Op donderdag 4 november stond in de NRC een opiniebijdrage van de Poolse premier Morawiecki met als titel 'Polen is en blijft lid van de EU'. Strekking van het opiniestuk: "Polen heeft het recht aan zijn kant en de EU verzwakt zichzelf door Polen kritisch te banderen over het feit dat ze EU-regels negeren".
Een dag later had de krant een bijdrage van Christina Eckes, hoogleraar Europees Recht aan de UvA met de veelzeggende titel 'Juist Poolse aanval op rechtsstaat verzwakt EU'.
De stukken gaan beiden uiteraard over de uitspraak in Polen dat EU afspraken niet staan boven de Poolse grondwet. Morawiecki betoogt dat Polen daarin niet alleen staat en dat ook in andere EU landen vergelijkbare uitspraken zijn gedaan. Mw Eckes benadrukt dat:
"Wat er op het spel staat is even simpel als fundamenteel: de uniforme uitleg van de rechten en verplichtingen zoals die uit de Unie-Verdragen voortvloeien. De verantwoordelijkheid voor deze uniforme uitleg is neergelegd bij één instantie, te weten het Hof van Justitie van de Europese Unie. Zonder deze uniforme uitleg kan een Europese Unie eenvoudigweg niet functioneren. Wanneer iedereen de spelregels voor zichzelf bepaalt, kan er geen spel gespeeld worden.
In zijn uitspraak verklaart het Poolse Hof aan dat beginsel de oorlog, door te stellen dat bepaalde interpretaties van de meest fundamentele bepalingen van het EU-Verdrag in strijd zijn met de Poolse grondwet. Dit is, gelet op het algemene karakter waarin deze gesteld is, van een volkomen andere orde dan de uitspraken van rechtbanken uit andere Europese landen waaraan premier Morawiecki refereert. In deze uitspraken werden slechts zeer specifieke handelingen van de Europese instellingen bekritiseerd en ongeldig verklaard binnen de eigen jurisdictie. Alhoewel dergelijke uitspraken ook niet oncontroversieel zijn, vormen zij bij lange na niet de bedreiging voor het functioneren van de EU als de Poolse uitspraak.
Christina Eckes, hoogleraar Europees Recht
Verder betoogt de hoogleraar dat het Poolse grondwettelijke hof een standpunt bevestigd in een zaak die zelf door de premier is aangespannen. Dat het hof dit bevestigd is volgens haar niet verwonderlijk gegeven het politieke karakter van het hof sinds de regering daar aan hen gelieerde rechters benoemde. Het is precies deze politisering van de rechtsspraak waarover Polen en de EU met elkaar in de clinch liggen (naast nog een aantal andere ruzies zoals over de sluiting van een kolenmijn op de grens met Tsjechië).
Ongrondwettelijke uitspraken
Waar hoogleraar Eckes aan voorbij gaat is dat deze benoemingen van rechters in zichzelf ongrondwettelijk zijn waarmee de uitspraken van het hof zelf ook geen juridische grondslag meer hebben. Dit geldt overigens ook voor de benoemingen van rechters in lagere echelons van de rechtsspraak waarmee de uitspraken van deze rechters ook aangevochten kunnen worden (lees Strijd tussen rechters brengt Poolse rechtsstaat aan het wankelen). Zo onstaat er een tweestrijd: Rechters die juridisch in hun recht staan en de uitspraken van de politiek benoemde rechters ongeldig verklaren en de politiek benoemde rechters die het omgekeerde doen omdat zij denken het recht aan hun kan te hebben. Daarin worden ze gesteund door het politieke instrument van de door de EU veroordeelde tuchtkamer die kritische rechters op non-actief zet.
Een ander aspect is dat een keur aan Poolse hoogleraren aangeven dat het vraagstuk waarover het grondwettelijk hof een uitspraak heeft gedaan zelfs buiten de bevoegdheid ligt van datzelfde hof. Dat is alsof je een voetbalscheidsrechter vraagt om een parkeerboete uit te schrijven op de parkeerplaats bij het voetbalveld. Helaas is dit statement alleen in het Pools verschenen:
De historische argumenten
Morawiecki grijpt in zijn stuk terug op de geschiedenis als hij verwijst naar de Poolse deling in 1795:
In 1795 verdween Polen voor 123 jaar van de wereldkaart. Ja, wij verkeerden toen in een moeilijke positie. Maar Polen viel omdat sommige elites niet tegen de echte uitdagingen streden, maar onderling om invloed en belangen streden. Dit is onze zonde. Een zonde die onmiddellijk werd benut door agressieve en machtige buren. Laten we als Europa niet dezelfde fouten maken. We moeten bedenken dat onze buren op de wereld meedogenloos zijn en sterker worden. Laat deze historische waarschuwing een les zijn voor ons allemaal.
premier Morawiecki
Deze elite moeten we in een context plaatsen die misschien niet iedereen kent. Polen was het eerste land in Polen met een grondwet en een vorm van democratie. De bekende 'Poolse landdag', de Sejm, betrof een vergadering van de edelen. Het is aardig om de verklaring van de uitdrukking 'Poolse landdag' van Onze Taal erbij te halen:
Een Poolse landdag is een aanduiding voor een rommelige vergadering of andere bijeenkomst. Als van een vergadering wordt gezegd dat het ‘wel een Poolse landdag leek’, wil dat dus zeggen dat de vergadering rumoerig verliep, met (te) veel mensen en door-elkaar-gepraat.
