Van de week was er een wisseling van de wacht: een nieuwe premier in Polen. Voor Marc Peirs de aanleiding voor onderstaande analyse die eerder verscheen op VRT news. De foto toont Morawiecki in november 2016 toen hij met toenmalig minister Kamp aanwezig was bij het business forum van PCCNL. daar zette hij al zijn agenda qua vernieuwing van de economie uiteen.
Wil "paria" Polen dan toch opnieuw vrede met Europa?
Polen ligt al een tijd overhoop met de officiële Europese lijn en werd daarvoor al op de vingers getikt. Maar het land leek koppig dwars te blijven liggen. Nu is er een nieuwe premier en die heeft alvast de bedoeling om vrede te sluiten. Lukt het hem? Marc Peirs wikt en weegt.
Polen heeft een nieuwe premier. Met de aanstelling van ex-bankier Mateusz Morawiecki lijkt regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid in eigen land én tegenover de Europese Unie een koerswijziging in te luiden.
Zelden waren twee opeenvolgende premiers van één en dezelfde partij zulke verschillende personaliteiten. Beata Szydlo, die haar ontslag als premier op vrijdag 8 december aanbood, is een raspaard uit de klassiek-conservatieve stal van Recht en Rechtvaardigheid. Dochter van een mijnwerker, moeder van een priester. Veel Poolser kan het nauwelijks worden. Szydlo's thuis is nog steeds een godvergeten proviciestadje in de mijnwerkersregio Silezië. Van vreemde talen of buitenlandse studies heeft deze dame geen kaas gegeten.
En dan: enter Mateusz Morawiecki. Man van de wereld. Geschiedenis gestudeerd in Wroclaw, daarna opleidingen in recht en economie genoten in Amerika, Zwitserland, Duitsland. Spreekt Duits en Engels.
Morawiecki maakte carrière in de financiële wereld. Jarenlang was hij CEO van de grote Zachodni Bank, een dochter van de Santander-groep. Voordien, begin jaren 2000, was hij betrokken bij de financiële onderhandelingen over het Poolse EU-lidmaatschap, dat op 1 mei 2004 een feit werd. Later werkte hij voor de liberale premier Donald Tusk. Kortom, een profiel dat je veeleer bij het liberale Burgerplatform zou verwachten.
En raad wat? Ja, pas in het voorjaar van 2016 werd Morawiecki lid van Recht en Rechtvaardigheid. In november 2015 had hij zijn goedbetaalde bankjob laten schieten om vicepremier en minister van Economische Ontwikkeling onder Beata Szydlo te worden. Enkele maanden later, in 2016, kreeg wonderboy Morawiecki daar ook nog de portefeuille van Financiën bij. Zo kreeg hij de hele gereedschapskist in handen om de Poolse economie te hervormen.
Hybrides, drones, games
Ex-premier Beata Szydlo is een conservatieve dragonder in ethische en culturele dossiers. Maar wat velen in het Westen niet (willen) zien, is dat haar regering tegelijkertijd een bijzonder gul, bijna Scandinavisch sociaal beleid voert.
Vlaggenschip is het kindergeldporgramma 500+. Vanaf het tweede kind krijgt elk Pools gezin voor elke kleine 500 zloty, omgerekend 125 euro. Dat is een klein fortuin als je weet dat de koopkracht per euro in Polen 3 à 4 keer hoger ligt dan in West-Europa. Kansarme gezinnen krijgen de fraaie som al vanaf het éérste kind. Zeker in het armere oosten van Polen, waar veel kroostrijke gezinnen wonen, betekent 500+ niet minder dan een maandloon extra.
Voor een dergelijk sociaal beleid is Morawiecki minder gevoelig. De ex-bankier let graag op de cijfers. Knip op de beurs en een zuinige begroting vindt hij belangrijk. En vooral economische modernisering is zijn stokpaardje. Hij schreef een vuistdik plan om de Poolse economie in de komende kwarteeuw bij te sturen. In zijn visie moet Polen inzetten op hypermoderne sectoren.
Zo wil hij Polen wereldleider maken in de bouw van elektrische wagens en hybrides. Ook in andere high-tech zoals drones en games moet Polen specialist worden. Wég van het klassieke beeld van Polen als producent van groenten en fruit, houten meubelen en bouwmaterialen. Een economie 2.0, voor minder gaat Morawiecki niet.
Toenadering tot Brussel
Meteen na de aanstelling van Morawiecki als premier liet Europees president Donald Tusk weten dat hij hoopt op een betere samenwerking tussen Brussel en Warschau. Morawiecki is, vanuit zijn visie en achtergond, veel minder isolationistisch dan Szydlo of andere hardliners binnen Recht en Rechtvaardigheid.
Genieten hardliners zoals minister van Buitenlandse Zaken Waszczykowski van een robbertje verbaal worstelen met EU-toplui, dan is dat voor de bedaarde, mondaine Morawiecki niet zo.
Dat Polen zowat een paria in de Unie is geworden, vervult Morawiecki minder met trots dan met bezorgdheid.
