Lest We Forget: Mooi eerbetoon in boekvorm

Met de begrafenis van twee Poolse vliegers op de Nieuwe Ooster in Amsterdam kwam een einde aan een bijzonder project: De berging van de resten van een Wellington bommenwerper uit de Tweede Wereldoorlog. Van dit project is een zeer mooi en met aandacht gemaakt boek verschenen wat volgens ons een ‘must have’ is voor iedereen met interesse in de Poolse bijdrage aan de bevrijding van Nederland; Lest we forget.

Het project: De berging van een vliegtuigwrak met menselijke resten

Bij onderzoek naar de mogelijkheden voor zandwinning in het IJsselmeer stuit het bedrijf Royal Smals op vliegtuigresten. Gaandeweg het onderzoek wordt duidelijk dat er nog bommen en menselijke resten bij de wrakstukken kunnen liggen. Omdat het niet mogelijk is ‘om de plek heen te werken’ volgt het besluit om de resten te bergen. Burgemeester Veenstra van De Fryske Marren, de verantwoordelijke gemeente, verwoord het mooi in het boek:

“Wat mij betreft nemen we als gemeentebestuur vervolgens de enige juiste beslissing: niet het wrak bedekken met beton, niet de bommen ter plaatse laten ontploffen maar besluiten tot berging. Dan kunnen, 75 jaar na de crash, de stoffelijke resten van een aantal militairen worden geborgen”.

Daarmee start een bijzonder archeologisch project: De berging van een vliegtuig op vijf meter diepte in het IJsselmeer wat ter plekke wordt drooggelegd. Deze bijzondere onderneming krijgt dan ook de nodige (inter)nationale aandacht in augustus/september 2016.

Van het begin af aan is het zeer waarschijnlijk, en dat wordt inderdaad bevestigd, dat het om een door Polen bemande Wellington gaat. Om die reden schonken ook wij aandacht aan de berging en schetsen we in een artikel de achtergrond van de Poolse bijdrage aan de luchtstrijd in de Tweede Wereldoorlog.

Het boek en enkele highlights

In het boek wordt vanuit de verschillende betrokken personen het project belicht. Niet alleen vanuit het archeologisch oogpunt (behalve vliegtuigresten komen ook artefacten uit andere perioden naar boven zoals vuurstenen objecten). Na een voorwoord door de burgemeester volgt een relaas van het neerschieten en – storten van het vliegtuig waarbij de 6 bemanningsleden omkomen:

• Piloot, Flight Sergeant Jan Piotr Dorman (30 jaar)
• Co-piloot, Sergeant Zdzisław Gwóźdź (26 jaar)
• Navigator, Maciej Wojciech Socharski (33 jaar)
• Marconist, Henryk Franciszek Sikorski (24 jaar)
• Boordschutter, Ludwik Karcz (25 jaar)
• Boordschutter, Stanisław Pisarski (26 jaar)

Ook volgen hoofdstukken van drie betrokken journalisten, de betrokken bedrijven en onderdelen van de Landmacht (Vliegtuigbergingsdienst) en Luchtmacht (Bergings- en Identificatiedienst van de Koninklijke Landmacht, BIDKL). Deze laatste is verantwoordelijk voor het vaststellen van de identiteit van de gevonden stoffelijke overschotten en het voorzien van een identiteit van het in 1941 als 'onbekende soldaat' geborgen stoffelijk overschot.

De identificatie van het wrak

Dat het wrak een Wellington is, is van begin af aan duidelijk doordat de Wellington is opgebouwd uit een zeer bijzondere en daarmee herkenbare constructie. En hoewel ook al een sterk vermoeden is dat het om de Poolse Wellington gaat, moet dit bevestigd worden aan de hand van artefacten. Bijvoorbeeld onderdelen met het vliegtuignummer.

De eerste positieve aanwijzing dat het om het specifieke vliegtuig gaat is mooi beschreven door de archeoloog die alle geborgen objecten ‘door zijn vingers’ laat gaan:

“Op een snikhete woensdagmiddag vind ik tussen de wrakdelen een rond object van zwart bakeliet. […..] Als ik het object neerleg om te fotograferen, zie ik door de lens van de camera nog iets staan….zie ik het goed? In kleine letters staat er ‘SIKORSKI’….Yess!! Met recht een kippenvelmoment… De vondst van de naam van een van de bemanningsleden is een van de meest bijzondere momenten die ik tijdens de vliegtuigberging mee heb mogen maken”

Emotionele afsluiting van een bijzonder project

Op woensdag 6 september werd dit bijzondere project afgesloten met een herdenkingsdienst en het bijzetten van de stoffelijke resten van de nog twee gevonden vliegers:

• Lt Maciej Socharski,
• Sgt Henryk Sikorski

Ook werd de steen van het graf van Pisarski, tot dan toe te boek staand als ‘onbekende soldaat’ voorzien van zijn naam.

Bij deze plechtigheden was de in 1941 2 jarige zoon van Socharski aanwezig. De aanwezigen waren getuigen van een goed verzorgde, eervolle ceremonie.

Later die middag werd bij het monument in Friesland bij de crashsite nog een informatiepaneel onthuld.

Met zorg samengesteld boek

Naast de graven in Amsterdam en Leusden, het monument in Friesland is er nu dus ook het boek als aandenken aan die nacht in mei 1941, de omgekomen Poolse vliegers en de bijzondere berging van het vliegtuig. Het boek is overwegend een verslag van de berging en de identificatie. Daardoor ontstaat een beeld van een bijzonder project wat in zijn geheel een eerbetoon is aan de omgekomen vliegers.

Wij danken de uitgeverij, uitgeverij Louise, voor het ter beschikking stellen van een exemplaar van  dit duidelijk met aandacht vormgegeven boek. We bevelen het boek dan ook van harte aan. Het is bij de uitgeverij te bestellen. Het is uiteraard ook verkrijgbaar bij (online)boekhandels.

Toevoeging mei 2021: Het boek is helaas niet meer verkrijgbaar.

Wim Vermeeren stelde foto's van de begrafenis ter beschikking waarmee we onderstaande impressie konden maken: