De 51-jarige Cierkowska en de andere leerkrachten op school vieren 'twee weken van het patriottisme', en dat is goed te merken. Aan de wand hangt een levensgrote poster van de Poolse adelaar, met briefjes erop geprikt. 'O Polen', krabbelt een leerling, 'ik wens dat je tot het einde der tijden leeft. En een dag langer.' Ernaast: 'Polen is ons huis - ik ben blij dat we één familie zijn.

'Fatsoenlijk onderwijs is in Polen niet compleet zonder een gulle scheut vaderlandsliefde. Dat was altijd al zo, maar onder regeringspartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) is er dit schooljaar een tandje bij gezet. Lesboeken geschiedenis en curricula zijn herschreven met het accent op katholieke waarden, militair heldendom en zelfopoffering. De lessen antidiscriminatie zijn geschrapt, net als de Griekse en Romeinse oudheid. Het is Polen voor, Polen na. 'Wat we vroeger door een mondiale bril bekeken, gaat nu door een Poolse lens', zegt Cierkowska.

Vier patriotten

Maar wat is dat precies - patriottisme? In Dzialdowo, een knus stadje in het Mazurische merengebied, hebben ze daar zo hun eigen ideeën over. Juf Cierkowska is tot de conclusie gekomen dat een echte patriot iets doet voor de mensen om hem heen.

Luister maar naar de vier patriotten, terwijl ze één voor één vertellen wat ze doen. De eerste is bibliothecaresse in Dzialdowo - applaus. Naast haar zit een vrijwilligster die met zieke kinderen uit Dzialdowo werkt - applaus. Nummer drie zat bij de scouts.

'Jullie zijn goede rolmodellen', glundert Cierkowska. Ze wendt zich tot de laatste patriot, een man met een grote buik en een nog grotere stapel ingelijste schilderijen. Wil hij ook iets zeggen? Hij weet alle ogen in de klas op zich gericht. Piotr Wieczny (49) blaft dat hij treinconducteur is. Hij komt uit Dzialdowo. 'In mijn vrije tijd schilder ik gevechtsscènes van kozakken en huzaren. Die moeten jullie zelf maar bekijken, ik ben niet zo'n prater.'

We worden geacht leerlingen te vertellen dat het hele Duitse volk schuldig was aan de oorlog
Jacek Staniszewski, schooldirecteur

Maar niet al het patriottenonderwijs verloopt zo gemoedelijk. De reacties waren woedend toen afgelopen voorjaar bleek dat 11-jarige scholieren vlak bij Krakau met een neppistool een executie hadden nagespeeld. Het ging om een toneelstukje over de zogeheten 'vervloekte soldaten', omstreden Poolse bandieten en vrijbuiters die in de jaren veertig en vijftig tegen de communisten vochten. PiS beschouwt hen als toonbeelden van Pool-zijn, ook al hebben sommigen het bloed van onschuldige burgers aan hun handen. De leerkracht - geschrokken van alle commotie - verklaarde dat ze de tieners kennis had willen laten maken met 'de strijd tussen goed en kwaad'.

Met PiS aan de macht is het geschiedenisonderwijs zwart-wit geworden, zucht Jacek Staniszewski, schooldirecteur in Warschau en verbonden aan een instituut dat scholen adviseert. 'Alles is óf goed, óf slecht, met niks daartussen. Over de Tweede Wereldoorlog bijvoorbeeld. In plaats van 'nazisme' vermeldt het curriculum nu 'Duitsers'. We worden geacht leerlingen te vertellen dat het hele Duitse volk schuldig was aan de oorlog.'

Dissident Jacek Kuron

In het klaslokaal in Dzialdowo gaat het deze morgen over een patriot uit het recente verleden, de dissident Jacek Kuron, die in de jaren zeventig en tachtig onder het communisme nauw betrokken was bij de vakbond Solidariteit en zijn voorlopers. Lerares Cierkowska vertelt de scholieren, 13 en 14 jaar oud, dat Kuron tegen allerlei excessen vocht, antisemitisme en nationalisme.

In het klaslokaal in Dzialdowo gaat het deze morgen over een patriot uit het recente verleden, de dissident Jacek Kuron, die in de jaren zeventig en tachtig onder het communisme nauw betrokken was bij de vakbond Solidariteit en zijn voorlopers. Lerares Cierkowska vertelt de scholieren, 13 en 14 jaar oud, dat Kuron tegen allerlei excessen vocht, antisemitisme en nationalisme.

'Weten jullie wat een totalitaire staat is?', vraag ze.

'Dat er één leider is', mompelt een jongen.

'En wat is dat voor een leider?'

'Een dictator.'

'Waarom leefden mensen in angst, denk je?'

'Omdat ze niet hun mening mochten geven.'

Als patriot ga je niet meer de straat op om te vechten. Oorlog maakt iedereen bang
Nikola, leerling

Toch is Jacek Kuron als patriot een opvallende keus. Had hij in de jaren zeventig niet allerlei linkse ideeën over mensenrechten en wereldvrede? Ideeën die de huidige Poolse regering niet uitdraagt? Na de les glimlacht Cierkowska mysterieus na die vraag, en zegt dat ze zich een tijd herinnert waarin het beter was je opvattingen als docent niet hardop te verkondigen.

Buiten in het halletje hangt een poster met daarop een thermometer en de dingen die de 'patriottische temperatuur' doen stijgen - bijvoorbeeld politieke discussies, juichen voor het nationale elftal. Bij de gedachte alleen al wordt het Maciej uit klas 7B zwaar te moede. Dan liever alles opbiechten, in een hoekje van de poster: 'Een echt goeie patriot ben ik niet.'

Zijn klasgenoten mochten opschrijven waar ze aan dachten bij het woord 'tolerantie'. Iedere letter in het woord tolerancja heeft een patriottisch personage. De T is van Tomek, de O van Ola. De kinderen blijken vrij te zijn gaan associëren, vrijer dan wat de school, of eigenlijk heel Polen in jaren gezien heeft. 'Rafal heeft een zwarte huid.' En: 'Agnieszka voelt zich een jongetje. Czarek heeft een vriend.' Juf Cierkowska kan trots zijn. Op een andere poster staat onder 'geslacht': jongen, meisje en een derde gender.