(On)begrip tussen Polen en Nederlanders?
De kans dat u in contact komt met Polen is groot. Ten eerste omdat u, als bezoeker van onze site, interesse hebt in Polen. Ten tweede omdat er veel Polen in Nederland werkzaam zijn en tot slot omdat er steeds meer samenwerking is in het bedrijfsleven tussen Polen en Nederlanders.
Naast eventuele taalbarrières die te slechten zijn met goede vertalers of door zelf de taal te leren, heeft ook cultuurverschil impact op deze contacten. In dit artikel staan we stil bij twee zienswijzes. De eerste is van Katarzyna Wiercińska, docente Nederlands als vreemde taal aan de Adam Mickiewicz-universiteit, Poznań, Polen en gaat over directheid. De tweede is opgeschreven door Otto van Veen, een van de drie Honorair Consuls van de Republiek Polen in Nederland.
Wie is directer, de Nederlander of de Pool?
Nederlanders staan zichzelf voor op hun openheid en hun directheid. Toch als je kijkt naar het taalgebruik bij verzoeken, gebruiken Nederlanders verzachtende woorden als even of misschien schets Katarzyna Wiercińska in een artikel op Onze Taal. Polen gebruiken vooral de gebiedende wijs: ‘Snijd het brood.’ Zijn Polen dus directer?
Ze illustreert dit met het volgende voorbeeld:
“U moet geld overmaken”, zegt een Poolse klant ongeduldig tegen de ING-medewerker. Die reageert met: “Pardon?” De klant denkt dat de bankmedewerker haar niet verstaan heeft, en dus zegt ze het iets luider: “Maak geld over, alstublieft.” Ze is totaal verbaasd als ze subtiel te horen krijgt dat ze nogal onbeleefd overkomt. “Hoezo onbeleefd? Ik gebruik toch de u-vorm en alstublieft?” Volgens haar zijn het juist de Nederlanders die continu botte en directe vragen stellen.
Efficiëntie
Dit voorbeeld ligt ze toe. In Polen is het gebruikelijk om in een informele omgeving de gebieden wijs te gebruiken: “Snij het brood”. Ook op de werkvloer bij collega’s onderling zal je dit horen. Kort en efficient. Als de vraag gericht is aan een vreemde, bijvoorbeeld bij de bakker dan wordt de vraag: “Snij het brood alstublieft.” Daar tegenover staat de Nederlandse benadering: “Wilt u alstublieft het brood snijden” of in de thuis situatie “Wil je het brood even snijden?”. Ook als het als een opdracht bedoelt is, wordt het soms nog als vraag geformuleerd en dan verbaasd zijn als een kind met “Nee” antwoord op de vraag: “Wil jij je kamer opruimen?” terwijl ouders vaak eigenlijk willen zeggen: “Je moet je kamer opruimen”. Daarbij komt dat Nederlanders vaak nog verzachtende woorden toevoegen zoals ‘even’ in het voorbeeld hierboven of ‘misschien’ en varianten daarvan.
Nieuwsgierigheid of belangstelling en ongevraagde mening?
Volgens Wiercińska zit de directheid van de Nederlanders in de nieuwsgierigheid die Nederlanders ten toon spreiden door te vragen naar allerlei persoonlijke details, ook waar dit geen pas heeft. Hierover schrijft ze:
Nederlanders zijn volgens Polen ook ongeduldig en respectloos, omdat ze anderen continu in de rede vallen. In Polen wacht je tot iemand uitgepraat is, en pas dan kun je reageren. Ook stellen Nederlanders te veel vragen die niet zelden wel heel persoonlijk zijn. Is er een familielid overleden? In Polen condoleer je iemand en vraag je niet door over hoe oud hij was en waaraan hij gestorven is. Is een relatie op de klippen gelopen? Dan vraag je dus niet wie het heeft uitgemaakt en wie nu voor de kat gaat zorgen. En je wacht een paar weken met jouw goedbedoelde adviezen.
Ook geven Nederlanders vaak ongevraagd een mening waarop de geadresseerde mogelijk niet zit te wachten. Daarom kan je in Polen beter zwijgen als je het risico loopt iemand te kwetsen. Verder is een leugentje om bestwil geen probleem als je daarmee de gevoelens van de ander spaart. Dus: “Ik heb vanavond al een afspraak” in plaats van “Ik ga liever naar huis (in plaats van naar jouw feestje)”.
Natuurlijk is alles met de beste intentie. De Nederlander wil duidelijk zijn want dat voorkomt misverstanden en het advies is ook echt bedoelt om de ander te helpen en niet om te kwetsen. Ook het verder vragen is niet vanuit nieuwsgierigheid maar vanuit de intentie om belangstelling te tonen in de ander.
