Na de mislukte oversteek van de Dorsets (zie vorig bericht) beslist het opperbevel om de troepen uit de perimeter te evacueren. Opnieuw worden voorbereidingen getroffen voor een oversteek van de Rijn.
Operatie Berlin
Gewonde wordt Harstenstein binnen gedragen (IWM BU 1141)
Om zes uur staat een van de overgestoken Britten met een geschreven opdracht bij generaal Urquhart. Strekking van de brief: Mocht het vestigen van een solide bruggenhoofd mislukken dan moeten de troepen zich over de Rijn terugtrekken. De operatie heeft de codenaam ‘Berlin’.
Het feit dat deze brief is opgesteld nog voor de oversteekpoging van de Dorsets, illustreert dat het Britse opperbevel rekening hield met de mislukking ervan. Dit werpt de volgende vraag op: Wilde het opperbevel nog wel een serieuze poging ondernemen? En afhankelijk van het antwoord op die vraag, in hoeverre bepaalde dit de houding van het opperbevel jegens Sosabowski die dag ervoor tijdens de Valburg conferentie?
Gevechten in Oosterbeek
De gevechten in Oosterbeek gaan onverminderd door. De Duitsers blijven aandringen in een poging de luchtlandingstroepen tot overgave te dwingen.
De Polen in de huizen op de Stationsweg worden volgens hun eigen verslagen continue beschoten door mortieren, artillerie, machinegeweren en scherpschutters. Het huis waarin het hoofdkwartier is ingericht krijgt een voltreffer. Het noodhospitaal in villa Vreewijk wordt ontruimd wat doet vermoeden dat de Duitsers hier een aanval voorbereiden. De groep krijgt om zes uur de opdracht om zich terug te trekken over de Rijn.
In het benedendorp worden de laatste antitankkanonnen uitgeschakeld maar dit gaat ook gepaard met verliezen aan Duitse kant. Zo worden een tank en een gemotoriseerd kanon uitgeschakeld. Deze groep krijgt om tien uur de opdracht om zich terug te trekken. Van 68 gelandde militairen bereiken er twaalf Driel. De rest is dood, gewond of vermist. In hun verslag danken de Polen nadrukkelijk de piloten van de zweefvliegtuigen die als stuksbemanningen met hun vochten.
Driel
Om twaalf uur in de middag komt bij het Poolse hoofdkwartier in Driel de order van de Britten dat die avond om negen uur de evacuatie plaats zal vinden van de troepen uit de perimeter van Oosterbeek. Sosabowski is volledig verrast door deze mededeling. Nadere orders zijn dat de Polen de volgende ochtend Driel moeten verlaten, hun uitrusting moeten vernietigen en zich gereed moeten houden voor ‘andere taken’.
Tegen het einde van de middag volgen gedetailleerde instructies die aan het begin van de avond schriftelijk worden bevestigd.
De hele dag en de aansluitende nacht ligt Driel zwaar onder vuur met de nodige slachtoffers tot gevolg. In het noodhospitaal liggen meer dan veertig gewonden waarvan er zes sterven. Ook daar zijn de mannen niet veilig. Bij een granaatinslag in de school worden twee ambulancechauffeurs gedood.
Cora Baltussen is op van vermoeidheid en besluit om naar haar ouderlijk huis te fietsen waar ze tussen alle vluchtelingen een plaatsje zoekt en in slaap valt.
Als laatste weg uit Oosterbeek
Bij de Stationsweg is de instructie dat de troepen zich om tien uur moeten verzamelen voor de terugtocht. Voor het echter zo ver is, moeten ze eerst nog in verwoede gevechten een Duitse aanval afslaan. Ook slagen ze er nog in een hoge Duitse officier te doden.
De Polen bereiken de rivieroever om één uur ´s nachts. Daar moeten ze de aftocht dekken tot ze zelf om drie uur daadwerkelijk naar de rivier kunnen. Omdat er te weinig boten zijn geeft, Bereda zijn mannen de opdracht om op eigen gelegenheid de rivier over te steken.
De mannen rond villa Transvalia blijven ook als laatste op hun post om de terugtocht te dekken. Als ruim na middernacht geen Britten meer langskomen, gaan de Polen op onderzoek uit. Dan blijkt dat zij, op gewonden met hun verzorgers na, als enige over zijn.
Daarop besluit luitenant Smaczny dat ook zij zich kunnen terugtrekken. Het wordt al licht als de laatste van deze groep de Rijn overzwemmen. Met ruim 50 vertrokken, kwamen 40 op de noordoever en keren er minder dan 30 terug in Driel.
Van de ruim tienduizend gedropte parachutisten ontsnappen er ongeveer zestienhonderd die nacht over de Rijn. De rest blijft achter, gedood, gewond, gevangen of verstopt voor de Duitsers. Zo verbergen twee Polen zich een paar dagen in een schoorsteen van een bakkerij voordat ze alsnog in een nacht de Rijn over zwemmen naar ‘bevrijd’ gebied.
Monument voor Sienkiewicz in Kielce me op achterzijde tekst (in Pools) 'We zijn alle broeders'.
All men are Brothers
In Hartenstein zijn deze laatste dag de voorraden nagenoeg uitgeput. Gewonden moeten met zijn tweeën een sigaret delen. Zo gebeurt het dat een Poolse gewonde zijn sigaret geeft aan de man naast hem die bedankt met de woorden ‘Danke’. Dit ontlokt de uitspraak richting Marek Święcicki: “Als iemand me had vertelt dat ik een sigaret zou delen met een SS-er dan had ik hem niet geloofd.”
In Driel tekent Cora Baltussen in deze dramatische dagen aan het bed van een stervende Pool de volgende uitspraken op: “Bring my love to my country, bring my love to Poland”. In zijn laatste woorden citeert hij de bekende Poolse auteur en nobelprijswinnaar Henryk Sienkiewicz: “All men are brothers”.
Driel verlaten
Als Cora Baltussen op de 26ste september wakker wordt, is het dorp nagenoeg verlaten. Er zijn geen Poolse para’s meer. Ze hebben Driel te voet verlaten. De Britten, de Rode Duivels, zijn met vrachtwagens naar Nijmegen vervoerd.
Via Muzeum WP
Dit bericht is opgenomen in ons Dossier Driel44
