Het radioprogramma Fris! op Radio 1 stond deze ochtend stil bij de Poolse presidentsverkiezingen. Dit deden ze met een (kort) vraaggesprek met uw eigen Polen in Beeld. Hieronder kan u het stukje uitzending terugluisteren, geïllustreerd met wat beelden over de achterban van beide kandidaten:
Hieronder vind je de zes vragen, waarvan we er drie bespraken in de uitzending, die waren voorbereid met onze antwoorden.
Dit zijn de vragen die waarschijnlijk gesteld zullen worden:
1. De verkiezingsstrijd gaat tussen twee partijen. De conservatieve partij van president Duda en de liberale partij van Trzaskowski. Hoe verschillen die van elkaar?
Om te beginnen komen ze samen voort uit de oppositie tegen het communisme, de bekende vakbeweging Solidarnosc.
De liberalen in dit kamp hebben na de val van het communisme ingezet op de NATO, EU en marktwerking. Veel van die ontwikkelen ging voor een deel van de bevolking te snel of ze plukten onvoldoende de vruchten van de vooruitgang. Deze groepen heeft de conservatie partij PiS aangesproken
De conservatieven vormen een sterke link met de kerk vandaar ook standpunten tegen abortus (wat nagenoeg verboden is in Polen) en de retoriek tegen de LHBTI wat ze een ideologie noemen gevaarlijker dan het communisme.
Daar staat de burgemeester van Warschau Trzaskowski tegenover. Hij is overduidelijk pro EU koers, neemt in Warschau waar hij burgemeester is het duidelijk op voor de LHBTi gemeenschap. Hij pleit voor verandering en weet daarmee veel jonge kiezers te bereiken. Duda staat voor de katholieke waarden en bereikt juist de wat oudere kiezers.
Waar Trzaskowski’s boodschap goed scoort in de grote steden en het meer welvarende westen van Polen, doet Duda het vooral goed in op het platteland en de minder welvarende oostelijke helft van het land. Deze tweede deling in Polen heeft en lange geschiedenis die te ver gaat voor de uitzending van vandaag.
2. In de eerste ronde van de presidentsverkiezingen won president Duda met een paar procentpunten. Hoe staan de peilingen ervoor in deze tweede ronde? Gaat het erom spannen?
Even een terugblik. In de eerste ronde deze zo’n 10 kandidaten mee van verschillende pluimage. Inderdaad Duda had afgrond 44% van de stemmen, tweede werd Trzaskowski met 30%. Zij gingen door naar deze tweede ronde. Een groot verschil maar de stemmen van andere kandidaten worden natuurlijk herverdeeld en bij de eerste ronde was het al ruwweg dat de helft van de stemmen rechts of extreem rechts was en de andere helft centrum en links. Die verdeling zie je nu terug. Beide beide kandidaten gaan nu nek aan nek in de verschillende peilingen. Het verschil in de peilingen is zelfs kleiner dan de foutmarge van de onderzoeken of de paar procent van de kiezers die nog twijfelt.
3. We zien hier veel Polen in Nederland. Doe die mee met de verkiezing?
Afhankelijk van cde bronnen is het aantal Polen in Nederland zo’n 180.000 tot 200.000. In de eerste ronde schreven 17.000 zich in om per port te stemmen, deze ronde zijn het er 25.000.
In totaal hebben 520.000 kiezers zich geregistreerd in het buitenland. Daaronder bijvoorbeeld 180.000 uit Verenigd Koninkrijk waar zich zo’n 800.000 Polen ophouden.
Dit halve miljoen vertegenwoordigd 2% van de dertig miljoen kiesgerechtigde. Doordat deze kiezers die zich inschrijven vaak een hogere opkomst laten zien dan de kiezers in Polen zelf, weegt hun aandeel zelfs nog zwaarder. Met die kleine verschillen is de buitenlandse stem dus belangrijk. In eerste ronde stemde een kwart rechts/conservatief en de rest dus liberaal progressief. Als deze lijn zich voorzet is dit dus gunstig voor Trzaskowski.
4. Er is dus een kans dat de oppositie leider Trzaskowski de verkiezingen wint. Zal Polen in dat geval radicaal veranderen of is de macht van de president beperkt?
De president heeft veel macht. Alle wetten die de regering bedenkt en waar het parlement voor stemt, worden pas van kracht nadat de president ze heeft getekend. Duda werd om die reden de ‘balpen’ genoemd omdat hij gezien werd als stroman van de sterke man achter de regeringspartij Jaroslaw Kaczynski.
Dit betekent dat Trzaskwoski dus wetten kan tegen houden waarmee de absolute macht van de regering wordt gebroken. Een macht die de regering gebruikt om bijvoorbeeld de rechtspraak te hervormen. Hervomingen die in binnen en buitenland op veel kritiek stuiten omdat het de scheiding der machten aantast.
Als de president een wet niet tekent, moet de wet terug naar het parlement en aangepast worden zodat er consensus is maar in het tot op het bot verdeelde Polen en in de gepolariseerde politiek is het nagenoeg onmogelijk om op dit moment consensus te vinden. Enige vorm van ‘polderen’ zoals wij dat kennen lijkt uitgesloten.
5. Hoe belangrijk is de uitslag van de verkiezingen voor de Nederlandse/Europese relatie met Polen?
Polen is natuurlijk een van de grotere landen in de EU. Geografisch liggen ze natuurlijk aan de oostkant van de EU en vormen ze een buitengrens, grenzend aan Rusland, Wit Rusland en Oekraïne. Een reden dat er NAVO-troepen in Polen gelegerd zijn.
Duda is meer intern gericht en vormt internationaal graag een blok met de Visegrad-groep (samen met Tsjechië, Slowakije en Hongarije). Zij zetten zich met regelmaat af tegen Brussel zoals bijvoorbeeld ten tijde van de migrantencrisis. Deze landen weigerden mee te werken aan de herverdeling van vluchtelingen. Ook zoekt Duda steun bij Trump in de VS waar hij vlak voor de eerste ronde nog op bezoek was.
Nu ligt Polen bijvoorbeeld redelijk dwars op de route van de Green Deal al lijkt de regering daar ingehaald te worden door de markt.
Trzaskowski is duidelijk pro-EU en richt zich veel meer op het westen, een warme band met Duitsland en Frankrijk. Hoewel de president internationaal wel degelijk zeggenschap heeft, is zonder samenwerking met de regering zijn speelruimte qua besluitvorming beperkt. Dat Brussel er met hem een meer ontvankelijke gesprekspartner bij krijgt is wel zeker.
6. Hoe breng jij deze spannende verkiezingsdag door? Ga je de hele dag voor de TV zitten? 🙂
Overdag een of twee keer kijken naar de opkomst en dan om negen uur online kijken naar de resultaten van de exit polls. Afhankelijk van het verschil in deze resultaten wordt het een spannende nacht en maandagochtend gelijk weer inschakelen om te kijken hoe de cijfers zich ontwikkelen naarmate meer en meer stemmen geteld zijn.
