Poolse presidentsverkiezingen: Uw (dagelijkse) update

Poolse presidentsverkiezingen: Uw (dagelijkse) update

De ambtstermijn van de zittende president Duda loopt begin augustus af. Juridisch moest uiterlijk 23 mei de eerste ronde van de presidentsverkiezingen gehouden worden. Deze eerste ronde stond gepland voor 10 mei. De komst van COVID-19, de daarbij behorende maatregelen en de politieke tweespalt zorgden voor zand in de motor.

Pas op woensdagavond 6 mei werd bekend dat de presidentsverkiezingen werden uitgesteld. Kort daarvoor spraken wij via een livestream uitgebreid met Marc Peirs (zie video onderaan deze blog). Beginnend met die uitgebreide analyse houden we u hier via deze blog op de hoogte van de ontwikkelingen met links naar relevantie artikelen in andere media.

September: Premier heeft wet overtreden

Hoewel de verkiezen al weer een paar maanden achter ons liggen en de president (met een hoger salaris) weer aan het werk is, galmt de verkiezing nog na in Polen. Niet alleen door de politieke verhoudingen als resultaat van de uitslag maar ook omdat nu geoordeeld is dat de premier onwettig heeft gehandeld.

‘Noch de grondwet, noch de wetten aangaande de ministerraad kennen de premier bevoegdheden toe op vlak van het organiseren of voorbereiden van een verkiezing’, verklaarde rechter Grzegorz Rudnicki uit Warschau hierover op 15 september. Natuurlijk is dit voor de oppositie aanleiding om gelijk om het ontslag van de premier te roepen.

Zaterdag 25 juli: Klacht van oppositie, aanklacht tegen oppositielid, vrije media en kiesdistricten

De verkiezingen liggen een kleine twee weken achter ons maar we kunnen makkelijk nog een bericht toevoegen aan deze blog.

Klacht van oppositie

Vorige week berichtte we al dat de oppositie onregelmatigheden had gemeld bij het hooggerechtshof over de gang van zaken rond de verkiezingen. Nu is hun eis opgeschroefd met een verzoek om de verkiezingen over te doen. Reden is dat volgens de oppositie de regering het ambtelijke apparaat en de staatstelevisie heeft ingezet voor hun eigen campagne op een schaal 'vergelijkbaar met Wit-Rusland en Rusland'.

Naast de lacht van de oppositiepartij PO zijn volgens het hooggerechtshof 5800 klachten geregistreerd maar is nog niet vastgesteld wanneer hiervoor een zitting wordt gehouden. Dit wordt echter kort dag gegeven dat op 12 augustus de president benoemd wordt voor de komende vijf jaar.

Een extra reden voor de klacht de oppositie komt voort uit de aanklacht tegen een van hun eigen partijleden. De angst bestaat dat kennis uit dit onderzoek is gebruikt in de campagne.

Aanklacht tegen oppositielid

Afgelopen week werd in Polen Sławomir Nowak aangehouden op verdenking van corruptie rond contracten voor wegonderhoud in de Oekraïne.

Volgens media is de aanhouding bewust uitgesteld tot na de verkiezingen om te voorkomen dat deze een rol zou gaan spelen tijdens de campagne. Sławomir Nowak was aktief betrokken bij de campanges van zowel Małgorzata Kidawa-Błońska in de initiele campagna als voor Rafał Trzaskowski die in de tweede rond nipt verloor van regeringskandidaat Duda.

De oppositie beschuldigd nu de regering ervan het onderzoek te hebben gebruikt als voorwendsel om verschillende leden van de oppositie af te luisteren.

De regeringspartij beschuldigd op haar beurt de oppositie een slechte verliezer te zijn.

Vrije media

Nieuwe zender

Tijdens de verkiezingscampagne greep de overheid in bij de Poolse radio. Radio Trójka (vergelijk maar NPO3FM) publiceerde een hitlijst met op een liedje dat kritisch was over PiS partij voorzitter Kaczyński (lees Nummer 1 hit van Kazik leidt tot ophef en Op radio Trójka klinkt alleen nog de stem van PiS).

Veel van de opgestapte radiomakers zijn mede met behulp van crowdfunding een nieuw online radiostation begonnen Radio Nowy Świat. De start was op 18 april met de aankondiging van een crowd-sourcing. De zender ging live op 10 juli.

Het uitzendschema is voornamelijk gevuld met muziek en journalistieke programma's over sociale en politieke kwesties. Politici worden niet uitgenodigd op het station en alleen experts zullen commentaar geven op actuele onderwerpen.

Het station wil jonge talenten ondersteunen. Er is geen reclame gepland. De zender wordt gefinancierd door vrijwillige bijdragen van luisteraars en particuliere bedrijven. 

Kaczyński: Verwacht snel veranderingen in de Poolse Polish media sector

In een vraaggesprek met de eerste kanaal van de staatszenders was partijvoorzitter Kaczyński kritisch over de Poolse media. "Met de krachtige mediakanalen aan zijn zijde zou hij (oppositiekandidaat Trzaskowski) de illusie kunnen wekken van een leider die de verdeelde Poolse samenleving zal herstellen. Dat is de kracht van de media in actie" volgens Kaczyński "De staat gecontroleerde omroep TVP is oneindig veel objectiever." Ook noemde Kaczyński TVP 'onze media'.

Kaczyński verwacht dat er snel wetgeving komt die grenzen stelt aan de buitenlandse invloed op onafhankelijke media omdat "geen land kan toestaan dat zulke belangrijke propagandamiddelen in handen van buitenlandse actoren kunnen zijn. Voor ons klinkt dit als een echo van de geluiden die uit Hongarije te horen zijn.

Meer over dit vraaggesprek (in het Engels). Dit geluid is niet nieuw. Eerder al sprak Kaczyński zich uit dat 'Poolse media Pools moeten zijn'.

Aanpassing kiesdistricten

Ook op het front van toekomstige verkiezingen zit de regering(spartij) niet stil. Rzeczpospolita bericht dat regeringspartij PiS een 'hete herfst' voorbereid. Zo wil de partij met de inzichten uit de presidentsverkiezingen ingrijpen in het kiesstelsel.

Zo is er het idee om van 41 kiesdistricten voor het parlement over te stappen naar 100 kiesdistricten. Ook bestaat het idee om de administratieve indeling van het land te veranderen van 16 woiwodschappen nu naar 49 woiwodschappen van voor 1998. De lijst met ideeen is volgens RP langer en omvat ook de zogenaamde herpolonisatie van de media (zie hierboven), verdere hervorming van de rechterlijke macht en daaropvolgende veranderingen in lokale overheden.

Hoewel het aanpassen van de kiesdistricten en woiwodschappen op het eerste gezicht een technische aangelegenheid lijken geeft dit PiS de kans om het relatieve belang van het platteland te vergroten waarmee voor toekomstige verkiezingen hun machtsbasis versterkt wordt.

Vrijdag 17 juli: Oppositie vecht uitslag aan

We dachten afgelopen maandag hier de laatste post te schrijven maar de verkiezingen krijgen nog een staartje: De oppositie vecht de uitslag van de verkiezingen aan. Gisteren leverde ze hun protest in, ondersteund door 2.000 individuele verklaringen van onregelmatigheden meld Wybrocza.pl.

Zoals VRT bericht is met name de opstelling van de staatstelevisie de reden. Zoals wij al berichtte waren de uitzendingen van TVP niet objectief en pure propaganda voor zittend president Duda. Dit werd ondersteund door de verklaring van de OVSE die wij eerder optekende.

Wat VRT in haar verslag onbenoemd laat is dat er ook andere redenen zijn om kritisch naar de uitslag te kijken. Bijvoorbeeld onregelmatigheden bij stemmingen vanuit het buitenland. Naast gesloten consulaten was de ambassade in Engeland te laat met een deel van de verkiezingspakketten te verzenden. Verder kregen de stemmer in Engeland niet de kans om dan hun stem zelf in te leveren bij de ambassade. Dit moest perse via de post. Gelukkig zijn Polen creatief en ondernemend en hebben ze snel een eigen postdienst in het leven geroepen die de brieven ophaalde bij de immigranten en afleverde bij de ambassade.

Een ander opmerkelijk fenomeen is dat in een aantal verpleegtehuizen Duda 100% van de stemmen ophaalde. Dit zijn scores die "Zelfs onder het communisme niet voorkwamen" zoals we iemand hoorde opmerken.

Natuurlijk maken die stemmen in Engeland en in het verpleeg te huis niet het verschil van 2% (ongeveer 400.000 stemmen) goed. De houding van TVP kan echter wel aanzienlijk invloed hebben om dat vooral in de buitengebieden het voor mensen een belangrijke, zo niet de enige, bron van informatie is. Zeker bij ouderen die geen gebruik maken van internet en geen toegang hebben tot andere - betaalde - TV-zenders.

Of de oppositie echt overtuigd is van het succes van het aanvechten is de vraag.

"De stemming zelf kan goed zijn uitgevoerd. Maar de omstandigheden, het gebruik van publieke financiën en het gebruik van publieke media, leidden tot een ongelijk speelveld", aldus de leider van de oppositiepartij Burgerplatform Borys Budka. De verkiezing "was niet eerlijk, noch democratisch", zei hij.

De partij gaat een electoraal protest indienen bij het Hooggerechtshof. "Als we niet wijzen op onregelmatigheden, zal de volgende verkiezing nog meer vertekend zijn", aldus Budka.
Bron uitspraken Budka VRT bericht.

Maandag 13 juli: Duda herkozen als president van een verdeeld land

Met bijna alle stemmen geteld, is het nu wel zeker. Duda zit nog vijf jaar in het presidentieel paleis als bewoner terwijl Trzaskowski verder gaat als burgemeester.

Kijkend naar de woiwodschappen (województwo) dan haalde Duda in 6 van de 16 'provincies' de meerderheid van de stemmen tegen een meerderheid voor Trzaskowski in de andere 10. Dat doet niets af aan de uitslag die bij een presidentsverkiezing gaat om de daadwerkelijk verdeling van de individuele stemmen. Dit in tegenstelling tot de verkiezingen voor het parlement waar wel gewerkt wordt met regio's maar die zijn uiteraard veel fijnmaziger dan deze 16 regio's.

