Wat is er aan de hand in dat "door en door" katholieke Polen?
De film “Kler” loopt in de Belgische bioscoop nadat hij in Polen al een bom heeft gegooid op de clerus. Tegelijkertijd blijkt uit nieuw onderzoek dat het kerkbezoek nergens ter wereld zo snel achteruit boert als in Polen én moet de Poolse kerk voor het eerst schadevergoeding betalen aan een slachtoffer van misbruik. Wat is er aan de hand in dat “door en door” katholieke Polen?
Deze bijdrage van Marc Peirs verscheen op 21 oktober bij VRT.be.
Wat is er aan de hand in dat “door en door” katholieke Polen? De film “Kler” heeft waanzinnig veel succes en legt bloot wat er allemaal verkeerd loopt in de katholieke kerk. Tegelijkertijd blijkt uit nieuw onderzoek dat het kerkbezoek nergens ter wereld zo snel achteruit boert als in Polen én moet de Poolse kerk voor het eerst schadevergoeding betalen aan een slachtoffer van misbruik.
Amper een kwart van de Polen jonger dan dertig gaat regelmatig naar de zondagsmis. Bij de veertigplussers is dat 55 procent. Dat blijkt uit onderzoek van het gerespecteerde Pew Research Center. Het zijn cijfers waar het Belgische episcopaat een arm en nog wat andere cruciale lichaamsdelen veil voor heeft, maar voor het traditioneel katholieke Polen zijn het dramatische resultaten.
En het gaat hard: in 1980 ging nog meer dan de helft van de Polen regelmatig ter kerke, in 1986 was dat gezakt tot een derde. Nergens ter wereld gaat het kerkbezoek zo massief achteruit, concludeert het Pew Research Center.
Zwalpende kerk
Wie het in àlle peilingen naar de vraag “Wie is de belangrijkste Pool uit de wereldgeschiedenis?” met de vingers in de neus haalt, is Karol Wojtyła, alias paus Johannes-Paulus de Tweede. Niet Lech Wałęsa, de legendarische vakbondsleider die het communisme aan het wankelen bracht. Niet het militaire genie Józef Piłsudski die het Russische Rode Leger in 1920 aan de poorten van Warschau tot staan bracht.
Niet de Nobelprijswinnaars Literatuur Czesław Miłosz of Wisława Szymborska, niet de wereldberoemde theatermaker Tadeusz Kantor, niet de pedagoog Janusz Korcak die in 1942 vrijwillig zijn bijna tweehonderd Joodse weeskinderen naar het nazivernietigingskamp Treblinka vergezelde. Neen: Karol Wojtyła, de Poolse paus.
Toen hij in 2005 stierf, was er een hele generatie Polen opgegroeid die hem en alleen hem als paus hadden gekend. De “Generatie JP2” wordt ze genoemd. Bij hen en veel andere landgenoten was Wojtyła de man die met zijn subtiele en dappere uitspraken mee had gezorgd voor de instorting van het communisme, de terugkeer van de vrijheid in Polen en de toetreding tot de Europese Unie. Redenen genoeg dus voor langdurige en diepe dankbaarheid.
Lees verder onder de foto
Aanplak biljet van een musical over JP2
Maar de opvolger van JP2, de Duitser Ratzinger, bleek met zijn hang naar uiterlijk vertoon niet meteen populair in Polen. De Generatie JP2 bleef haar idool trouw en ging niet massaal achter de nieuwe paus aan marcheren. Ook de huidige paus Franciscus is geen onverdeeld succesnummer in Polen. De clerus is er verdeeld langs progressieve en conservatieve krijtlijnen.
De progressieve vleugel, traditioneel sterk in universiteitsstad Krakau, draagt de eenvoudige paus een warm hart toe. Maar de conservatieven, met aloud bolwerk Toruń, zeggen openlijk dat deze paus een fout begaat door waarden als eenvoud, nederigheid en dienstbaarheid centraal te stellen.
Liever houden de conservatieven vast aan het idee van een machtige en sturende kerk waar noch binnen de eigen rangen, noch bij de gelovige kudde twijfel wordt gezaaid. Die gelovige kudde ziet die tweespalt en houdt er niet van. Bewijs? Ondanks de teruglopende cijfers voor kerkbezoek, noemt volgens Pew Research Center 93 procent van de Polen zich katholiek. De kloof tussen individueel geloof en de kerk als instituut is kilometers diep.