Tips
Wat kunnen we leren uit deze beschouwing?
De spreker kan proberen zijn gedrag aan te passen. Dus Nederlander kunnen proberen minder nieuwsgierig te zijn of minder direct met hun adviezen. Polen kunnen proberen hun opdrachten om te buigen naar een vraag. Omdat gedrag verandering lastig is, zeker bij dergelijk vanuit cultuur jarenlang ingesleten gedrag, mag je niet van iedereen verwachten dat ze daadwerkelijk hun gedrag aanpassen. Als ontvanger is het beter zich bewust te zijn van deze verschillen. Dan beseft de Nederlander dat de Pool niet perse onbeleefd is of dat de nieuwsgierigheid van de Nederlander belangstelling is.
De invloed van culturele verschillen
Waar het vorige stuk ging over gedrag en de invloed van dit gedrag op de ander, is gedrag ook een uiting van de culturele bagage die iemand meekrijgt. Honorair consul voor Polen in Nederland Otto van Veen schreef, in reactie op vragen die hij krijgt over de politieke situatie in Polen, een stuk waarin hij betoogd dat die ontwikkelingen niet alleen bezien moeten worden met een Nederlandse bril, maar vooral ook met een Poolse bril.
Om aan te geven waarin die brillen van elkaar verschillen schets hij de recente historie van het land maar gebruikt hij ook inzichten van professor Geert Hofstede over cultuur en de onderzoeksresultaten die het verschil inzichtelijk maken tussen de Nederlandse en Poolse cultuur. Het volgende stuk hebben we, met zijn instemming, integraal overgenomen. Heeft u belangstelling voor het hele stuk met de titel ‘De repolonistatie van Polen’, neem dan contact met Otto van Veen op. Dit mag uiteraard ook via ons.
---***---
Allemaal Andersdenkenden : zoek de verschillen
Professor Geert Hofstede, de grondlegger van het onderzoek naar cultuurverschillen definieert cultuur als de collectieve programmering van de geesten in grote gemeenschappen van mensen, binnen bepaalde kaders. Die mensen conformeren zich bewust en onbewust aan de normen, waarden, gewoontes, rituelen , symbolen en hun eigen taal waarmee ze vanaf hun geboorte vertrouwd worden gemaakt. O.a. door opvoeding, school, religie en werkkring.
Hofstede zou de EU eerder betitelen als een gemeenschap van ‘Allemaal Andersdenkenden’ . We zouden het gedrag van de Polen beter begrijpen als we weten hoe zij en hoe wij collectief door onze eigen context zijn geprogrammeerd. Daardoor zouden we herontwikkeling processen wat meer door hun ogen kunnen zien en wellicht beter begrijpen en accepteren. Een soort ‘licence to judge’ aan onze kant.
Culturele verschillen : een uitstapje naar de 6 dimensies van Geert Hofstede
Hofstede onderzocht in jaren ’80 bij IBM waarom er binnen hetzelfde wereldwijde Amerikaanse concern bij de buitenlandse vestigingen verschillend werd gereageerd op richtlijnen van het hoofdkantoor. Hij ontdekte dat er een aantal dimensies is in gedrag waarop verschillen tussen landen ‘gemeten’ kunnen worden. Dit zijn:
- Machtsafstand: de omgang met macht en gezag.
- Individualisme: de neiging om het eigen belang zwaarder te laten wegen dan van groep, familie.
- Onzekerheidsreductie: het zich conformeren aan regels en wetten vs ervan durven af te wijken, risico’s en initiatief te nemen.
- Masculiniteit: de dominantie van masculiene waarden zoals stoerheid, hardheid , competitie versus feminiene waarden zoals zorgzaamheid en samenwerking.
- Tijdshorizon: lange termijn vs korte termijn oriëntatie zich uitende in spaarzaamheid of juist consumeren, duurzaamheid tegenover verspilling.
- Ingetogenheid: het toestaan van humor en speelsheid, verwennerij, trots, tegenover, doe maar gewoon, soberheid, jezelf klein maken.
In de loop der jaren en na verder onderzoek bleek dat met deze dimensies ook cultuur verschillen tussen landen in beeld konden worden gebracht. En na de val van de Muur werden ook de voormalige sovjet republieken bij het onderzoek betrokken. Daarom kunnen we nu ook Polen en Nederland vergelijken en zien hoe we verschillen op deze 6 dimensies.
Hier is overigens wel wat op aan te merken, maar het is geschikt hulpmiddel.
