Het lot van kinderen in de Opstand van Warschau
Als het Poolse verzet op 1 augustus in 1944 in opstand komt tegen de Duitse bezetter is niet te voorzien dat deze strijd twee maanden gaat duren. Vaak staat het heroïsche aspect centraal als teruggekeken wordt op deze strijd. De dappere verzetstrijders die met beperkte middelen de strijd aangaan met het Duitse leger dat beschikt over veel meer vuurkracht, bommenwerpers en tanks.
Minder vaak wordt stil gestaan bij het lot van de burgers in de stad. Warschau was voor de oorlog een stad met 1,3 miljoen inwoners. Ruwweg een derde van hen was Joods en deze waren met de liquidatie van het getto in 1943 uit de stad verdwenen.
Het verzet telde aan de vooravond van de opstand in de regio Warschau ongeveer 50.000 leden. Dit betekent dat letterlijk honderdduizenden burgers een strijd ingezogen werden. Een deel van hen ging actief deelnemen in de strijd of steunde de strijders met het maken van wapens, het opwerpen van barricades, het blussen van branden, het verzorgen van gewonden en het begraven van de vele slachtoffers. Onder hen ook veel kinderen.
Een verpleegster van acht jaar
Iconisch is de foto van het meisje dat we bij dit bericht hebben geplaatst. De foto toont Róża Maria Goździewska, ten tijde van de opstand slechts acht jaar oud. De foto is gemaakt in de eerste helft van augustus als ze mee helpt met het verzorgen van de gewonden in het veldhospitaal op ulica Moniuszki 11. Różyczka (Roosje) verliest in 1943 haar vader als die door de Gestapo wordt vermoord. Ze overleeft de opstand en overlijd in 1989.
De foto is gemaakt door Eugeniusz Lokajski die tijdens de opstand ruim 1000 foto's maakte. Op de site van het museum van de opstand is een pagina met alleen maar foto's van kinderen. Behalve de foto van Róża ook diverse foto's van een van de andere fotografen van de opstand Joachim Joachimczyk. Deze foto's laten zien dat de kinderen bijna alle rollen vervullen die ook volwassenen oppakken. Ook werden ze vaak ingezet als koerier.
Hoewel zeldzaam zijn er ook foto's van kinderen die nog tijd hebben voor spel. Zo organiseerde Joachimczyk poppentheater en fotografeerde hij vier jongens in beslag genomen door een potje schaak. Toch laten de wit-rode armbanden zien dat ook deze jongens betrokken zijn bij de strijd. Kind zijn was in die tijd niet echt meer mogelijk.
Terreur
Ook burgers en kinderen die niet deelnamen aan de strijd waren niet veilig. De nazi's schoten en bombardeerden de stad in puin om het verzet te breken. In wijken waar ze (weer) de macht hadden verdreven ze de bevolking of werd de bevolking vermoord. Het meest bekend is de moordpartij in de wijk Wola kort na het begin van de opstand. In de een periode van ongeveer een week vermoordde Duitsers 40.000 tot 50.000 burgers inclusief kinderen en baby's. In totaal vielen anderhalf tot tweehonderdduizend burgerslachtoffers. Vergelijk dit met de ruim vijftien- tot zestienduizend gesneuvelde opstandelingen.
De kleine opstandeling
Voor hen die Warschau bezochten is het misschien een bekend beeld, Pomnik Małego Powstańca. Het monument van de kleine opstandeling aan de rand van de oude stad. Het kind met een te grote Duitse helm, laarzen en een Duits ogend machine pistool staat symbool voor de kinderen die meestreden in de opstand. Het monument werd in 1983 onthuld.
Het spreekt voor zich dat we tegenwoordig anders aankijken tegen de rol van kinderen in de oorlog. Zo ook in Polen waar veel onderwerpen kunnen rekenen op tweespalt in de maatschappij. Pieter van Os schreef over het beeldje een artikel in 2019.
Vooraankondiging lezing over de opstand
In samenwerking met de Stichting Driel Polen organiseren we op 7 oktober een lezing over de Opstand van Warschau, Heldenepos of humanitaire ramp? Details via de site van de Maand van de Geschiedenis.
Foto verantwoording foto van Róża Maria Goździewska: By Eugeniusz Lokajski - [1] for the image. Image was also published as early as 1994 Eugeniusz Lokajski (1 January 1994) Fotografie z Powstania Warszawskiego, Gebethner i Ska ISBN: 978-83-85205-20-3. which means it is eligible for public domain status, Public Domain, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=103279430
