Poolse dakramengigant heeft heel Europa in het vizier
Maar Fakro's imperium wankelt door de tuimelramenoorlog met Denemarken
De markt voor dakramen is grotendeels in handen van Velux. Maar de nummer twee, Fakro, vecht voor zíjn plek onder de zon. De eigenaar hoopt op steun uit Brussel. Tot dusver krijgt hij nul op het rekest. 'Wij zijn witte negers, politiek incorrect gezegd.'
Door: Jenne Jan Holtland Verscheen op 8 december 2017 in de Volkskrant Foto (c): Piotr Malecki
Op een zolder kwam de ontdekking. De kleine Ryszard was 11 of 12 jaar oud. Tegen zijn vader zei hij: de zolder is wel erg donker, kunnen we voor wat meer licht niet een dakraam aanleggen? 'Nee, antwoordde mijn vader toen. Een raam op een houten zolder, dat gaat rotten als het regent.'
Maar het idee liet hem niet los, en nu doet Ryszard Florek alweer jaren in waterbestendige dakramen. Sterker, hij bouwde zijn bedrijf Fakro in veertig jaar uit tot wat het nu is: de op een na grootste dakramenfabriek wereldwijd.
De 64-jarige Florek is zo'n ondernemer waar Polen bij beginnen te glunderen. Een man van bescheiden komaf, zoon van een timmerman, die zijn dakramenimperium stap voor stap heeft opgebouwd. Op een beurs in Hannover, eind jaren zeventig, zag hij een dakraam en dacht: dit is de toekomst. Het IJzeren Gordijn liep dwars door Europa - nog wel. 'Ik zag hoe ze in West-Duitsland produceerden, en wist: ons communistische systeem maakt geen kans.'
Karpaten
Een audiëntie bij de Poolse dakramenkoning in Nowy Sacz, diep in het zuiden bij de grens met Slowakije, betekent eerst een urenlange weg afleggen door een glooiend heuvellandschap in de uitlopers van de Karpaten. De regio barst van de bedrijvigheid.
Op het terrein van Fakro staan vrachtwagens zij aan zij klaar voor de export naar Engeland, Duitsland en Tsjechië. Voor het Nederlandse bezoek is een driekleurig vlaggetje gehesen, naast het Poolse en Europese. Jaarlijks zet het bedrijf 300 miljoen euro om.
Bij de houtbewerking kun je arbeiders hardop horen dromen van meer loon, zodat ze ook een keer wat van de wereld kunnen zien. Verderop snijdt een spoorlijn het Fakro-terrein in tweeën. Loodsen van het bedrijf dreigden van elkaar gescheiden te worden. Geen probleem, zei Ryszard Florek, ik weet een oplossing. Nu ligt er een stevige tunnel. 'De eerste privétunnel van Polen', grappen ze bij Fakro.
Bij de houtbewerking kun je arbeiders hardop horen dromen van meer loon
David vs Goliath
Velux wil mij kapotmaken
Toch is de stemming deze ochtend bedrukt: Floreks imperium wankelt. Hij dreigt de concurrentieslag te verliezen met Velux, de dakramengigant uit Denemarken.
Het is het verhaal van de kleine broer en de grote, van David tegen Goliath. Velux heeft het dakraam zo'n beetje uitgevonden en beheerst bijna driekwart van de Europese markt, gevolgd door Fakro en een handvol kleintjes. Als het zo doorgaat, sombert Florek, heeft Velux straks een monopolie. Op de muur projecteert hij een kaart van Europa met overal zwarte kruisjes. 'Dat zijn de bedrijven die gesloten zijn. Uit de markt geduwd door Velux. En dat heet dan Europese concurrentie?'
Volgens Florek bedondert Velux de markt om hem eruit te werken. Op het hoofdkantoor herschikt hij zijn purperen stropdas en zegt: 'Velux wil mij kapotmaken.'
In de rechtszaal stonden beide bedrijven meer dan dertig keer tegenover elkaar: over prijsafspraken, patenten en oneerlijke concurrentie. Het vaakst won Fakro. Maar het veranderde volgens Florek niets. In 2012 bundelde hij zijn klachten, 184 in totaal, en stuurde ze inclusief bewijzen en ooggetuigenverslagen naar Brussel. Binnen de EU moet de Europese Commissie toezien op eerlijke concurrentie. Het onderzoek loopt nog.
Verwijten
Velux is de Kerstman niet, zij willen ook winst maken
Ryszard Florek, eigenaar Fakro
Fakro zegt aanwijzingen te hebben voor stiekeme exclusiviteitsclausules en verkoop onder de kostprijs - beide verboden volgens de Europese mededingingsregels. Een factuur van een Duitse Velux-leverancier, ingezien door de Volkskrant, vermeldt dat die het prijsverschil met dakramen van Fakro terug zal betalen 'om de inkoop van Fakro-dakramen te voorkomen'.
Nog zo'n verwijt: Velux begon een nieuw merk dat naar schatting een kwart goedkoper is dan het moedermerk. Rooflite heet het. Volgens Florek is het puur bedoeld om hem uit de markt prijzen. 'Velux is de Kerstman niet. Zij willen ook winst maken. Het is niets anders dan illegale dumping.'
Een oud-salesmanager die twee jaar lang met Rooflite de boer op ging, meldde zich bij Fakro als klokkenluider. Het merk dient om de marktpositie van Velux te beschermen, 'vooral tegen Fakro', aldus zijn verklaring die eveneens door de Volkskrant is ingezien.