Onze Taal
Een reden voor dit tumult was dat er sprake was van een Liberum Veto. Iedere edele kon met zijn veto de complete besluitvorming dwarsbomen. Het feit dat deze edelen zich ook nog eens lieten inzetten door de omringende buitenlandse grootheden om de besluitvorming te beïnvloeden hielp hierbij natuurlijk niet. In de actualiteit is het ook het Vetorecht dat EU-lidstaten hebben die EU-besluitvorming vertraagd of dwarsboomt waardoor de EU er ook niet in slaagt om Polen goed aan te pakken (omdat Hongarije daar bijvoorbeeld voor gaat liggen). Het is waarschijnlijk eerder dit soort gedrag dat de EU verzwakt dan dat de EU-instituties zichzelf verzwakken.
Zelfde geschiedenis, andere uitleg
Op 19 oktober sprak Morawiecki in het EU-parlement. EU-parlementariër Guy Verhofstadt sloeg daarbij in zijn reactie op deze toespraak ook het geschiedenisboek open. Ten eerste legde hij heel nadrukkelijk voor dat de artikelen 1 en 19 die het grondwettelijk hof in Polen nu verwerpt in 2004 door de toenmalige Poolse regering zijn aangenomen. Een regering die toen ook geleid wordt de de huidige regeringspartij PiS. Volgens Verhofstadt zijn dit juist de artikelen die de Brexiteers aangrepen om uit de EU te stappen. Dit plaatst de kop boven het opiniestuk van Morawiecki in een genuanceerder daglicht.
In zijn betoog haalt Verhofstadt, net als hoogleraar Eckes, het argument onderuit dat Polen niet anders doet dan andere EU-landen waar het grondwettelijk hof zich heeft uitgesproken over EU-regels.
Verhofstadt verwijst in zijn toespraak ook naar de gebeurtenissen aan het eind van de 18de eeuw maar geeft er wel een andere draai aan dan de Poolse premier in zijn opiniestuk. Verhofstadt benoemt de 'elite' die we wil van het volk negeerde en dat is in dit geval de wil van het Poolse volk die pro EU zijn en inderdaad niet uit de EU willen.
Verhofstadt besluit zijn betoog met een andere geschiedenisles waarbij het verwijst naar het boek 'Mars der dwaasheid' waarbij een opeenvolging van kleine besluiten leidt tot rampspoed. Hij stelt daarbij de vraag of de ontwikkeling die de Poolse regering in gang heeft gezet nog te beteugelen is en doet in ieder geval een klemmen beroep op de Poolse premier om op zijn stappen terug te komen.
Bekijk zijn betoog in het EU-parlement op de site van het parlement of lees de transcriptie van zijn bijdrage hieronder:
Mr President, I would like to say to the Prime Minister that I have listened to him carefully for 30 minutes.
Prime Minister, even if you had spoken for an hour, I would have silently listened to you. You didn’t talk about the ruling of the constitutional court because the ruling of the constitutional court is very clear. Article 1 and Article 19 of the Treaty are null and void in Poland and are in contradiction with the Polish constitution. That’s the decision of the constitutional court in Poland. And that is a constitution and a Treaty, Article 1 and Article 19, that you accepted in 2004, that the past government accepted at the moment of the Lisbon Treaty. And you know what these articles –Article 1 and Article 19 – are. Article 1 is an ever—closer union, and Article 19 is the central role of the European Court of Justice. By the way, it is exactly for the same reasons that the hard Brexiteers went out of the European Union – for these two articles, Article 1 and Article 19.
The sinister game that you are playing is very clear. The sinister game is that you are putting a politicised constitutional court inside Poland, and that politicised constitutional court is criticised by whom? By the European Court of Justice. The way to eliminate the decisions of the European Court of Justice is to take, with the politicised constitutional court of Poland, a decision that the European Court of Justice (ECJ) no longer has a right of decision in Poland. That is what you have done, and what you defend here. You are making references to others, to the French and the Germans, and there is something to say about the German constitutional court and so on, but they never did that. They never said that Article 1 and Article 19 were no longer applicable in Poland, in their country. They never did that. Like I said, the Brexiteers did that. What you have done is, in fact, put an existential threat to your country and, most of all, to the people, to the Polish people, who are the most pro-European people of the entire European Union. That is what you have done.
And that reminds me of something very dramatic in European history, by the end of the 18th century, when a great country like Poland disappears and makes a fatal mix of bad governance, of external threats and the betrayal of conservatives who could not accept a modern Polish constitution at that time. Am I the only one who sees some fatal resemblance here with what is happening today in Poland? So I have to tell you – I know that you are a historian, Prime Minister – so I wanted, in fact, to start my speech and to end my speech with a classic historical book: ‘The March of Folly’ by Barbara Tuchman, because it reminds me of what is happening in Poland today. It starts with a simple decision, and it goes to another decision, and a further decision, and that is when the folly starts. It is not, in fact, people who want that, not the ordinary Polish citizens, it is the ego of big power players who are not thinking what the disaster will be at the end of the story.
So my wish, Prime Minister, is please, come back from these stupid decisions and end, together with the Polish people, this march of the folly that you have entered in 2015.
Guy Verhofstadt - 19 oktober 2021 - EU parlement
