Tijdens ons recente bezoek aan Polen viel het ons op dat het rustig was bij de kerken op zondag. Kanttekening is dat onze steekproef beperkt is en bij ons laatste bezoek was het ook geen weer om buiten de kerk een dienst bij te wonen. Onze indruk wordt wel bevestigd door gedegen onderzoek. Het kerkbezoek neemt af, zeker bij jongeren en in de steden.
De cijfers
Het centrum voor onderzoek naar de publieke opinie in Polen (CBOS) onderzoekt al dertig jaar de houding van Polen ten opzichte van de kerk. Wat zijn de bevindingen?
- In 1992 gaf 94% aan gelovig te zijn tegen 87% in augustus 2021;
- Het percentage dat de kerk wekelijks bezoekt is gedaald van bijna 70% naar 43%;
- Niet praktiserend schommelde lang rond de 10% maar stijgt de laatste jaren naar een kwart (donkerrode lijn in onderstaande grafiek 1). Daarbij moet wel worden opgemerkt dat de pandemie piekjes opleverde in het niet bezoeken van de kerk;
- Vrouwen zijn met 44,5% wat actievere kerkbezoekers in 2021 dan de mannen met 38%.
- Hoe hoger opgeleid, hoe hoger het percentage 'niet praktiserend': 29% van de hoog opgeleiden is niet praktiserend;
- Hoe groter de woonplaats, ook dan hoe hoger het percentage 'niet praktiserend'. In de grootste steden (meer dan 500.000 inwoners) is het percentage 'niet praktiserend' het hoogst met gemiddeld 41% in 2021.
- Met name bij jongeren (zie grafiek 2) groeit het percentage niet praktiserend naar bijna 40%.
Figuren komen uit de Engelstalige maandbrief van november van het CBOS.
Verklaring voor de terugval
Los van de objectieve cijfers kunnen we ook kijken naar de redenen voor deze terugval. Een deel is incidenteel en denk daarbij dan het afgenomen bezoek tijdens de pandemie. Belangrijker zijn de meer fundamentele oorzaken. Dit zijn:
- Voor een steeds groter deel van de bevolking is de kerk niet meer het instituut is dat tijdens het communisme een belangrijke rol speelde. Voor hen is de kerk niet onaantastbaar zoals ook blijkt uit de bezoekcijfers van de populair film Kler die de handel en wandel van een aantal priesters kritisch belicht;
- Die onaantastbaarheid liep uiteraard ook forse scheuren op door de misbruikschandalen die naar buiten kwamen Onder andere door het boek van de Nederlandse journalist Ekke Overbeek en de documentaire 'Zeg het tegen niemand' en het vervolg. Wat ook niet hielp is dat kerk hierbij niet het boete kleed aantrok maar de aantijgingen ontkende of in de doofpot probeert te stoppen al dan niet in samenwerking met het Openbaar Ministerie;
- Dit brengt ons bij het volgende punt: Er is steeds meer weerstand tegen de sterke invloed van de kerk op de politieke koers van de regering. Hier zie je een link met de verkiezingsresultaten. In de grotere steden stemt men vaker op de oppositie en ligt het kerkbezoek dus lager. Diezelfde verdeling zien we ook terug bij de leeftijden. Jongeren zijn progressiever, steunen meer de oppostie en bezoeken minder de kerk;
- De strenge abortus wetgeving stuit of veel weerstand. In dat licht is het opmerkelijk dat vrouwen toch trouwer de kerk bezoeken dan mannen. Overigens zijn deze cijfers tot en met augustus. De laatste felle protesten van begin november naar aanleiding van de dood van een zwangere vrouw die abortus geweigerd is, kunnen de ontkerkelijking nog verder versterken
De vraag is de kerk met een andere opstelling - als ze dat al zouden willen - het tij nog zou kunnen keren of dat Polen hiermee net als veel andere Europese landen simpelweg verder ontkerkelijkt.
De belangrijkste cijfers nog op een rij:
