Is schrijven over Jodenvervolging in Polen een risico? - Rechtszaak tegen holocaustonderzoekers
Afgelopen week haalde meerdere een rechtszaken in Polen het nieuws in Nederland en België. Zo is er de rechtszaak tegen de leider van de organisatie Strajk Kobiet die onder andere de protesten organiseert tegen de abortuswetgeving. De rechtszaak waar wij graag bij stil staan is die tegen twee onderzoekers omdat de berichtgeving daarover een belangrijk feit niet vermeldt.
De context
Afgelopen dinsdag was in Polen een rechtszaak tegen twee Poolse onderzoekers van de Jodenvervolging. Bron van de rechtszaak is het boek ‘Nacht zonder einde’ (Dalej jest noc) van Barbara Engelking (Pools Centrum voor Holocaustonderzoek) en Jan Grabowski (Universiteit van Ottawa). Het boek gaat over het lot van Joden in Poolse gebieden bezet door nazi-Duitsland. In het boek komt een passage voor over Edward Malinowski. Hij wordt in het boek beschreven als een man die als dorpshoofd een Joodse vrouw heeft geholpen maar tegelijkertijd medeplichtig wordt geacht aan het uitleveren van tientallen andere Joden aan de nazi’s.
De ontbrekende informatie in de buitenlandse pers
Wat in de meeste berichtgeving in binnen en buitenland onvermeld blijft is dat in de aanklacht een kern van waarheid zit. De onderzoekers hebben namelijk een fout gemaakt want de tegenstrijdige daden die nu aan Malinowski is toegeschreven zijn in werkelijkheid door twee verschillende personen uitgevoerd. Er was een Edwards Malinowski die joden uitleverde en een die de joodse vrouw heeft geholpen. De onderzoekers onderkennen deze fout en hebben zich daarover al uitgesproken.
Toch een rechtszaak
Toch komt er een rechtszaak aangespannen door de nicht van deze Edward Malinowski. De rechtszaak krijgt echter een politieke landing omdat de familie van Malinowski bijstand krijgt van de organisatie de Poolse Liga tegen laster. Deze verdedigt volgens eigen zeggen de goede naam van Polen en de nationale identiteit. Daarmee is hun filosofie in lijn met die van nationaal-conservatieve regering waarvan ze dan ook subsidies ontvingen.
In hun zienswijze is er (internationaal) te weinig erkenning voor het lijden van de Poolse bevolking en het verzet tegen de nazi-overheersing. In dat plaatje past dan ook niet de aandacht die er is voor de betrokkenheid van Polen bij de Jodenvervolging (waarover we eerder al eens berichtte). De leden van de Liga tegen laster pluizen dan ook alle boeken, documentaires, films en online media uit naar – volgens hen – foute berichtgeving. Over het boek beweren ze dat de onderzoekers opzettelijk een verkeerd beeld schetsen van Polen onder de Duitse bezetting.
Het grotere plaatje
De bemoeienis van de Liga als aanjager van het proces maakt de zaak groter dan alleen rechtszaak over een feitelijke onjuistheid waardoor wetenschappers en (internationale) onderzoeksinstituten de rechtszaak met argusogen hebben gevolgd.
In 2018 probeerde de regering per wet strafbaar stellen om te spreken over (individuele) Polen die zich schuldig hebben gemaakt aan de dood van Joden. Deze wet moest de regering later afzwakken.
Door via een organisatie als de liga nu via het civiel recht onderzoekers voor de rechter te dagen is de angst aangewakkerd dat alsnog onderzoek naar, en publiceren over de zwarte bladzijde uit de Poolse geschiedenis lastig zo niet onmogelijk wordt of in ieder geval dat onderzoekers worden afgeschrikt om het onderwerp op te pakken.
De uitspraak van de rechter
Inmiddels heeft de rechter geoordeeld dat de onderzoekers geen schadevergoeding hoeven te betalen omdat dit ontmoedigend kan zijn voor toekomstige onderzoeken.
Wel moeten de auteurs hun excuses aanbieden aan de nicht van Malinowski en hun fout in de komende oplagen van de publicatie rechtzetten. Omdat de onderzoekers vinden dat de rechtszaak van de liga bedoeld is om de auteurs en hun onderzoek in algemene zin in een kwaad daglicht te plaatsen gaan ze tegen de uitspraak in hoger beroep.
Meer over deze context in een artikel van Roeland Termote Poolse onderzoekers Jodenvervolging voor de rechter bij De Standaard (toegang is gratis maar vraagt mogelijk wel om registratie), of bij de VRT (Rechtszaak over Holocaust-boek in Polen: twee prominente historici moeten zich verontschuldigen) met uitspraken van een van de onderzoekers en een rabbi.
