Op 12 februari gaat in het Rijksmuseum in Amsterdam een tentoonstelling open van de late werken (1652-1655) van Rembrandt van Rijn afkomstig uit musea en privé-verzamelingen wereldwijd. Een geschikt moment om te schrijven over de banden die de schilder had met Polen.
In de Gouden Eeuw dreef Nederland intensief handel met Polen. Parallel aan deze handel vond ook een uitwisseling van ideeën plaats, reisden Nederlanders naar Polen en kwamen Polen naar Nederland. Zo ook de zwager van Rembrandt.
Jan Makowski
De reformatie, begonnen 1517 door Luther die zijn 95 stellingen poneerde, heeft ook navolging gekregen in Polen voornamelijk onder de grote landbezitters, de magnaten, die calvinistisch protestantisme gingen aanhangen. Zo ook het geslacht van edelen met de naam Makowski. Een van de zonen van dit geslacht, Jan of Johannes Makowski*, geboren in 1588, ontplooide zich als een sterk spreker, of 'debater' zoals we dat vandaag de dag zouden noemen. Zo ook op religieuze onderwerpen.
Portret Makowski uit Museum Martena
Jan Makowski koos voor een studie theologie, te beginnen in Danswijk (tegenwoordig Danzig/Gdańsk). Als leraar van enkele jonge Poolse edelen reisde hij, zoals toen gebruikelijk was, langs meerdere universiteiten in Europa. In Praag ging hij het debat aan met Jezuïeten. Via een verblijf in Lublin kwam hij in Heidelberg waar hij ter vervanging van Coppenius opnieuw in debat ging met Jezuïeten.
Via Marburg, Leizig, Wittenburg en Jena kwam Makowski in 1613 met zijn leerlingen aan in Franeker. Eén van de redenen voor het bezoek was waarschijnlijk het feit dat in Franeker al meerdere Polen de universiteit bezochten. Volgens de boeken van de universiteit kwam Makowski aan op 21 oktober in gezelschap van twee Poolse studenten die rechten kwamen studeren en twee anderen die samen met hem theologie kwamen studeren. Binnen een half jaar haalde Jan Makowski zijn doctortitel, op 8 maart 1614. Het ligt voor de hand dat de kennis die hij in de jaren daarvoor heeft opgedaan bij de diverse universiteiten en de daar gevoerde debatten een goede basis vormden voor een dergelijke snelle promotie.
De zwager van Rembrandt
Na zijn promotie bleef Makowski aan bij de universiteit en werd in 1615 hoogleraar theologie. Hij was zeer populair niet alleen om zijn theologische kennis die studenten aantrok maar ook om zijn levensstijl. Hij stond bekend als `charmant voor dames en houdend van een glaasje´.
In 1926 trouwde Makowski met de uit Friesland afkomstige Antje Uylenburg, dochter van een van de oprichters van de universiteit, Rombertus van Uylenburg. Daarnaast was vader Uylenburg ook kunsthandelaar in Amsterdam en dreef hij handel met name aan het Hof in Polen.
Toen zijn vrouw Antje in 1633 overleed, kreeg Makowski thuis hulp van Antjes jongere zus, Saskia, met wie hij heel goed overweg kon. Het is zij op wie een opkomende schilder uit Amsterdam, Rembrandt van Rijn, zijn oog liet vallen om vervolgens in 1634 met haar te trouwen. De verhouding tussen de schilder en de theoloog was eerder afstandelijk: de Hollandse Rembrandt keurde de uitbundige lijfstijl van Makowski af.
De Poolse Ruiter
Jan Makowski bleef in Franeker en overleed daar op 24 juni 1644. Zijn studenten waren, zoals gezegd, vaak kinderen van Poolse edelen, onder wie twee broers Ogiński. Eén van hen stond vermoedelijk model voor het portret van de ‘Poolse Ruiter’ dat Rembrandt in 1655 schilderde. (Ons Erfdeel #24 (1981)).
.jpg)
*) Zowel voor- als achternaam van Makowski werden verschillend gespeld zoals ook Abraham Kuyper constateerde in zijn schrijven uit 1899. Met name de achternaam kende meerdere spelwijzen: Makkowski, Makowsky, Makonsky, Makonski en in het Latijn Makkovius, Mackovius, Makovius, Maccovius etc. Kuyper koos uiteindelijk voor de Latijnse naam Johannes Maccovius omdat Makowski zelf bij leven met deze aanduiding zijn stukken ondertekende.