Opkomst

De opkomst was voor Poolse begrippen hoog met bij 68% van de kiezers. Alleen in 1995 was de opkomst een fractie hoger bij een presidentsverkiezing:

Met iets meer dan de helft van de 20 miljoen uitgebrachte stemmen, is Duda door ruim 10 miljoen Polen gekozen als president. Het hoogste aantal qua 'popular vote' sinds Walesa als eerste president werd na de val van het communisme. Daarmee zal hij, en daarmee de conservatieve regering, zich gesterkt voelen in hun standpunten zowel nationaal als internationaal. Daar staat tegen over dat natuurlijk en nagenoeg gelijk aantal kiezers via trzaskowski een tegenstem uitbracht en dat ook een kleine 10 miljoen niet de moeite nam om te stemmen.

Dat het land verdeeld is tussen conservatief, liberaal en een groep die het niets lijkt uit te maken is zacht uitgedrukt.

Verdeeldheid

De verdeeldheid die de eerste ronde aan het licht bracht wordt met maar twee kandidaten waaruit gekozen kan worden nog duidelijker. Illustratief is deze kaart die de krant Wyborcza maakte op basis van de cijfers van de kiescommissie:

De oplettende lezer ziet in de oostelijke helft van het land licht roze vlekken. Op de oorspronkelijke interactieve kaart wordt, als je er met de muis overheen gaat, snel duidelijk dat dit allen steden zijn zoals bijvoorbeeld Lublin of Kielce waar Trzaskowski de meerderheid haalde. Steden waar de opkomst overigens ook hoger ligt dan op het omringende platteland.

Dit illustreert dat de verdeeldheid niet alleen gaat tussen West en Oost-Polen maar ook tussen de steden en het platteland. Trzaskowski haalde de meerderheid in alle (grote) steden, niet alleen zijn eigen Warschau, ook in Krakau de oorspronkelijke thuisbasis van Duda.

De Volkskrant onderkent ook dat de uitslag een grote verdeeldheid in het land aantoont.

Het oranje, roze cluster in het noord-oosten is rond Białowieża. De regio met het oerbos waarover veel commotie was omdat de regering daar het kappen van bomen toestond. Volgens de regering in de strijd tegen een kevertje, de letterzetter. De uitslag suggereert dat de lokale bevolking daar (nu) anders over denkt.

Een uitstapje in de geschiedenis

Wie bovenstaande kaart vergelijkt met het kaartje hiernaast kan het niet ontgaan dat de gebieden waar Trzaskowski het goed deed hiernaast het donkerst gekleurd zijn.

Dit zijn de gebieden die voor de Eerste Wereldoorlog deel uitmaakte van Pruisen. Mocht het u onwaarschijnlijk lijken dat de delingen van meer dan 100 jaar geleden nu nog invloed hebben op de Poolse maatschappij, dan blijkt in een artikel van vorig jaar dat de geschiedenis lang doorwerkt.

De stem van Polonia: Voor verandering

Ook in de buitenlandse stemmen is sprake van de nodige verschillen. In nagenoeg alle Europese landen krijgt Trzaskowski de overgrote meerderheid, soms met driekwart of meer van de stemmen. Daarmee stemmen de Polen in het buitenland grotendeels in lijn met de grote steden in Polen.

In Nederland kreeg Trzaskowski 83% van de stemmen, in België 76%. Opvallend zijn in die zin Canada en de VS waar Duda won.

Daar staat tegenover dat van de bijna 200.000 Polen in Nederland 25.000 zich lieten registreren. Als we er vnauit gaan dat de overgrote meerderheid voor de verkiezingen niet naar uhis is geweest, is het een relatief klein deel van de Polonia die daadwerkelijk stemt. Hetzelfde gold ook voor het Verenigde Koninkrijk met 180.000 geregistreerde stemmer op zo'n 800.000 migranten.

Feest bij Duda - kritische noot van een voorganger

Opvallend was op zondagavond dat Duda gelijk groots feest vierde toen de exitpolls de winst van 0.8% aangaven. Ook nodigde hij Trzaswkowski uit op het presidentieel paleis. De nationale TVP, die na de eerste ronden door de OVSE gekapitteld werd voor de mate van propaganda, riep ook gelijk Duda uit als winnaar. In NRC werd de strijd - terecht - nog als onbeslist beschreven.

Waar Duda nog zijn tegenstander feliciteerde met zijn resultaat, had zijn achterban minder op met de verliezende liberaal meldt Trouw.

Online platform Onet had voormalig president Kwaśniewski als politiekcommentator die eerlijk toegaf te hebben gestemd op Trzaskowski en ook realistisch genoeg was om uit te spreken dat ook hij vermoedde dat Duda wel met de uiteindelijke winst zou gaan strijken. Toch was hij kritisch over de houding van Duda en de voorbarige uitnodiging van Duda aan Trzaskowski. Dit was volgens hem een belediging aan de kiesraad die eerste kans moest krijgen om een officiele uitslag te bepalen, zeker nu de pools zo'n kleine marge lieten zien.

