Na alle plannenmakerij is het 17 september zo ver. Een grote luchtvloot vertrekt van verschillende Britse vliegvelden met als bestemming de landingsterreinen langs de route van de Belgische grens tot aan de brug van Arnhem, operatie Market Garden is gestart.
‘First in’
Even over half één in de middag landen de eerste Para’s. Deze kleine groep van bijna 200 ‘pathfinders’ van de 21st Independent Parachute Company moeten de twee landingszone’s (LZ’s) en één dropzone (DZ) veiligstellen en radiobakens opzetten voor de hoofdmacht die kort daarna volgt.
Om één uur beginnen de bijna 150 zweefvliegtuigen te landen op LZ-S, ten noorden van de spoorlijn bij Wolfheze (zie kaart NIMH). Nog geen half uur later volgen de ongeveer 150 zweefvliegtuigen die landen op LZ-Z, ten westen Wolfheze, ten noorden van Heelsum.
Met deze zweefvliegtuigen arriveert het hoofdkwartier van de Britse Divisie van generaal Urquhart. In iets meer dan een kwartier staan alle zweefvliegtuigen aan de grond. Kort daarop volgt de dropping van ruim 2200 para’s op DZ-X, grenzend aan LZ-Z ten noorden van Heelsum.
Eerste lift boven DZ-X
Op naar de brug
De landingen verlopen zeer soepel en de doden en gewonden die vallen, komen overwegend om door ongelukkige landingen van de gliders of het harde neerkomen van de zwaarbeladen parachutisten.
Kaart van luchtlandingen (met dank aan Louis Kaulartz /Nederlands Instituut voor Militaire Historie, Den Haag)
Na deze ‘rustig’ verlopen landing vertrekken de Britten via drie routes naar de brug:
- De noordelijke ‘Leopard’–route via de Amsterdamseweg ten noorden van Oosterbeek;
- De middelste route, ‘Tiger’ over de doorgaande weg, de Utrechtseweg door Oosterbeek;
- De zuidelijk ‘Lion’–route, door Doorwerth en langs de uiterwaarden van de Rijn door Oosterbeek naar Arnhem.
Een deel van de troepen blijft achter om de LZ’s en DZ veilig te stellen voor de landingen van de volgende dag, de tweede lift. Ook trekt een deel naar de Ginkelse Heide, een gebied dat de volgende dag gebruikt wordt als DZ-Y.
De Duitse reactie
Ten oosten van Wolfheze bevonden zich ruim 400 SS’ers van bataljon Kraft, vernoemd naar de commandant. Deze besloot, zich realiserend dat de brug bij Arnhem het doel moest zijn, zijn troepen direct een verdedigingslinie in te laten nemen tussen de spoorbaan en de Utrechtseweg (de ‘Tiger’–route).
Daarnaast waren bij Arnhem in de buurt twee SS pantserdivisies gelegerd om op sterkte te komen na hun strijd in Frankrijk. Nog diezelfde avond kreeg de 9de divisie de opdracht om te voorkomen dat de Britten de brug zouden bereiken. De 10de divisie kreeg de opdracht om direct over deze brug naar Nijmegen op te rukken om te voorkomen dat de Waalbrug in geallieerde handen zou vallen.
Problemen met de radio’s
De eerste dag al blijkt dat de radio’s die de para’s bij zich hebben voor onderlinge communicatie niet toereikend zijn. Het bereik dat, gegeven de uitgestrektheid van het ‘werkterrein’, sowieso al beperkt is, wordt nog verder beperkt door de bossen en bebouwing.
Bij de Britten is een kleine groep Amerikanen met speciale sets om contact te leggen met de piloten van jachtvliegtuigen die luchtsteun kunnen bieden. Ook deze blijken niet goed te werken. De piloten hadden strikte instructies om alleen aan te vallen op aanwijzing van de waarnemers op de grond.
Ook contact met troepen in het zuiden dan wel met Groot Brittannië blijkt niet mogelijk. Dit alles is op de eerste dag nog geen groot probleem aangezien de landingen en de opmars voorspoedig lijkt te verlopen.
De eerste opmars wordt tegengehouden
De bedoeling was om een groep met Jeeps vooruit te sturen om via de noordelijke route de brug te bereiken. Door vertraging bij het uitladen van de Jeeps was bataljon Kraft op tijd in stelling om deze speerpunt van de aanval tegen te houden.
Behalve deze tegenstand stuiten ook troepen langs de `Tiger´–route op tegenstand. Hierdoor komen ze deze eerste dag niet verder dan Oosterbeek waar ze besluiten halt te houden bij Hotel Hartenstein.
Ook een omtrekkende beweging aan de noordkant van de ´Leopard´ –route stuit op tegenstand waardoor de opmars vertraagd wordt.