Belofte
Toen Polen in 2004 tot de EU toetrad, was er de belofte van een open markt met eerlijke spelregels. Volgens Florek is het dat gebleven: een belofte. Hij ziet lidstaten voor de grote, gevestigde namen uit eigen land knokken. Het gevolg: meer monopolies, minder concurrentie. 'Een zwakke markt is een eitje voor China, Japan en de VS. Als het zo doorgaat, kopen we straks alleen nog Chinese producten.'
Ryszard Florek is een vechter, hij moet wel. Als hij de kans ziet, gebruikt hij Deense foefjes waarvan het patent verlopen is en geeft er zijn eigen draai aan. Zijn hele miljoenenvermogen zit naar eigen zeggen in het bedrijf. De winsten nemen gestaag af. Meer dan de helft van zijn werkweek is hij kwijt aan de broedertwist. De Brusselse route is zijn laatste hoop. Hij probeerde het al eens bij toenmalig eurocommissaris voor Mededinging Neelie Kroes (VVD). Zij liet in 2008 een inval doen op meerdere Velux-kantoren, maar zag daarna wegens gebrek aan bewijs af van juridische stappen.
Als het zo doorgaat, kopen we straks alleen nog Chinese producten
Ryszard Florek, eigenaar Fakro
'Oneerlijke verhalen'
Velux noemt de aantijgingen van Fakro 'oneerlijke verhalen', en wijst er nog eens op dat de Europese Commissie tien jaar geleden geen bewijzen kon vinden. Jacek Siwinski, algemeen directeur van Velux in Polen, denkt dat Florek de goede naam van zijn Deense concurrent probeert te besmeuren om zelf een groter marktaandeel te veroveren. 'Laten we het over de feiten hebben in plaats van losse verhalen. Verantwoordelijk handelen zit sinds de oprichting van Velux in onze filosofie.' Alleen over de Duitse factuur wil Velux wat kwijt: die zou afkomstig zijn van een onafhankelijk opererende handelaar.
Europa is Ryszard Florek dierbaar, zegt de Poolse koning van de dakramen meermaals. 'Maar wat voor Europa? Een Europa dat alleen opkomt voor multinationals, en monopolies ondersteunt?'
De vrouw die nu over zijn lot beschikt, heet Margrethe Vestager. Een gevierde eurocommissaris die bekend werd met haar miljoenenboetes tegen Google, Starbucks en Apple. Maar een familiebedrijf uit Zuid-Polen? Twee jaar geleden kreeg Florek tussentijds antwoord van Vestagers ambtenaren: negatief. De Commissie neemt alleen zaken in behandeling waarvan ze denkt kans van slagen te hebben bij een eventuele rechtszaak, en vond dat hier (nog) niet het geval.
Kloof
Het is hier geen Google of Amazon. Dit is Nowy Sacz. Dat is de kloof die nu door Europa loopt
Advocaat van Ryszard Florek
Kwam hij uit een grote lidstaat als Duitsland, bromt Florek, de zaak zou binnen een jaar gepiept zijn. Zijn advocaat, een vlotte dertiger, valt hem bij. 'Het is hier geen Google of Amazon. Dit is Nowy Sacz. Dat is de kloof die nu door Europa loopt.' Florek: 'Ik wil geen conflict tussen Oost en West. Wij willen als volwaardige Europeanen gezien worden.'
Grote woorden vliegen over tafel. Koloniaal. Polen als wingewest. 'Wij zijn witte negers, om het politiek incorrect te zeggen. Harde werkers, terwijl anderen de winst opstrijken.'
Als Florek politicus geweest was, had hij ermee gescoord. De katholiek-nationalisten van Recht en Rechtvaardigheid (PiS) wonnen twee jaar geleden de verkiezingen met een belofte van 'economisch patriottisme'. De dakramenman stemt geen PiS. Hij vindt ze te autoritair. 'Maar economisch staan we op één lijn. We willen niet dat Brussel ons als slaven behandelt.'
Smoking gun
Eurocommissaris Vestager moet nog besluiten of ze de zaak alsnog in behandeling neemt, of terugverwijst naar de Poolse mededingingswaakhond. Insiders geven Fakro weinig kans. 'Een smoking gun vinden is in dit soort gevallen erg moeilijk voor Brussel', zegt de Duitse mededingingsadvocaat Jan Bernd Nordemann, die zich voor Fakro heeft ingespannen. De belangen zijn groot. Velux is voor Denemarken wat Volkswagen is voor Duitsland, bezweert een economisch adviseur van de PiS-regering die niet met zijn naam in de krant wil.
Vestager komt net als Velux uit Denemarken, en zal er alles aan doen om niet de indruk te wekken dat ze haar thuisland voortrekt. Wel vermeldt haar online-overlegagenda opvallend veel meetings met Deense werkgeversverenigingen - meer dan uit andere lidstaten. Een Brusselse bron die de zaak goed kent, hoort veel klachten. De Commissie zou de onvrede onder Poolse ondernemers niet serieus nemen. 'Fakro krijgt niet de aandacht die het verdient', aldus de bron. Een woordvoerder van Vestager onderstreept desgevraagd dat ze 'geen geografische vooringenomenheid' heeft.
In Nowy Sacz liggen meer dan duizend handtekeningen klaar, in de hoop een debat af te dwingen in het Europees Parlement. Tot die tijd wil Ryszard Florek nog niet aan zijn pensionering denken. Hij knijpt de ogen toe. Nee, het is niet zijn testament. Maar dit gevecht zit hij uit.
