Poolse steden staan met regelmaat in de top 10 meest vervuilde steden ter wereld. Dit komt door het fijnstof van de vele kolenkachels waarmee huizen worden verwarmd en de steenkoolgestookte centrales en industrie.

Op MO.be schreef Pieter Stockmans een longread over de oorzaken, de ambities van de regering en het ongeduld van de inwoners die nu zelf verbeteringen afdwingen. Hier een deel van het artikel. De hele bijdrage is te lezen op MO.be.

***

Steenkoolverbranding zorgt voor hallucinante fijnstofwaarden in Polen

‘Als de luchtkwaliteit eind dit jaar niet beter is, verhuizen we’

Fijnstofdeeltjes die ongemerkt al onze organen doordringen veroorzaken elk jaar de vroegtijdige dood van bijna een half miljoen Europeanen. Polen spant de kroon op dat vlak: de smog van miljoenen kolenkachels, in huizen en in de grootste steenkoolindustrie van Europa, maakt de Poolse landsgrenzen zichtbaar vanuit de ruimte. Met steun van de Europese Green Deal begint het land af te stappen van steenkool, maar te laat en te traag.

Klaudyna Jackiewicz was ten einde raad. Amper twee maanden na haar bevalling werd haar kindje met ademhalingsproblemen in het ziekenhuis opgenomen, maar de dokters tastten in het duister. Klaudyna trok zelf op onderzoek uit, op het internet.

Toen ze te weten kwam dat uitgerekend haar stad Rybnik de vierde meest vervuilde stad van Europa is, sloot ze zich aan bij burgerbeweging Polish Smog Alert. Ze begon een kruistocht tegen kolenkachels, met petities aan de burgemeester en de overheid van de provincie Silezië.

Veel inwoners verwarmen hun huizen met goedkope en vuile steenkool. Het is een van de redenen waarom de luchtverontreiniging in Rybnik niet afnam tijdens de corona-lockdown, zoals in de meeste Europese steden, maar zelfs toenam. 3,5 miljoen Poolse huishoudens verbranden elk jaar 12 miljoen ton steenkool om hun huizen te verwarmen. Hierdoor komen massale hoeveelheden fijnstofdeeltjes in de lucht.

Klaudyna’s baby van toen is inmiddels een flinke zoon van acht. Al die jaren probeerde ze hem te beschermen tegen de ziekmakende lucht. Lang voor mondmaskers een vertrouwd zicht werden, verplichtte ze hem om er eentje te dragen op school. ‘Dat vond hij maar niks’, zegt Klaudyna. ‘Hij werd ervoor gepest. Maar elke maand toonde ik hem de binnenkant van het masker, zwart als roet. Dat zou allemaal in zijn lichaam zijn terechtgekomen.’

Van de leerkrachten kreeg Klaudyna weinig steun. ‘Ze zeiden dat ik mijn kinderen in verlegenheid bracht. Dat probleem is alvast van de baan sinds het begin van de coronapandemie: op school dragen nu veel meer kinderen een mondmasker.’

Bij de meeste schoolouders is Klaudyna nog steeds niet graag gezien. Aan de schoolpoort slingeren ze haar verwijten naar het hoofd. Wanneer ze buitenlandse onderzoekers naar Rybnik haalt, bijvoorbeeld. ‘Je stelt onze stad in een slecht daglicht’, klinkt het dan. Of, als ze weer eens naar de politie heeft gebeld: ‘Ecologische extremist! We verbranden ons afval al zo lang en jij bent de enige die daar een probleem van maakt.’

Zelfs de politie wimpelt haar klachten af. Ze weet dat ecologisch bewustzijn in Europa de norm wordt, maar als iedereen abnormaal handelt, wordt normaal gedrag extreem.

Fijnstof in urine en placenta

In het najaar van 2020 komt er hulp uit onverwachte hoek. De Franse documentairemaker Martin Boudot en de Belgische professor Tim Nawrot (UHasselt) komen naar Rybnik voor een onderzoek naar de effecten van luchtvervuiling op kinderen. Professor Nawrot vindt fijnstofdeeltjes in hun urine. ‘Dat betekent dat die vanuit de longen de bloedbaan binnenkomen en alle organen bereiken’, legt hij uit.

‘Er is geen plaats in deze stad waar we beschermd zijn tegen vervuilde lucht.’

Klaudyna Jackiewicz, Pools activiste voor schone lucht

‘Via de longen van zwangere moeders komen ze zelfs in het placentaweefsel, en dus in de lichaampjes van ongeboren kinderen. Deze kinderen zullen later meer vatbaar zijn voor ouderdomsziektes.’

De onderzochte Poolse kinderen blijken tot negen keer hogere concentraties van zwarte koolstof, deeltjes kleiner dan honderd nanometer, in hun lichaam te hebben dan leeftijdsgenoten uit Straatsburg, en vijf keer hoger dan bij de meeste Belgische kinderen. ‘Zulke waarden had ik nog nooit eerder gemeten bij kinderen’, zegt professor Nawrot.

Lees verder bij MO.be.

Afbeelding van marcinjozwiak via Pixabay