Op 6 juni landen geallieerden in Frankrijk voor de bevrijding van West Europa. Lange tijd spelen de gevechten zich af in Normandië waarbij de geallieerden langzaam terreinwinst boekten. Na de insluiting van het Duitse Zeven Leger bij Falaise gaat het in een hogere versnelling en in korte tijd wordt Parijs ingenomen en rukken de legers op naar de Duitse grens, en door België naar het noorden. In dit artikel schetsen we op hoofdlijnen het plan ‘Market Garden’ waarin de 1ste Onafhankelijke Poolse Luchtlandingsbrigade wordt ingezet aan het front in West Europa.
Inzet van de parachutisten
Bij het oprukken van de grondlegers worden iedere keer nieuwe plannen gemaakt voor de inzet van luchtlandingstroepen waaronder de 1ste Onafhankelijke Poolse Luchtlandingsbrigade die sinds juni 1944 onder Brits bevel staat.
Deze plannen worden keer op keer afgelast omdat de beoogde doelen voor de para’s ingenomen worden door de grondtroepen. Begin september vertraagt de opmars, onder andere doordat de aanvoerlijnen vanuit Normandië te lang worden om de oprukkende legers te kunnen bijhouden.
De ambitie van Montgomery
Montgomery 1943
© IWM (TR 1036)
In deze tijd komt de Britse veldmaarschalk Montgomery met het plan om een corridor door Nederland te creëren met behulp van luchtlandingstroepen. De parachutisten moeten in de corridor de bruggen over de grote rivieren innemen zodat het grondleger in één keer door kan stoten naar Arnhem. Dit deel van het plan krijgt de codenaam ‘Market’. Daarmee licht de weg open naar het voor tanklegers geschikte noorden van Duitsland en de weg naar Berlijn. De optimistische inschatting is dat de oorlog voor kerst 1944 beëindigd is.
Vaak wordt beweerd dat Montgomery´s ambitie was de Russen te verslaan in de race voor Berlijn. Of dit daadwerkelijk zo was, is de vraag aangezien al tijdens de conferentie in Teheran Stalin zijn invloed in Oost-Europa had bedongen. Daarmee lag de verdeling van Duitsland zo goed als vast. Wellicht streefde het opperbevel van de geallieerde troepen in het westen naar een verdere bezetting van Duits grondgebied om hiermee een status quo te scheppen in de hoop dat de Sovjets die niet zouden bediscussiëren laat staan met militaire middelen aanvechten.
Met de corridor naar Arnhem zou volgens het plan het in Nederland aanwezige Duitse leger worden ingesloten waarmee de linkerflank van de oprukkende troepen wordt afgeschermd. De plannen voor de grondtroepen die door deze corridor moeten oprukken krijgen de codenaam ‘Garden’.
In hoeverre dit plan is ingegeven als daadwerkelijk het meeste geschikte plan voor de verovering van het westen van Duitsland en de race naar Berlijn of dat Montgomery hiermee zijn Amerikaanse rivaal Patton wilde aftroeven die op de rechterflank van het geallieerde offensief optrok, is een vraag die historici mogen beantwoorden. Feit is wel dat met dit plan Montgomery alle middelen naar zich toe trekt.
Operatie Market: De landingen bij Arnhem
Browning in 1942
© IWM (TR 174)
Bij de plannen die aan operatie Market Garden vooraf gingen, komt het tot een botsing tussen de Britse en Amerikaanse opperbevelhebbers rond een plan om de luchtlandingstroepen in te zetten in de buurt van Aken ten gunste van de opmars van de troepen van generaal Paton. Montgomery is boos en het komt zelfs zo ver dat de Britse generaal van de Britse luchtlandingstroepen Browning zijn ontslag indient. Dit trekt hij in nadat de hoogste bevelhebber aan het westfront, generaal Eisenhower, het plan afblaast.
De Britten komen nu met een plan voor landingen bij Nijmegen en Arnhem met het doel de bruggen over de Waal en de Rijn in te nemen. De operatie krijgt de code 'Comet' en wordt gepland op 8 september.
| Wegens het slechte weer, en om nieuwe analyse van de sterkte van de Duitse troepen in de omgeving te kunnen doen, wordt het plan op 10 september afgelast om nog diezelfde dag de basis te vormen voor het uitgebreidere operatieplan 'Market', te starten op 17 september. |
 De vluchtroutes voor Market |
| Het doel in de omgeving van Arnhem is de verkeersbrug over de Rijn. De droppingsterreinen voor parachutisten en landingsterreinen voor zweefvliegtuigen met zwaarder materieel liggen tot op 16 kilometer van de brug vandaan, in de omgeving van Heelsum en Oosterbeek. Wegens gebrek aan transporttoestellen wordt verder besloten om de troepen in drie lifts over te brengen in drie opeenvolgende dagen. Eén lift per dag dus terwijl in Normandië, tijdens D-Day, twee lifts op één dag zijn overgebracht. |
 Droppings- en landingsterreinen bij Arnhem |
Bij de operatie Market Garden worden drie luchtlandingsdivisie ingezet: De 101ste Amerikaanse ‘Screaming Eagles’ in de omgeving van Eindhoven, de 82ste Amerikaanse ‘All American’ in de omgeving van Nijmegen en de 1ste Britse Luchtlandingsdivisie in de omgeving van Arnhem. Onder het commando van de Britse Divisie wordt ook de 1ste Poolse Onafhankelijke Parachutistenbrigade ingezet.
