers opzoekt terwijl in London de 'Victory Parade' wordt gehouden waarvan de Polen waren uitgesloten. Deels uit angst van de Britse regering om de Sovjet Unie voor het hoofd te stoten en deels ook uit angst om de vele Polen die in Groot Brittannië achterbleven na de oorlog te veel een podium te geven.
Hoewel Franciszek Kornicki bij het squadron kwam op het moment dat het squadron in oktober uit de meest actieve strijd werden teruggetrokken, is zijn naam het vermelden waard. In 2017 organiseerde het RAF Museum de van 'The People's Spitfire Pilot'. Deze verkiezing werd gewonnen door Kornicki. Bij ons artikel is een interview te bekijken met Kornicki.
Op de website van het Imperial War Museum zijn geluidsopnames terug te vinden van interviews met twee leden van het 303.
De commerciële zender Channel4 maakte de serie 'Bloody Foreigners' over verschillende buitenlandse strijders die vochten voor Engeland. In onze galerij over de Tweede Wereldoorlog is de aflevering te bekijken die gaat over Polen tijden de Battle of Britain.
Het standaardwerk qua boeken over het 303 squadron is het Arkady Fiedler 303 Squadron: The Legendary Battle of Britain Fighter Squadron. Dit is online nog verkrijgbaar.
Ook historicus Adam Zamoyski schreef een boek over de Poolse bijdrage in de RAF.
Documentaire maker Tomasz Magierski maakte een 80 minuten durende documentaire maar onderstaande preview van een minuut geeft een goede samenvatting van hun prestaties:
De film vertelt het verhaal van de Poolse vliegers die vanuit Groot-Brittannië vochten voor de vrijheid van hun eigen land. Gezien door de ogen van Jan Zumbach (Rheon) laat de film zien hoe de Polen, na de nederlaag in eigen land, dwars door Europa na Engeland kwamen om daar de strijd opnieuw op te pakken.
Vliegend voor de RAF boven Groot-Brittannië, leverden ze een belangrijk aandeel in de strijd van 'The Few'. Vechtend tegen de Luftwaffe hielden ze, door Groot-Brittannië te redden van de invasie door de Duitse legers, de droom van een vrij Polen in leven.
Toch komt Zumbach er tegen het einde van de oorlog achter dat de overwinning voor de Polen niet het gewenst resultaat oplevert, een vrij Polen.
De film, een productie van Rakuten Cinema, is geregisseerd door David Blair (The Messenger, Away, Accused) en de cast bestaat onder meer uit Iwan Rheon (Game of Thrones, Marvel’s Inhumans), Milo Gibson (Hacksaw Ridge), Stefanie Martini (Crooked House, Prime Suspect 1973), Krystof Hadek (Under the Skin, Dark Blue World) en Marcin Dorociński (Róża, Anthropoid).
De film is de UK in de bioscoop en VOD platformen vanaf 7 september. In Polen is de première op 17 augustus. Waarschijnlijk om een Poolse versie van het verhaal voor te zijn. Volgens ons is een release in Nederland nog niet gepland. We houden de website van de film in de gaten.
Boven dit bericht de trailer voor de Engelse markt. Uit deze trailer komt de quote in de titel:
"303, a bunch of Poles".
Toeval of niet, in Polen is tegelijkertijd gewerkt aan een film rond hetzelfde onderwerp gebaseerd op het boek van Arkady Fiedler. Deze film is vanaf 31 augustus in de Poolse Bioscopen te zien en lijkt ook bij Pathe in Nederland uit te komen.
Dit is de trailer van de Poolse versie: Dywizjon 303
Natuurlijk is er voor liefhebber van het genre nog de klassieker uit 1969.
Hierin komt ook de Poolse rol aan bod.
Op de cover van de DVD is op de Hurricane het symbool van de Poolse luchtmacht te herkennen, de rood-witte vierkantjes op de neus van het toestel.
