In de Tweede Wereldoorlog hebben meerdere Nederlanders, met als bekendste de 'Soldaat van Oranje', de oversteek naar Engeland ondernomen. Eén van de routes was vanaf het strand het ruime sop kiezen waarbij Katwijk een populaire vertrekplaats was.
Eén van de pogingen vanuit Katwijk werd ondernomen door de Pool Witold Artur Wladyslaw Saryusz Makowski, voor vrienden Tolo. Deze Poolse diplomaat is aan het begin van de oorlog in Nederland. Zijn zoon George tekende het levensverhaal van zijn verder op waarvan we hier een korte uitsnede weergeven.
Engelandvaarders
Hoeveel Nederlanders hebben geprobeerd uit bezet gebied te ontsnappen is moeilijk in te schatten. Van ruim 1700 is bekend dat zij Engeland, of een ander geallieerd land hebben bereikt, om van daaruit de bezetter te bestrijden. Velen komen om op zee, anderen worden nog voor ze de zee konden bereiken of niet ver uit de kust gearresteerd. De meesten van hen verdwijnen in concentratiekampen, sommigen worden standrechtelijk gefusilleerd. Slechts enkelen komen na de bevrijding weer thuis. Er zijn drie ontsnappingsroutes: met een bootje de Noordzee oversteken, als verstekeling met een kustvaarder mee naar (het neutrale) Zweden of over land naar Spanje en Portugal en dan per boot of vliegtuig door naar Engeland. Welke weg men neemt wordt meestal door het toeval bepaald: wie zich genoodzaakt ziet of voelt te gaan, grijpt elke geboden vluchtmogelijkheid aan. De weg over
de Noordzee is het kortst en lijkt daarom aantrekkelijk. Maar deze moeilijke en gevaarlijke manier wordt bijna onmogelijk als in 1942 wordt begonnen met de aanleg van de Atlantikwall en de kust verboden gebied wordt. De route naar Zweden wordt al snel door Duitse maatregelen voor niet-zeevarenden geblokkeerd. Hoewel de weg naar Engeland, via Spanje en Portugal lang en vol gevaren is - neem alleen al de vele landsgrenzen die clandestien gepasseerd moeten worden - vinden de meeste vluchtpogingen via deze route plaats. Katwijk is een populair vertrekplek voor Engelandvaarders. Dat komt ondermeer door het tunneltje onder het zeehospitium, dat rechtstreeks op het strand uitkomt. Maar ook de zeesluis biedt mogelijkheden om onopgemerkt het ruime sop te kiezen, met name als de meewerkende sluiswachter de Duitse grenswachten dronken voert. De meeste pogingen om de overkant te bereiken worden in kleine bootjes ondernomen, zoals sloepen en kano’s. Grotere vaartuigen blijken te risicovol omdat ze te snel door de intensief patrouillerende Duitsers worden ontdekt. Maar ondanks deze en vele andere gevaren, zoals mijnenvelden (op het strand en in zee), de onstuimige branding, desoriëntatie, slechte weersomstandigheden, is het een aantal gelukt om de Engelse kust te bereiken.
Belevenissen van een Poolse Engelandvaarder
“Katwijk in de nacht van 18 op 19 april 1941: Verzetskameraad Pim van Doorn en ik besluiten het erop te wagen. Het weer lijkt goed genoeg voor de overtocht. We bereiken de zee met onze opvouwbare kano via het tunneltje onder het Zeehospitium. Onopgemerkt door de intensief patrouillerende Duitse kustwacht peddelen we door de branding naar dan nog rustig vaarwater.
Maar als er een harde wind opsteekt maakt onze kano door de steeds hoger wordende golven snel water. We zijn met ons vaartuigje niet opgewassen tegen het natuurgeweld en dreigen door de golven te worden verzwolgen als boven ons opeens de boeg van een schip uittorent. Het is de KW32, de Katwijkse vissersboot Sakina. De bemanning haalt ons aan boord en zet ons achter de Duitse wachtposten bij IJmuiden weer aan land. Aan de moed en daadkracht van de bemanning hebben we ons leven te danken.
Op 30 november probeer ik het via een andere weg: te voet en per trein via België, Frankrijk en Spanje. Ik reis samen met Freek Kragt. We bereiken Vichy Frankrijk, waar we in de trein bij Lyon door Franse autoriteiten worden gearresteerd. In de Kerstnacht ontsnap ik met vijf Nederlandse studenten uit het fort Chapoly. We keren terug naar Nederland , aangezien doorreizen naar Spanje in de gegeven omstandigheden en bij gebrek aan geld is uitgesloten”.
In 2018 maakte TV west een documentaire over de Engelandvaarders met het verhaal van 'Tolo':
Eerbetoon
Op initiatief van een groep mensen die allen op de een of andere manier betrokken zijn bij de geschiedenis van Engelandvaarders, vertrokken vanuit Katwijk, werd op 20 april 2011 de Stichting Monument Engelandvaarders Zeehostunneltje Katwijk opgericht. Eén van hen is de zoon van 'Tolo', J.W.A. (George) Saryusz Makowski. Meer over dit initiatief is te lezen op de website van de stichting.
Het levensverhaal van 'Tolo'
Behalve bovenstaande ingesprongen teksten heeft George Makowski een uitgebreid relaas geschreven van de belevenissen van zijn vader zowel voor, tijdens als na de oorlog. Heeft u belangstelling hiervoor? Neem contact met ons op.
In het thematijdschrift 'Nederland en de Tweede Wereldoorlog' werd Tolo's verhaal ook afgedrukt (bekijk PDF)
Het uniform van 'Tolo'
Na het plaatsen van dit artikel in april 2015 is in november 2015 in Noordwijk het Museum Engelandvaarders geopend in het bijzijn van de koning over de Engelandvaarders (in een bunker, Boslaan15).
Met ingang van mei 2016 is daar ook het uniform van 'Tolo' te bewonderen zoals uit onderstaande foto's blijkt.
Monument in Katwijk
Op 9 juni 2017 is in Katwijk een monument onhuld ter nagedachtenis aan de Engelandvaarders die hier vandaan hun overtocht begonnen. Het monument betreft twee peddelende figuren en verbeeld Engelandvaarders die de oversteek maken in een kano. Op de foto zoon en kleinzoon van ´Tolo´.