Ondanks dat slagen de Britten erin bataljon Kraft zowel in het noorden als in het zuiden voorbij te komen waarop Kraft besluit om naar het noordoosten terug te trekken. Hij heeft de Britten op deze routes voldoende vertraagd. Aan het einde van de eerste dag zijn ze nog niet in Arnhem maar pas halverwege in Oosterbeek. Dichter bij Arnhem neemt ondertussen de 9de pantserdivisie zijn positie in.
Het tweede bataljon rukt op
Op de zuidelijk route maakt het 2de bataljon van luitenant kolonel John Frost goede voortgang. Een deel van het 2de bataljon rukt op naar de spoorbrug met de intentie de brug over te steken om zo via de zuidelijke oever Arnhem te benaderen. Daarbij laten ze het veer naar Driel ‘links’ liggen. In Arnhem moet niet alleen de verkeersbrug worden ingenomen maar ook de daar aanwezige schipbrug. Vlak voordat de troepen de spoorbrug bereiken wordt deze door de Duitsers opgeblazen.
Ondanks tegenstand bereikt John Forst met de A Compagnie de verkeersbrug om half acht ´s avonds. De Duitsers hebben deze niet opgeblazen omdat bevelhebber Model hem wil gebruiken om de 10de pantserdivisie naar het zuiden te verplaatsen voor de tegenaanval. Met de bezetting van de noordelijke oprit van de brug door Frost en zijn mannen wordt dit onmogelijk.
Eén Pool is bij de eerste lift
Laatste voorbereidingen voor Market Garden (via site Gelders Archief)
In Groot Brittannië blijft er voor de Polen die eerste dag van Market Garden niets anders over dan kerkbezoek (het is immers een zondag) of het treffen van de allerlaatste voorbereidingen voor diegenen die met lift twee vertrekken op de 18de.
De generaal
Sosabowski stelt een brief op gericht aan zijn mannen waarin hij memoreert aan de aanstaande derde verjaardag van de brigade op 23 september.
…Op deze feestdag denken we met extra verdriet daaraan dat we om redenen die buiten onze schuld liggen niet deelnemen aan de slag om onze hoofdstad. Warschau, dat ons dit jaar ons vaandel schonk, dat onze hulp inriep en steeds inroept en vergeefs op ons wacht. …
…We konden er niets aan doen, dat ons eerste gevecht niet zal plaatsvinden op het grondgebied van ons moederland. We zullen alles doen om onze soldatenplicht goed te vervullen en op deze manier bij te dragen aan de glorie van ons moederland dat we zo indirect te hulp komen…
Luitenant Pronobis
Op deze eerste dag vliegt één Pool mee met de Britten, luitenant Alphons Pronobis. Als verkenner voor de Poolse hoofdmacht springt hij boven DZ-X.
Marek Święcicki
Roode duivels in Arnhem
Marek Święcicki
Correspondent Marek Święcicki, die de avond daarvoor nog met een piloot uit Nieuw Zeeland doorbracht in de pub, kijkt naar het vertrek van de vliegtuigen. Deze keer geen uitstel meer. Het is echt begonnen. Hij spreekt piloten die terugkomen van hun ‘sleepvlucht’. Deze zijn zeer tevreden over de goed verlopen landingen.
In de nu komende dagen komt Marek Święcicki met regelmaat met uitspraken in onze tijdslijn op twitter voorbij. Als correspondent schreef hij nog geen twee maanden na de Market Garden het eerste boek dat kort na de oorlog in vertaling in Nederland verscheen onder de titel ‘Roode Duivels in Arnhem’.
Volgens het voorwoord van generaal Urquhart gedateerd op 17 november 1944 treft de lezer in het boek “... een overzichtelijke beschrijving van de zeer dappere rol, die in den slag bij Arnhem gespeeld werd door de 1e Poolsche Parachutisten Brigrade-Groep…”
Marek Święcicki vliegt op de 18de met de tweede lift mee naar Oosterbeek.
Driel blijft nog buiten schot
Op deze eerste dag blijft Driel nog buiten het strijdgewoel. Wel kunnen de bewoners genieten van het schouwspel van de dropping met de vliegtuigen die ruwweg van zuid naar noord de landingszones naderen. De bewoners zien de verschillende gekleurde parachutes van de bevoorrading.
Er zijn geluiden van gevechten te horen die in de loop van de dag steeds oostelijker klinken. Die avond, als het begint de schemeren, hoort de Drielenaar Benjamin Jansen gezang van de feestvierende bevrijde bewoners uit Oosterbeek.
De publicatie van Święcicki is in het engels te bestellen via amazon.com. De ervaringen van de 21st Independent Parachute Company komen van Leading the Way to Arnhem
Dit bericht is opgenomen in ons Dossier Driel44 waar het hele verloop van de slag is na te lezen.