OVSE is en blijkt kritisch, zeker over rol van TVP

Net als na de eerste ronde heeft de OVSE verslag gedaan van de verkiezingen. Opnieuw zijn ze in hun statement kritisch over de rol van TVP. De inleiding van hun statement:

The second round of the Polish presidential election was well managed despite gaps in regulation of important aspects. Candidates were able to campaign freely in a competitive run-off, but hostility, threats against the media, intolerant rhetoric and cases of misuse of state resources detracted from the process. The polarized media environment, and particularly the biased coverage by the public broadcaster, remained a serious concern. The refusal by both candidates to meet in a joint debate deprived voters of the opportunity to compare their policies. Inexpedient timeframes for processing complaints and appeals inhibited the means of legal redress between the two rounds.

Zondag 12 juli | 21:00: Exitpolls geven Duda de winst met 0,8%

De exitpools zijn bekend, met een opkomst van 70% voorspellende de exitpools 50,4% voor Duda en 49,6 voor Trzaskowski.
Met dit kleine verschil wordt het dus spannend als de echte uitslagen gaan binnenkomen.

Belangrijk: in de exitpolls zijn de stemmen uit het buitenland niet meegenomen. Hier won de eerste ronde Trzaskowski ruim. Die half miljoen stemmen vertegenwoordigen rond de 2%.

Dat wordt voor velen een lange nacht!

NOS Journaal

De oplettende volger van het nieuws uit Polen kon twee uitspraken in het NOS journaal (rond 8 minuten) optekenen die niet helemaal recht deden aan de waarheid. Het item opent met: "In Polen hebben ze gestemd voor een nieuwe president..." terwijl op dat moment de stembussen nog open waren. En de slotzin is: "Rond negen uur worden de eerste uitslagen bekend gemaakt." Terwijl kort na negen uur de als eerste de exitpolls naar buiten kwamen. Toegegeven, het is voor de liefhebbers van details maar het valt wel op als je zo met een onderwerp bezig bent.

Zondag 12 juli | 17:00: Opkomst nog iets hoger

om vijf uur lag de opkomst op 52,1% en daarmee lijkt de opkomst hoger te worden dan de eerste ronde. Hoogste opkomst in de regio rond Warschau, Mazowieckie met 55,6%. Laagste opkomst is in de regio Opolskie met 46,2%:

Zondag 12 juli | 13:30: Rijen voor de stembureaus, ietsjes hogere opkomst dan eerste ronde

De eerste cijfers van de opkomst druppelen binnen en die is in veel plaatsen vergelijkbaar of hoger dan in de eerste ronde. De commerciële zender TVN toont verschillende beelden van rijen voor de stembureaus. De stembureaus gingen open om 7 uur en sluiten vanavond om 9 uur waarna de exitpoll bekend wordt gemaakt op TV.

Om half twee maakte de kiescommissie bekend dat de opkomst tot 12 uur lag op 24,7%. Dit is 0,6% meer dan in de eerste ronde. We wachten af hoe het verder gaat.

In onderstaande grafiek vergelijk we de cijfers met de eerste ronde en de cijfers uit 1995. Het jaar met de hoogste opkomst bij presidentsverkiezingen sinds de val van het communisme toen de strijd ging tussen Wałęsa, de bekende besnorde leider van Solidarność, en Kwaśniewski van de socialisten, de opvolgers van de communistische partij.

Zondag 12 juli|05:00: NPO1 Fris!

Het radioprogramma Fris! op Radio 1 stond deze ochtend stil bij de Poolse presidentsverkiezingen. Dit deden ze met een (kort) vraaggesprek met uw eigen Polen in Beeld. Hieronder kan u het stukje uitzending terugluisteren, geïllustreerd met wat beelden over de achterban van beide kandidaten of ga naar de site van het programma:

We hadden wat meer vragen voorbereid. Alle vragen en antwoorden zijn hier terug te lezen.

Woensdag 8 juli: Laat u bijpraten

Samen met Marc Peirs praten we u in 20 minuten bij over de stand van zaken:

Dinsdag 7 juli: Het wordt echt spannend

De laatste dagen van de campagne breken aan en alles duidt erop dat het komende zondag bij de tweede ronde een spannende dag wordt.

De peilingen

Het ligt er een beetje aan welke peiling je leest wie er aan kop gaat van de beide kandidaten: zittend president Duda of zijn uitdager Trzaskowski. Wat de peilingen gemeen hebben is dat het verschil tussen de beide kandidaten kleiner is dan de statistische foutmarge. Ook dat een paar procent van de kiezers het nog niet weet waarmee de uitslag komende zondag dus nog steeds beide kanten op kan uitvallen.

De stemmer uit het buitenland

Met die kleine marges gaan de stemmen uit het buitenland serieus meetellen en volgens Wyborcza.pl (engelstalig artikel) zijn dit er voor de komende ronde ruim een half miljoen (519 431, zo'n 150.000 meer dan de eerste ronde). Hieronder de aantallen van Wyborcza van de belangrijkste landen met tussen haakjes de door ons aangevuld met de uitgebrachte stemmen in de eerste ronde ter illustratie.

• United Kingdom - 182 805 (109 674)
• Germany - 85 432 (49 084)
• United States - 46 061 (26 126)
• Ireland - 28 738
• The Netherlands - 25 323 (14 161)
• Norway - 19 022
• France - 15 680
• Belgium - 13 977 (9011)
• Canada - 11 215
• Sweden - 10 758

Gegeven dat de opkomst in het buitenland hoog is, mensen die zich moeten registreren brengen overwegend ook daadwerkelijk hun stem uit, illustreren de verschillen dat de betrokkenheid bij de tweede ronde fors hoger ligt. Dit is belangrijk voor beide kandidaten. In de VS won Duda de eerste ronde maar in het VK, Nederland en Belgie won bijvoorbeeld Trzaskowski de eerste ronde.

Het wordt dus spannend! Reden om woensdagavond 8 juli om 18:30 nog een voorbeschouwing in te plannen met Marc Peirs. Hieronder in de blog vindt u twee eerdere gesprekken die we met hem hadden.

Maandag 29 juni: de details van de uitslag

In een apart artikel gaan we in meer detail in op de cijfers maar het is in ieder geval duidelijk dat het een spannende tweede ronde kan gaan worden. Op wybrocza.pl staat een prognose waarin beide kandidaten ronde 45% zitten en 10% van de kiezers het nog niet weet.

In België en Nederland is het wel duidelijk: Daar is Trzaskowski de grote favoriet:

Als we in meer detail in de cijfers duiken van de uitslag (en de exit polls waarin ook gevraagd is naar demografische gegevens) dan blijkt dat de beide kandidaten een verschillend te typeren achterban hebben. Heel kort door de bocht is dit de onderverdeling. Lees voor details dus het uitgebreide artikel.

Verder gaf de OVSE vandaag een persconferentie over het verloop van de verkiezingen waarin ze positief waren over de organisatie maar kritisch over de het juridische kader, de polariserende retoriek van de kandidaten en de rol van de staatstelevisie TVP. Ook hiervoor verwijzen we naar ons uitgebreide artikel voor details. Een opniestuk op The Guardian: 'For a bitter taste of Polish populism, just watch the evening news' geeft enkele voorbeelden van de berichtgeving van TVP.

Zondag 28 juni: Hoge opkomst |tweede ronde presidentsverkiezingen met Duda en Trzaskowski

Vandaag is het dan zo ver. Anderhalve maand later dan gepland konden de Polen naar de stembus of afgelopen week hun stem per post uitbrengen.

Duda krap 42% en Trzaskowski ruim 30%

In de tweede ronde neemt zittend president Duda het inderdaad op tegen de burgemeester Rafal Trzaskowski zoals de laatste dagen al werd verwacht. De eerste cijfers die TVP presenteert laten zien dat Duda net geen 42% van de stemmen heeft. Derde wordt Szymon Hołownia 13,3% en vierde de (extreem) rechtse Bosak met 7%.

De vraag is nu hoe die stemmers van de andere kandidaten hun stemmen gaan verdelen. Zo zou 75% van de stemmers op Hołownia in de tweede ronde op Trzaskowski gaan stemmen. Het wordt een hele spannende tweede ronde.

Hoge opkomst

De hele dag door verschenen berichten over de hoge opkomst die rond vijf uur 's middags rond de 50% lag. Ter vergelijking, vijf jaar geleden lag de opkomst bij de presidentsverkiezingen rond die tijd onder de 35% en kwam uiteindelijk uit op 49% in de eerste ronde. Misschien niet verrassend is dat de opkomst het hoogste ligt in de regio rond Krakau, de thuisbasis van Duda en Warschau, de thuisbasis van Trzaskowski. De eerste cijfers na negen uur wijzen op een opkomst van 63%. bijna de hoogste opkomst ooit voor een presidentsverkiezing sinds de val van het communisme. Alleen de spannende strijd tussen Walesa en Kwasniewski in 1995 lag nog net iets hoger tegen de 65%.

De extreem rechtse kandidaat haalde 7%

Woensdag 24 juni: Maak kennis met Duda en Trzaskowski

In een vraaggesprek met Marc Peirs wordt u in een half uurtje bijgepraat over de stand van zaken. We gaan in op de LGBT uitspraak van Duda, de laatste ontwikkelingen rond corona en Marc typeert de nummer 1 en 2 in de strijd van de eerste ronde van de verkiezingen.

Bent u meer een lezer dan een luisteraar? Marc schreef voor De Tijd het stuk Poolse verkiezingen: liberale comeback of nationalistische doorstart? Voor Knack.be klom hij ook in de pen met als resultaat: Nationalist Duda of toch liberaal Trzaskowski: wie wordt de nieuwe president van Polen?

Duda bezoekt de VS en het wordt sterk ontkent maar dit wekt toch alle schijn van een verkiezingsstunt. Zeker nu hij naar huis kan komen met een toezegging dat er meer Amerikaanse militairen naar Polen komen.

Dinsdag 16 juni: LGBT is weer onderwerp van verkiezingsstrijd

Nog anderhalve week voordat de Polen naar de stembus gaan of hun stem per post uitbrengen. Inzet het presidentschap van de Polen.