De waarnemingen
Ik probeer nu met behulp van dit onderzoek en mijn eigen waarnemingen over 15 jaar in het kort aan te geven waarom wij er als Nederlanders niet zien hoe de Polen bezig zijn met hun repolonisatie:
- Polen hebben een ander idee over macht en leiderschap. Waar wij, Nederlanders, vinden dat leiders toegankelijk en open moeten zijn, mogen leiders en bevoegde autoriteiten in Polen zich afstandelijk gedragen en de mensen accepteren dit als normaal. Wij vinden dat we gewoon alles tegen onze leiders kunnen zeggen. Wij zijn minder volgzaam en vinden ook dat we zonder veel omhaal tegen Poolse machthebbers ons ongenoegen kenbaar mogen maken als zij dingen doen die ons niet aanstaan.
- Polen zijn meer op familiewaarden gericht terwijl bij ons meer het individu centraal staat. In combinatie met machtsafstand brengt dat met zich mee dat in Polen de familie als instituut een belangrijke bon van het aanleren van normen en waarden is. Daarin spelen ook het katholicisme en de RK Kerk een grote rol. Het is niet alleen geloof in de puur religieuze zin, maar ook het cement van de Poolse samenleving waarin veel normen en waarden zijn verankerd. Daarom worden de verbetering van de kinderbijslag en de verlaging van de pensioenleeftijd door deze regering zo gewaardeerd.
- Polen zijn gewend om op een meer assertieve manier met elkaar om te gaan. We zien machogedrag in allerlei vormen terug. Populair is het georganiseerde soldaatje spelen in paramilitaire groepen. Ze bieden zich aan als mede strijders van het reguliere leger ter verdediging van het land. Wij als pacifisten ( feminiene waarden) vinden dit verwerpelijk, maar het zijn oeroude waarden die zijn geëvolueerd door een bijna 1000 jarige traditie van oorlogen en opstanden. Wij Nederlanders hebben sowieso al moeite met hiërarchie en van schreeuwende bazen moeten we niks hebben. ( zie ‘ Zo doet de Pool dat’ uit Onze Taal)
- Polen gaan anders om met afspraken en regels. Enerzijds hechten Polen aan precisie en duidelijkheid maar zien plannen meer als een indicatie van de richting van het doel. Er mogen ‘werkende weg’ aanpassingen worden gedaan of deadlines worden uitgesteld of gewijzigd. Polen zijn creatieve improvisators. Er is altijd ruimte om aanpassingen te doen. Nederlanders zijn echte organisators . Alles moet kloppen. Een plan is een blauwdruk die leidend is. Afspraak = afspraak. Akkoord = akkoord. Dat is ook wat zo wringt tussen Polen en de EU. In Brussel wordt gezegd, dit zijn de regels die we hebben afgesproken en de Polen gaan daar flexibel mee om of stellen dat ze daar nog niet klaar voor zijn. Of improviseren naargelang de situatie.
- Polen hebben de neiging tot het handhaven van tradities. Maatschappelijke en culturele vernieuwingen worden argwanend bekeken. Ze tonen meer respect voor religie. Er wordt minder gespaard voor de toekomst en de focus is gericht op consumeren g . Nederlanders zijn meer van de lange termijn oriëntatie , stimuleren spaarzaamheid. Hierdoor hebben wij soms twijfels over hoe Polen omgaat met de EU subsidies. Als de aanwending daarvan in onze ogen niet transparant genoeg lijkt, denken wij al gauw dat er sprake is van corruptie of vriendjespolitiek.
- Dat de Polen zich over het algemeen bescheiden en terughoudend opstellen bij het tonen van hun prestaties. Ze zijn slim maar lopen er niet mee te koop. In onze beoordeling van Polen speelt dit verschil in ingetogenheid tussen beide culturen een grote rol. Wij zijn tegenover buitenlanders heel blij met onszelf, soms op het randje van zelfingenomenheid.
Het recht om af te mogen wijken
Ik heb geprobeerd om summier het ‘gedrag ‘ van Polen in een ander perspectief te zetten. Te laten zien dat wij anders kijken vanwege de manier waarop wij als Nederlanders zijn geprogrammeerd. Nederlanders wekken bij buitenlanders soms de indruk dat ons gedrag en ideeën de norm zijn en de rest van de wereld de uitzondering. Ik vraag wat meer tolerantie voor de democratische worsteling van dit cultureel en wetenschappelijk hoogstaande land.
---***---
In 2014 schreef Otto van Veen een opiniestuk in de Volkskrant in reactie op het Polenmeldpunt van Geert Wilder: 'Wilders, kijk uit! Ooit haalt Polen ons in'
Meer lezen over culturele verschillen en de invloed van de geschiedenis?Lees de drie stukken van Man-Ri van den Ham:
2 Responses