Joodse geschiedenis letterlijk ontdekt
De geschiedenis van Midden-Europa, en dus ook die van Polen, kan niet los gezien worden van die van het Jodendom. In Leżajsk, in zuid-oost Polen, is deze Joodse geschiedenis nu letterlijk 'ontdekt'.
Joodse geschiedenis van Leżajsk
Vanaf het begin van de 16e eeuw tot de komst van de Tweede Wereldoorlog en de Holocaust was er een grote Joodse aanwezigheid in Leżajsk. Na de joodse verdrijving uit Spanje in 1492 kwamen veel joden in Leżajsk terecht. Zo wordt de eerste aanwezigheid van Joden gerapporteerd in 1521. Volgens de volkstelling van 1764 telde de gemeenschap 909 mensen.
Aan het begin van de negentiende eeuw telde de gemeenschap zo'n 3.000 Joodse inwoners Aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in 1939 was dit teruggelopen tot een goede anderhalf duizend. Dit was nog steeds een derde van de bevolking. Het plaatsje heet in het Jiddish Lizhensk.
Chassidische bedevaartsplaats
Jaarlijks wordt Leżajsk bezocht door duizenden Chassidische Joden ter nagedachtenis aan Elimelech Weisblum van Lizhensk (1717–11 maart 1787). Hij is schrijver van een belangrijk Chassidisch geschrift: No‘am Elimelekh.
Op de Joodse begraafplaats is een Ohel te vinden met in een ruimte de tombe van de rabbi. De twee andere ruimte zijn de voor mannen en vrouwen gescheiden gebedsruimtes.
De geschiedenis ontdekt
Toen de Duitse nazi's in september 1939 in Leżajsk aankwamen, werden bijna alle Joden in de stad naar de door de Sovjet-Unie bezette zone gebracht, die slechts 11 kilometer verder begon. Zo'n 350 Joden bleven achter. Zij werden in 1941 in een getto ingesloten. Velen werden vermoord op de lokale begraafplaats of verdwenen, toen het getto werd opgeheven in mei 1942 in doorgangskampen of werkkampen.
In november 1939 begonnen werkzaamheden aan het bestraten van het marktplein in opdracht van de Duitsers. Daarbij werd gebruik gemaakt van stenen van de synagoche en twee verwoeste huizen en naar nu blijkt dus ook van deze grafstenen van de Joodse begraafplaats. Het zijn deze stenen die nu, bij werkzaamheden aan het centrale plein in het stadje, ontdekt zijn toen een laag asfalt werd verwijderd bericht The first News.
De bijzondere ontdekking
Hoewel van te voren wel werd verwacht dat de grafstenen gevonden konden worden zijn archeologen verrast door de omvang en de kwaliteit van de vondst. De wegwerkers begonnen met het verwijderen van asfalt en vonden klinkers in een visgraat partoon. Hieronder vonden ze de grafstenen.
Ten eerste gaat het om de omvang van de vondst. Op dit moment gaat het om 150 stenen, of 'matzevot'. Honderd van de stenen zijn nagenoeg ongeschonden al is de halfronde bovenkant verwijderd om ze beter passende te maken. De andere 50 stenen zijn in stukken gebroken om 'de gaten op te vullen'.
Wat verder opvalt is dat de stenen nog hun oorspronkelijke kleuren en reliefs bevatten. De letters zijn bijvoorbeeld ingekleurd met zwart, blauw, rood en goudkleur. Dit is een wrange speling van het lot. Doordat de stenen als fundament onder het wegdek verdwenen, bleven de reliefs en kleuren behouden. Stenen die staan op begraafplaatsen zijn vaak verweerd waardoor relief en zeker de kleueren verdwijnen.
De hoop is dat een van de stenen toebehoort aan rabbi Weisblum.
Foto's van de stenen bij dit artikel Ireneusz Stefański - Burmistrz Leżajska/Facebook. Meer afbeeldingen in het oorspronkelijke artikel op tfn.