Tot 2020 ontvangt Polen ruim 80 miljard Europese subsidie. De bulk van dat geld gaat naar de modernisering van Poolse wegen, de aanleg van nieuwe luchthavens, de verfraaiing van binnensteden. Precies het moderne Polen dat Morawiecki wil. Over afzienbare tijd beginnen de onderhandelingen over een nieuwe Europese meerjarenbegroting vanaf 2020. Brussel en Warschau liggen in verschillende dossiers op ramkoers.
Denk aan de politisering van het gerecht, het muilkorven van de openbare media, het kappen van bomen in het ecologisch unieke oerwoud van Bialowieza. Te verwachten valt dat Brussel zich minder als rijke gulle oom tegenover het recalcitrante Polen op gaat stellen. Dan is een figuur als Morawiecki beter dan Szydlo of Waszczykowski geschikt om de vele plooien glad te strijken.
Op eenzame hoogte
Binnen Recht en Rechtvaardigheid zijn velen ervan overtuigd dat dit het ideale moment is voor een wissel van de macht. De regering is halverwege deze legislatuur. In interviews benadrukken verschillende kopstukken dat de regeringspartij tot nu toe heeft ingezet op een modernisering (critici spreken van verknechting) van gerecht, politiek en ambtenarij en dat de resterende helft volop op de economie moet worden ingezet.
In peilingen staat Recht en Rechtvaardigheid op eenzame hoogte. Recent haalt de partij tot 45 procent van de kiesintenties. Eerste achtervolger Burgerplatform haalt niet eens 20 procent. Recht en Rechtvaardigheid zit dus in een zetel om de verkiezingen van najaar 2019 voor te bereiden met een nieuwe kopman als premier.
De Poolse economie swingt trouwens als een nummer van Abba. De verwachte groei dit jaar is al verschillende keren naar boven bijgesteld. Volgens de jongste prognoses zou het Poolse bnp dit jaar met 4,2 procent groeien. Een cijfer waar westerse regeringsleiders beide armen voor veil zouden hebben. De werkloosheid staat op een historisch laag peil: 7 procent, het laagste cijfer in een kwarteeuw. En media melden dezer dagen met trots dat het aantal Poolse dollarmiljonairs in 2017 met maar liefst 18 procent is gestegen. Het absolute aantal is 57.000 miljonairs, dus op een bevolking van 38 miljoen is daar nog veel groeimarge.
Rechtervleugel in de touwen?
Denken dat met de komst van Morawiecki Polen helemaal de weg van de normalisering en liberalisering inslaat, zou voorbarig en ronduit fout zijn. De harde vleugel binnen Recht en Rechtvaardigheid is zeker niet uitgeteld.
Op vrijdag 8 december, uitgerekend de dag waarop Morawiecki op het schild werd gehesen, keurde het parlement twee wetten goed die het Poolse gerecht aan de politiek onderwerpen. De politiek krijgt grotere macht om rechters, tot in het Hooggerechtshof toe, te benoemen. Precies dit explosieve dossier luidde anderhalf jaar geleden de ruzie met de EU in. De wetten goedkeuren is noch min noch meer dan een opgestoken middelvinger naar Europa.
Uitkijken wordt of, hoe en in welke mate Morawiecki een eigen beleid durft en kan voeren. Of dat hij, net als ex-premier Szydlo, de slaafse uitvoerder wordt van de wensen van de feitelijke sterke man van Polen, partijleider Jaroslaw Kaczynski.
Op dit moment stapt Morawiecki (nog) gewillig mee in een mediacampagne om hem als "conservatieve man van het volk" te verkopen. Zijn eerste interview als premier gaf hij aan de zeer katholieke zender Trwam. En de openbare omroep, die tot propagandamachine voor de regering is verworden, benadrukt dag na dag dat de nieuwbakken premier een christelijk man is, vader van vier, veeleer gevormd door zijn familieleven dan door zijn achtergrond als bankier - alsof zijn carrière tot nu toe een bron van schaamte zou moeten wezen.
Bovendien erft Morawiecki de voltallige regeringsploeg van zijn voorgangster Beata Szydlo. Szydlo zelf is nu vicepremier en minister van Sociale Zaken. Zo kan ze als een kloekhen waken over haar sociale beleid.
Hét moment om naar uit te kijken, is januari. Dan zou volgens Poolse media een grootschalige herschikking van de regering op stapel staan. Dan wordt het uitkijken of hardliners zoals Waszczykowski (Buitenlandse Zaken) en Macierewicz (Defensie) al dan niet op post blijven.
Dán kan Morawiecki zijn leiderschap tonen en zijn koerswijziging inzetten. Of niet. The proof of the pudding is in the eating. De jongste drie jaar werd Polen door een vrouwelijke premier bestuurd. De voorbije twee jaar was dat Beata Szydlo en voor haar was de liberale Ewa Kopacz een jaar premier. Met Mateusz Morawiecki komt nu weer een man aan het roer in Warschau. Díé koerswijziging is al een feit. Nu wacht het échte werk.
Redactie: Nader kennismaken met Morawiecki? Kijk het interview van Conflict Zone met Morawiecki toen nog in zijn rol als minister (een soort van Hardtalk van de BBC).
