Zeg het tegen niemand

Documentaire over misbruik in de katholieke kerk

Sinds 11 mei staat op YouTube een documentaire (met Engelse ondertitels) over misbruik in de katholieke kerk in Polen, Tylko nie mów nikomo (Zeg het tegen niemand / Tell no one). In een paar dagen tijd is deze al door miljoenen mensen bekeken. Vandaag, 16 mei, gaat de teller al naar de 17.000.000. Dat de booschap van deze film grensoverstijgend is mag blijken uit het artikel Documentary About Pedophile Priests Shakes Up Poland in de New York Times. De twee uur durende film is volledig met behulp van crowd funding tot stand gekomen en is gemaakt door de broers Tomasz en Marek Sekielski.

Confrontatie

In de documentaire komen verschillende slachtoffers aan het woord. Zowel op camera  als door voorgelezen verklaringen. Een tweetal van deze slachtoffers confronteren de dader in een direct gesprek. In deze ontmoetingen bevestigen de priesters wat er is gebeurd.

De daders spreken uit dat wat ze deden fout was. Zo noemen ze het bijvoorbeeld het werk van de duivel. Hiermee leggen ze wel de schuld buiten zichzelf. Dat ze geen begrip hebben van de impact van hun handelen op de slachtoffer wordt duidelijk uit hun andere uitspraken zoals: "Was eerder gekomen, dan had ik het nog goed kunnen maken". Tekenend is ook dat de dader van een vrouwelijk slachtoffer nog haar hand wil kussen. Dit op zich onschuldige gebaar heeft in deze context een heel andere lading die de dader volledig lijkt te ontgaan.

Zelfdoding

Een van de slachtoffers die aan het woord komt is uit het misbruik ontsnapt toen hij een poging deed tot zelfmoord. Ook omdat zijn ouders hem niet geloofde toen hij melding maakte van het misbruik. De arts die hem behandelde na de zelfmoordpoging heeft het misbruik gemeld bij de verantwoordelijke bisschop. Waar zij een briefje terugkreeg van de bisschop heeft het slachtoffer nooit iets van de kerk gehoord. Waar dit slachtoffer zijn poging overleefde spreken de documentairemakers ook met mensen in een dorp waar een van de slachtoffers op veertien jarige leeftijd zelfmoord pleegde.

Zwijgplicht

In de film zijn met een verborgen camera opnames gemaakt als twee slachtoffers naar de kerkcommissie gaan die misbruik in kaart moet brengen. Voordat hun verklaring wordt opgenomen door een medewerker van de kerk, het instituut dat misbruik mogelijk maakte, moeten de slachtoffers op de bijbel zweren dat ze niet over het misbruik praten.

Ook binnen de kerk lijkt een soort van 'omerta' te zijn. Als een priester geconfronteerd wordt met het feit dat in zijn parochie een collega werkt die veroordeeld is, lijkt deze priester oprecht geschokt en roept zijn leidinggevende erbij om dit bespreekbaar te maken. Dan verdwijnen de priester achter de voordeur en is er geen ruimte mee voor dialoog. Daar tegenover een staat een geestelijke die open op camera verdedigt dat hij een podium geeft aan een veroordeelde priester.

De rol van de kerk

Wat de documentaire goed inzichtelijk maakt is de rol van de kerk als instituut. Zo worden priesters die zich schuldig maken een misbruik overgeplaatst als dit bekend wordt. Door de staat veroordeelde priesters worden niet uit hun ambt ontheven. Op camera is vastgelegd hoe een priester, die het werken met kinderen is verboden, toch nog les geeft aan kinderen en zo zijn er meer voorbeelden.

In de documentaire wordt ook de priester Franciszek Cybula met zijn daden geconfronteerd in het najaar van 2018. In december wordt zijn misbruik gemeld bij de kerk. Als hij in februari 2019 overlijdt, wordt zijn begrafenis geleid door de bisschop. Die spreekt alleen van de goede daden van de priester terwijl hij op dat moment bekend moet zijn met het gemelde misbruik.

Ook de rol van de kerk als 'helden van het verzet' tegen het communisme speelt een duidelijk rol. Zo was Cybula de persoonlijke priester van toenmalig president Walesa. Ook is te zien hoe een standbeeld van een van deze geestelijken onderuit wordt gehaald en draait een van de andere misbruik verhalen om een geestelijke in Licheń Stary die daar nog afgebeeld staat op een standbeeld waar hij de immense baseliek van 2004 opdraagt aan de paus. De documentaire adresseert de vraag of de toenmalige (Poolse) paus Johannes Paulus II genoeg heeft gedaan tegen het misbruik.

Impact en impasse

Deze documentaire maakt goed inzichtelijk welke impact het misbruik heeft op de slachtoffers voor de rest van hun leven. Daar tegenover staat de impasse van de kerk om doeltreffend en transparant te handelen.

Afwachten is nu welke impact deze documentaire gaat hebben op de rol van de, in de Poolse maatschappij zeer aanwezige, katholieke kerk. Slaagt een dergelijk document erin om de impasse te doorbreken?

Reactie van de kerk

De primaat van de Poolse kerk, en andere functionarissen, komen in de film tijdens een persconferentie aan het woord. Ook worden opnames uit verschillende TV-interviews gebruikt. Aan interviews wilde ze, volgens statements van de makers aan het einde van de film, niet mee werken aan deze film.

De primaat, aartsbisschop Wojciech Polak, heet inmiddels de broers die de film maakt, Tomasz en Marek Sekielski, bedankt voor hun moed voor het maken van de film. Hij verontschuldigde zich voor ieder wond veroorzaakt door mensen van de kerk tekent de New York Times op.

Aandacht in de media in Nederland

Aandacht voor de documentaire in Nederland is nog beperkt:

• NOS (17 mei): Docu misbruik in Poolse kerken is hoofdpijndossier voor regeringspartij 
• Kerknet (14 mei): Poolse Kerk door het stof omwille van seksueel misbruik
• Financieel Dagblad (23 mei): Seksschandaal in Poolse kerk kan voor oppositie 'goed' uitpakken

Het AD berichtte in maart over de persconferentie zoals die te zien is in de documentaire. Het Nederlands Dagblad pikte als een van de weinige op hoe een Poolse bisschop de joden van het misbruik nieuws beschuldige.