Dwangarbeid in Auschwitz - lezing terugkijken
Op 4 oktober organiseerden we de lezing: ‘Arbeit macht frei’ – Auschwitz and the exploitation of humans. Lees hier een samenvatting of kijk de opname van de lezing terug. De lezing was te volgen via Zoom en via een livestream. Oorspronkelijk was de livestream gepland op Facebook maar door de grote storing bij Facebook die dag moesten uitwijken naar Youtube.
Alina Nowobilska gaf de lezing. Als historicus deed ze onderzoek naar de lotgevallen van de politieke gevangen die met de eerste treinlading aankwamen in Auschwitz. Ze werkt zowel voor het Auschwitz Museum als het Pilecki Institute in Polen.
De exploitatie van mensen
De meeste mensen kennen Auschwitz als vernietigingskamp waar vele de dood vonden als gevolg van de naziterreur. Auschwitz was ook een concentratiekamp. Hier werden de gevangenen, net als in andere concentratiekampen, systematisch geëxploiteerd. De keuze voor de term exploitatie is bewust. De werkwijze van de Duitsers ging namelijk verder dan uitbuiting of dwangarbeid. De lezing van Alina maakte pijnlijk duidelijk hoe op industriële wijze menskracht en het menselijk lichaam werden geëxploiteerd.
Drie vormen van exploitatie
1. Zelfvoorziening
De eerste vorm van exploitatie die in de lezing geschetst wordt is die van "zelfvoorziening". Door gevangen in te zetten in verschillende komandos was het kamp zelfvoorzienend. Zo maakte de eigen smederij de befaamde poort met de leus "Arbeit macht frei".
Een van de meest gruwelijke komandos was het Sonderkomando. Zij haalden lijken uit de gaskamers.
2. Verwerking stoffelijke resten
De tweede vorm van exploitatie is de meest afschuwlijke. In de lezing schetste Alina hoe de slachtoffers van de vergassing ‘verwerkt’ worden. Denk aan het verwijderen van gouden tanden, het verzamelen van haar, bijvoorbeeld voor het gebruik in tapijten, of het gebruik van de as- en botresten uit de crematoria als grondstof voor wegen of mest. De getallen die ze noemt over de hoeveelheid haar die is gevonden zijn schokkend.
3. Arbeidskrachten als bedrijfsmodel
De derde van exploitatie die aanbod kwam was de industriële toepassing van de menskracht in de kampen. Wat veel mensen niet beseffen, is dat de SS gerund werd als een multinational ten gunste van het persoonlijk gewin van de nazitop. Zo werden de gevangen eerst in gezet in de eigen SS-bedrijven ter ondersteuning van het oorlogsbedrijf. Ook werden, uiteraard tegen vergoeding, de gevangen verhuurd aan private bedrijven. Bekende namen zijn IG- Farbon, Krupps en Siemens.
De voedselrantsoenen laten zien hoe berekenend dit gebeurde. Toen gevangen schaarser werden, door de hoge aantallen sterfgevallen, ging de rantsoenen iets omhoog. Al schoten ze nog steeds fors te kort om aan de behoefte te voldoen van een gezond persoon, laat staan als deze zware lichamelijke arbeid verricht.
Subkampen
Veel bezoekers van Auschwitz komen niet verder dan de kampen Auschwitz I en Auschwitz Birkenau. Het complex bevatte echter tientallen subkampen. Denk aan de boerderijen en viskwekerijen (voor de zelfvoorziening) en barakken bij de verschillende bedrijven en de mijnen waar de gevangen dwangarbeid verrichten.
Door deze subkampen hoefden de gevangen niet iedere dag verplaatst te worden. Een van de kampen is Harmęże waar nu de tekeningen te zien zijn van kunstenaar Marian Kołodziej (1921-2009). Hij schets op indringende wijze zijn indrukken van het kamp. In het najaar van 2018 waren afdrukken van de prenten in Nederland te zien.
Overleven
Alina eindigde haar overzichtslezing met de wijze waarop gevangen wisten te overleven door een combinatie van goed weten wie je wel en niet te vriend moest houden onder gevangen en kapo’s, energie sparen door zo veel mogelijk te doen alsof je hard werkt en het ‘organiseren’ van zo veel mogelijk voedsel.
Terugkijken
De presentatie is via Youtube te bekijken:
Dank
We danken Alina voor haar inspanning en hopen in de toekomst nog een keer op een of meerdere van de aangestipte onderwerpen verder in te kunnen gaan in een lezing.
Verder lezen
Via de volgende boeken en websites kunt u meer te weten komen over dit onderwerp.
Vrijwillig naar Auschwitz. Dit boek verhaalt hoe de Poolse verzetsstrijder Witold Pilecki zich vrijwillig laat gevangennemen om in Auschwitz inlichtingen in te winnen en daar het verzet te organiseren.
Daarbij wordt ook een goed indruk geschetst van het leven in Auschwitz en de eerste experimenten met Zyklon-B om Russische krijgsgevangenen te vergassen.
Kort na de oorlog publiceerde de Nederlandse Eddy de Wind zijn gefictionaliseerde ooggetuigen verslag in Eindstation Auschwitz. Dit werd eind 2019 opnieuw uitgegeven in meerdere talen.
Ook Eddy schetst de dagelijkse gang van zaken, het werk in het kamp en hoe gevangen wisten te overleven.
De websites Auschwitz.org heeft een aparte pagina met een overzicht van alle nu bekende (sub)kampen.
Zeer rijk aan informatie en verhalen is de website Subcamps of Auschwitz.
De Nederlandstalige site Auschwitz.camp bevat ook diverse beelden waaronder werk van fotograaf Hans Citroen die sporen van het verleden fotografeerde. Zie hieronder beelden van de hal van Krupps. Beide hier, met andere beelden, terug te vinden op genoemde site.
De bovengenoemde Hans Citroen maakte met Barbara Starzyńska, zijn uit Oświęcim afkomstige vrouw, het boek Auschwitz-Oświęcim. Hun verhaal komt ook voor in het boek Mijn Poolse huis. De schrijfster Dore van Duivenbode is Barbara's dochter.
Volgende lezing
Geïnteresseerd in de andere lezingen die we organiseren? Op 28 oktober kunt aanwezig zijn bij de lezing ‘Bevrijders aan het werk’. Deze is ook weer online te volgen.