Bom "Kler"
De resultaten van het onderzoek raken uitgerekend bekend terwijl de bioscopen vol lopen voor ‘Kler’. De film gooit een bom op de kerk en de Poolse samenleving in haar geheel. Onder de slogan “Niets menselijks is hen vreemd” toont ‘Kler’ priesters die zich te buiten gaan aan wodka, financieel gewin, minnaressen en misbruik van kinderen. Nu ook in België te zien (Red.: en Nederland).
In het openingsweekend ging maar liefst een miljoen Polen ‘Kler’ bekijken. Dat is meer dan één Pool op veertig . In de achttien jaar dat ik Polen volg, heb ik nooit eerder zulk een stormloop op filmtickets gezien. In de bioscoop van het stadje Puławy, dicht bij waar wij wonen, moesten we vijf dagen wachten op twee vrije plaatsen: op de ongemakkelijke eerste rij.
Er zitten heel wat hilarische scènes in ‘Kler’. Zo zie je een vrouw handenwringend en huilend haar biecht afleggen terwijl de priester aan de andere kant van het luikje stomdronken in slaap is gevallen. Wanneer een minnares van een priester meldt dat ze zwanger is, vraagt de man nurks waarom ze geen voorbehoedsmiddelen heeft gebruikt, waarop de jonge vrouw antwoordt: “Dat laat mijn katholieke geloof niet toe.”
Het zijn scènes waarbij de hele zaal schuddebuikt van het lachen, lachjes van herkenning vaak. Maar later in de film gaat het om grootschalige fraude en over kindermisbruik en dan kan je in de cinema een speld horen vallen.
Lees verder onder de foto
Cultuurstrijd
Mensen die ik sprak of die hun mening uiten op sociale media vinden het goed dat de machtige, bijwijlen arrogante Poolse kerk een keertje kritisch wordt bekeken. Kijkers noemen de film een wake-up call voor de kerk om het probleem van seksueel misbruik te erkennen en aan te pakken.
Maar de clerus reageert verkrampt. In veel kerken is vanop de preekstoel een banbliksem over ‘Kler’ uitgesproken. Ook binnen de nationalistische, katholieke regering van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ valt de film slecht. De onderminister van Justitie noemde ‘Kler’ “een laffe aanval op de kerk”. De CEO van de openbare omroep, die trouw aan de leiband van de regering loopt, zei dat hij regisseur Wojciech Smarzowski “zeker niet zal feliciteren”. Dat soort nieuwsgierig makende antireclame draagt bij tot het publieke succes van de film.
In veel kerken is vanop de preekstoel een banbliksem over ‘Kler’ uitgesproken.
Anderzijds wijzen progressieven en liberalen op de onmiskenbare kwaliteiten van regisseur Smarzowski. De man draaide eerder al gesmaakte films over corruptie bij de politie en over het soms kille, alcoholische, rauwe huwelijksleven van sommige Poolse gezinnen.
Met ‘Kler’ viel hij trouwens in de prijzen bij het gerenommeerde filmfestival van Gdynia. En zo toont de heisa over ‘Kler’ nog maar eens aan hoe diep verdeeld het huidige Polen is en hoe fel de cultuurstrijd tussen rechts en progressief-liberaal woedt.
Schadevergoeding
En de rampzalige tijdingen voor de katholieke kerk houden niet op. De rechtbank in Poznan veroordeelde recent de kerk tot een schadevergoeding van een miljoen Złoty, zeggen en schrijven een kwart miljoen euro, aan een slachtoffer van misbruik. De vrouw in kwestie heeft er een misselijkmakende calvarietocht van aanranding, intimidatie, ontkenning en afwijzing op zitten. Voor wie in Vlaanderen ‘Operatie Kelk’ volgde, klinkt het verhaal al te vertrouwd.
Het is de eerste keer dat een Poolse rechtbank in een zaak van misbruik het slachtoffer gelijk geeft en een schadevergoeding toekent. Maar de kerk zal zeer waarschijnlijk in beroep gaan. De wake-up call van ‘Kler’ weerklinkt blijkbaar nog niet luid genoeg. Misschien dat de oorverdovende stilte van langzaam leeglopende kerken dat wel doet, ooit.
Meer lezen over Kler? Foto boven bericht is een stock foto via Pexels.