Handtekeningen voor nieuwe kandidaat

De burgemeester van Warschau Rafał Trzaskowski, heeft inmiddels meer dan voldoende handtekeningen opgehaald om het namens Koalicja Obywatelska (KO) op te nemen tegen de zittende president Duda. Dit ging niet helemaal van een leien dakje omdat het ophalen van handtekeningen al was begonnen voordat de verkiezingen waren aangekondigd. Verder is gaan de weg de procedure het formulier aangepast. Zelfs als dit betekent dat een groot deel van de handtekeningen ongeldig wordt verklaard, dan zit Trzaskowski met meer dan anderhalf miljoen handtekeningen ruim genoeg boven de benodigde 100.000.

Controversiële uitspraak Duda over LGBT

Met Trzaskowski heeft Duda een gedegen tegenstander gekregen in de verkiezingen wat ook blijkt in de peilingen. Stond Duda voor de oorspronkelijke verkiezingsdatum op ruim 50% (waardoor een tweede ronde overbodig was), staat hij nu nog wel boven de 40% maar duidelijk onder die magische grens van 50%. Rafał Trzaskowski klimt in de peilingen richting de 30% en lijkt daarmee de kandidaat voor de tweestrijd in de tweede ronde.

Of het nu komt door de oplopende politieke strijd of niet, Duda heeft zich negatief uitgelaten over LGBT door het een ideologie te noemen. Hoewel dit misschien goed scoort bij zijn katholiek conservatieve achterban, krijgt hij hiermee oppositie en buitenland over zich heen. Naar het buitenland toe heeft hij in een Engelse tweet aangegeven dat de woorden uit zijn verband zijn gerukt.

Toch is dit een gedachtengoed wat gemeengoed is binnen de PiS partij getuige ook een uitspraak van een 'backbancher' van de partij:

Een PiS backbencher uit Duda's campagneteam 🇵🇱 ging nog een stapje verder en noemde lhbti'ers 🏳️‍🌈"geen normale mensen" https://t.co/YBCpX9hZ3q

— Emilie van Outeren (@ecvano) June 14, 2020

"Wees niet onverschillig"

Wat gevoeliger kan liggen is dat nu de stichting ter herinnering van de Opstand van Warschau zich publiekelijk uitspreken tegen de discriminatie van LGBT. Binnen de conservatief nationalistische achterban is de - weliswaar verloren - Opstand een nationale trots en zijn de opstandelingen helden die stonden voor de Poolse waarden. De vraag is hoe binnen deze achterban naar deze uitspraken wordt gekeken.

"We zullen niet onverschillig staan ​​tegenover de ontmenselijking van de minderheid, die doet denken aan de ergste tijden waarin we de kans kregen om te leven. We zijn van mening dat we de plicht hebben om ons uit te spreken ter verdediging van de zwakkere mensen."

Uitspraak van de overlevenden dan de Opstand van Warschau in een declaratie op Facebook.

De opstandelingen verwijzen daarmee ook heel nadrukkelijk naar de woorden van Marian Turski die werden uitgesproken tijdens de viering van de 75 jaar bevrijding van het kamp Auschwitz: " Wees niet onverschillig wanneer een minderheid wordt gediscrimineerd". Woorden die toen internationaal veel aandacht kregen.

Donderdag 4 juni: Drie weken tot een “gemengde” verkiezing!

Eindelijk kent Polen de datum voor (de eerste ronde van) de presidentsverkiezingen. De voorzitster van de Sejm (Poolse Lagerhuis of Kamer) heeft die op zondag 28 juni geprikt.

De juridisch-praktische hinderpalen zijn van de baan. Zowel Sejm als Senaat keurde het plan goed voor “gemengde” verkiezingen waarbij mensen kunnen kiezen of ze hun stem via een stembiljet via de post, of op de klassieke manier “live” in het stemhokje uitbrengen.

Van juridische strijd naar politieke strijd

Over die datum en de wijze van stemmen was eerder veel heibel ontstaan. De geplande verkiezingsdag, zondag 10 mei, verzandde tijdens de voorbereiding in chaos waardoor deze niet doorgingen. De verkiezingen werden nietig verklaard. Nu is er dus een doorbraak. Te verwachten valt dat de focus zich nu toch zal verleggen van het juridisch-institutionele gekrakeel naar inhoudelijke politiek en rivaliteit.

Er is de voorbije dagen al inhoudelijke twist omtrent het Wisla-kanaal aan de Baltische kust: huidige president Duda, die rijdt voor regeringspartij ‘Recht en Rechtvaardigheid’ is voor, de liberale oppositiekandidaat Rafal Trzaskowksi is er hooguit een koele minnaar van, om ecologische redenen.

Meer zicht op tweede ronde

Ook de peilingen tonen weer spanning: Duda haalt 41 procent, Trzaskowski 27. Dat is een heel andere situatie dan begin mei toen Duda bijwijlen 60 procent haalde en de toenmalige liberale kandidate amper 2 procent. Het is dus niet denkbeeldig dat er een tweede stemronde nodig kan zijn. Die zou dan plaatsvinden op zondag 12 juli. Alles is dan, al met al, toch nog op tijd voor het einde van de huidige termijn van de zittende president.

Vrijdag 15 mei: De eerste verliezer

Ondanks dat afgelopen zondag de presidentsverkiezingen niet doorgingen, kennen de verkiezingen al wel een eerste verliezer. Małgorzata Kidawa-Błońska van Koalicja Obywatelska (KO) heeft zich teruggetrokken. Hun nieuwe kandidaat is Rafał Trzaskowski, de huidige burgemeester van Warschau.

Een dag nadat presidentskandidate Małgorzata Kidawa-Błońska van de liberale oppositiepartij ‘Burgerplatform’ de handdoek in de ring gooide, is een nieuwe kandidaat op het schild gehesen. Burgerplatform gaat nu de presidentsverkiezingen in met Rafał Trzaskowski als kandidaat. Hij is momenteel burgemeester van Warschau.

Kidawas- Błońska's positie als presidentskandidate was onhoudbaar geworden. Aan het begin van de campagne kon ze volgens de peilingen op meer dan 20 procent steun rekenen. Daarmee was ze dé uitdager van zittend president Andrzej Duda, die rijdt voor de nationalistische regeringspartij ‘Recht en Rechtvaardigheid’. Maar Kidawa-Błońska voerde een rampzalige campagne. Ze riep op tot boycot van de verkiezingen maar tegelijkertijd bleef als kandidate in de race. Die verwarrende boodschap deed kiezers met legers tegelijk weglopen.

Op het TV-journaal van de openbare omroep TVP werd ze dag na dag afgemaakt. Steevast wordt het beeld getoond van Kidawa- Błońska die zich in het parlement als een schoolmeisje voorover buigt om een kauwgum onder de stoel voor haar te kleven. Dat ze tijdens een debat met studenten beweerde dat de president in Polen voor vier jaar is verkozen, terwijl het vijf jaar is, deed ook al geen goed. Schijnbaar wist ze niet hoelang de functie duurt waarvoor ze zelf kandideert.

Diezelfde TVP, als journalistieke cheerleader van de nationalisten, heeft meteen de archieven uitgepluisd naar materiaal om de nieuwbakken kandidaat te bezwaren. Zo wordt Trzaskowski’s initiatief om een autovrije “relax-zone” in te richten vlakbij het stadhuis van Warschau belachelijk gemaakt. Vrijwel niemand komt in de zone relaxen, grinnikt TVP.

Met Rafał Trzaskowski kiest ‘Burgerplatform’ voor een jonge wonderboy die behoorlijk populair is als burgemeester van Warschau. Dat is zijn sterkte -hij is een stemmenkanon- én zijn zwakte: hij kan, en zal, makkelijk worden weggezet als een elitaire, stedelijke man met weinig binding met het “klassieke” Polen. Overigens weten we nog steeds niet wanneer de presidentsverkiezing doorgaat.

Donderdag 14 mei: Haas(t) wordt slak(kegang) en speculeren over de nieuwe datum

De afgelopen dagen zijn er niet echt grote veranderingen in de situatie te melden of het moet zijn dat er nu sprake is van een “gemengde” stemming: wie dat wil, zal naar het stemlokaal kunnen gaan en wie dat niet wil, kan per post stemmen. Zo heeft het lagerhuis besloten in een stemming op dinsdagavond.

De vice-voorzitter van de senaat heeft laten weten dat de Senaat de tijd neemt (dertig dagen) om de nodige wetgeving te bekijken. Daarmee is alle haast die er was om snel verkiezingen te houden verdwenen en sukkelt het meer en meer met een slakkengangetje vooruit.

Terwijl de voorzitster van het lagerhuis veertien dagen had (nu nog 10) om met een nieuwe verkiezingsdatum te komen, reageerde de vice-premier Jacek Sasin in een interview op de vraag of 28 juni een geschikte datum is met: "Geschikt en haalbaar". Daarmee krijgt de senaat afdoende tijd (die 30 dagen) voor de besluitvorming en heeft na de verkiezing het hooggerechtshof voldoende tijd om te controleren of alles naar behoren is verlopen, aldus Sasin op de portal van het Poolse persagentschap.

Maandag 11 mei: Stilte voor de storm?

Vandaag beperkt nieuws op het politiek vlak. De voorzitster van de Sejm, mevrouw Witek heeft nu veertien dagen om met een nieuwe datum te komen.

Minder doden door Covid-19?

De politieke stilte gaf ons de tijd om cijfers van de zorg en de Covid-19 besmettingen uit te zoeken. Resultaat? De lock down helpt niet alleen tegen Covid-19, het zorgt ook voor bijvoorbeeld minder doden door luchtvervuiling en verkeersongelukken. Lees meer in ons artikel.

PiS wint het machtsspel

Verder verscheen vandaag een long read bij MO.be over de gang van zaken in aanloop naar de presidentsverkiezingen. Daarin worden onder andere de zes argumenten opgesomd ver het problematische wetsvoorstel voor stemmen per post. Deze argumenten zijn van de toenmalige president van het Hooggerechtshof Małgorzata Gersdorf.