De inzet van de brigadeDe 1ste Onafhankelijke Poolse Parachutistenbrigade wordt in drie delen opgesplitst:
- Het zwaardere materieel wordt al op 16 augustus ingescheept naar Frankrijk om over land op te rukken. Op dat moment was nog niet bekend dat Arnhem het doel wordt van deze zogeheten ‘seaborne tail’. Door gebrek aan transportvliegtuigen worden hierbij ook acht 75-milimeter houwitsers vervoerd naast 113 voertuigen en 3 stuks antitankgeschut;
- De antitankafdeling, bewapend met 16 stuks 6 ponds antitankgeschut, wordt met zweefvliegtuigen overgevlogen op de tweede en derde dag naar de landingsterreinen aan de noordkant van de rivier waar ook de Britse troepen landen. Omdat in de zweefvliegtuigen niet voldoende ruimte is voor de vijfkoppige geschutsbemanningen, vliegen per stuk slechts twee Polen mee. De overige manschappen gaan mee met de dropping. De piloten van de zweefvliegtuigen worden tot de komst van de para’s ingezet als geschutsbemanning. Volgens het oorspronkelijk plan moeten de antitankafdeling de noord-oostflank bezetten als de Airborne Divisie Arnhem die heeft ingenomen;
- De rest van de Poolse brigade springt volgens het plan op de derde dag in de buurt van Elden, ten zuiden van de rivier, dicht bij de verkeersbrug en voegt zich via de brug, die ze mogelijk eerst nog in moet nemen, bij de andere troepen om de oostflank te bezetten.
Reeds bij het eerdere plan Comet uit generaal Sosabowski kritiek. De bevelhebber van de Poolse brigade stelt de uitvoering van Comet gelijk aan ‘zelfmoord’. Of deze kritiek al dan niet heeft bijgedragen aan het uitstel van Comet is de vraag. Bij de eerste presentatie van de plannen voor Market, op 12 september, is generaal Sosabowski opnieuw kritisch. Zowel de afstand van de landingsterreinen tot het doel als de spreiding over drie dagen nemen het element van verrassing weg wat zo belangrijk is voor een succesvolle inzet van over het algemeen licht(er) bewapende luchtlandingstroepen.
Een ander punt waarover Sosabowski zeer skeptisch is, is de veronderstelling van de Britse bevelhebbers dat de Duiters weinig tegenstand zullen bieden. Ook de Britse inlichtingen officier Brian Urquhart (niet te verwarren met Roy Urquhart, bevelhebben van de 1ste Britse Airborne Divisie) komt met bewijzen van een sterke Duitse aanwezigheid in de omgeving van Arnhem. Brian Urquhart wordt, toeval of niet, overgeplaatst. Naar later blijkt heeft hij gelijk en zitten in de omgeving van Arnhem grote Duitse troepenconcentraties, en wel SS pantsertroepen, die daar op krachten komt na gevechten in Frankrijk.
- Sosabowksi (l) en Browning (pl.wikipedia.org)
Sosabowski’s verwachting is dat wanneer hij pas op de derde dag landt met zijn parachutisten, de Duitsers allang hun troepen hebben samengebracht bij de strategisch belangrijke brug. Hij komt dan met zijn lichtbewapende manschappen te midden van zwaar bewapende Duitsers terecht terwijl zijn antitankgeschut aan de noordkant van de Rijn is ingezet of nog over de weg moet worden aangevoerd.
Sosabowski bekritiseert het operatieplan niet vanuit onwil om daaraan mee te werken. Hij wil zijn eigen ― maar ook de Britse ― manschappen niet onnodig in gevaar brengen als dit geen haalbaar doel dient. Dit komt ook later tot uiting tijdens de zogeheten ‘Valburg Conferentie’ op 24 september. Uiteindelijk blijft hij een militair in hart en nieren en volgt hij de Britse bevelen, mits schriftelijk gedocumenteerd, trouw op.
Wat Sosabowski, los van de inhoud, nog het meeste verbaast is de overwegend laconieke houding bij de Britse opperbevelhebbers. Gegeven zijn gedrevenheid voor de zaak en betrokkenheid bij zijn manschappen spoort dat niet mijn zijn eigen houding als militair. De elitaire Britse generaals kunnen deze kritische opstelling van een middenstandszoon uit Poolse provincie, die ook nog eens gebrekkig Engels spreekt, moeilijk waarderen.
Ondanks deze kritiek, en gegeven de toestand aan het thuisfront, weet Sosabowski dat dit de enige kans is voor de brigade om daadwerkelijk een bijdrage te leveren aan de bevrijding van West Europa en daarmee indirect aan de bevrijding van Polen. Hij zet zich dan ook met zijn staf aan een gedegen voorbereiding van de operatie. Zo moeten manschappen het terrein op basis van kaarten uit hun hoofd leren nog zonder te weten om welk gebied het daadwerkelijk gaat. De brigade is klaar voor haar inzet op respectievelijk 18 en 19 september, de geplande tweede en derde dag van operatie Market Garden.
- In 'Adelaar en Pegasus' en graphic novel van Pelikaanpers over de Slag om Arnhem droomt Sosabowski over de opstand.
De bron van de kaartjes 'Airborne Assault on Holland' is een in 1945 door de Amerikaanse luchtmacht geschreven rapport over Market Garden. Het is verkrijgbaar via amazon.com.
Dit bericht is opgenomen in ons Dossier Driel44 waar het hele verloop van de slag is na te lezen.
0 Responses