De schrijfster laat zien hoe de zendtijd was verdeeld voor de verschillende kandidaten bij de nationale TV van begin februari tot medio maart:

• Andrzej Duda (PiS): 1 uur 13 minuten 30 seconden — naast zijn tijd als huidig staatshoofd (16 uur 7 minuten 45 seconden),
• Krzysztof Bosak: 37 minuten 22 seconden,
• Małgorzata Kidawa-Błońska: 30 minuten 30 seconden,
• Władysław Kosiniak-Kamysz: 15 minuten 32 seconden,
• Szymon Hołownia: 5 minuten 37 seconden,
• Robert Biedroń: 44 seconden.

Maar het belangrijkste is misschien wel de conclusie dat met de hele voorgeschiedenis deze presidentsverkiezingen per definitie onwettig zijn en dat daarmee, ongeacht de uitkomst, PiS het machtsspel heeft gewonnen omdat het volgens hun regels gespeeld wordt.

Vrijdag 9 mei: over marxisme van Kaczynski

In Trouw spreek correspondent Ekke Overbeek met de Poolse filosoof Tomasz Sawczuk (31). Over het succes van Kaczynski en ze zijnen: "wij vertegenwoordigen het volk, de mensen die het minimumloon verdienen, de meerderheid". Over het ontbreken van een weerwoord bij de (liberale, pro-europese) oppositie: "... moeten niet het verleden blijven verdedigen, maar een programma formuleren voor de toekomst, zien wat er te verbeteren valt: de ongelijkheid, de gezondheidszorg, meedoen in Europa ".

En hoe Kaczynski te begrijpen:

“Kaczynski begrijpt macht als een relatie tussen mensen. Zuiver procedureel recht, los van de politiek, is volgens hem een fictie, want er zijn altijd concrete mensen die beslissen hoe wetten worden toegepast. En die mensen dienen altijd iemand, bewust of onbewust.”

Een idee dat komt uit het marxisme volgens Sawczuk: "Dat ziet het rechtssysteem als een instrument in handen van de bourgeoisie om de rechten van het proletariaat in te perken. Het systeem werkt dus in het nadeel van de achtergestelden."

Lees het hele vraaggesprek in Trouw: Dat autoritaire van Polen is naar, maar erg modern en hoe deze inzichten in Nederland ook kunnen helpen.

Donderdag 7 mei: Verkiezingen uitgesteld

10:00 uur: En kijk, nauwelijks was ons vraaggesprek woensdagavond voorbij of er kwam laat in de avond een gemeenschappelijke verklaring van hoofdrolspelers Jaroslaw Gowin en Jaroslaw Kaczynski. Beide partijvoorzitters zijn het ermee eens om de verkiezingen op een latere datum te houden. Zo is de coalitie van ‘Recht en Rechtvaardigheid’ (Kaczynski) en ‘Overeenstemming’ (Gowin) gered. Want Gowoin wil per se uitstel van de stembusslag en dreigde ermee zijn 18 zetels in de Kamer (Sejm)  daarvoor in te zetten wat de facto het einde van de regerende coalitie zou betekenen.

Naar alle waarschijnlijkheid zal het Hooggerechtshof de verkiezingen gepland voor aanstaande zondag nietig verklaren. Dan kan Kamervoorzitster Elzbieta Witek een nieuwe datum bepalen en dan start de kiescampagne eigenlijk terug van nul. Twee vragen liggen op de tafel. Ten eerste: welke datum wordt het? Alsnog mei, zoals Kaczynski steeds wou, of later – bijvoorbeeld juli? En ten tweede: wat heeft de doorwinterde Gowin in ruil voor het stopzetten van dissidentie gekregen?  

Later op de dag kwamen de regulier media met duiding zoals bijvoorbeeld:

• NRC: Polen haalt bakzeil: verkiezingen later (op zich een bijzondere kop omdat niet heel Polen bakzeil haalt maar de regering(scoalitie));
• NOS: Poolse presidentsverkiezingen uitgesteld, nieuwe datum nog onbekend
• Trouw: Omstreden presidentsverkiezingen Polen op het laatste moment toch uitgesteld
• De Standaard: Poolse verkiezingen toch uitgesteld door corona ('door', als in 'naar aanleiding van'. De actoren in deze zijn Kaczynski en Gowin)
• VRT: Polen stelt presidentsverkiezingen uit

Woensdag 6 mei: Een uitgebreide introductie op de stand van zaken

In de video een introductie in de Poolse politiek, de rol van de president en het proces van zijn verkiezing. Ook staan we stil bij de stand van zaken aangaande COVID-19 en het aantal slachtoffers en de Poolse gezondheidszorg.

Kijk hieronder het vraaggesprek terug.

Dinsdag 5 mei: Senaat verwerpt wet

Terwijl in Nederland iedereen vrij is voor Bevrijdingsdag draait de politiek in Polen op hoge toeren. De senaat spreekt over de wet die het stemmen per post mogelijk moet maken. Laat in de avond wordt deze wet verworpen (de oppositie heeft een kleine meerderheid in de senaat) waarmee de onduidelijkheid over de vraag "Hoe nu verder?" toeneemt.

Lees NOS bericht hierover.

Correspodent Wouter Zwart die vanuit Berlijn ook Polen bestiert laat een lid van de regering en de oppositie aan het woord over de vraag: Poolse verkiezingen in coronatijd. Noodzakelijk of onverantwoord?

Maandag 4 mei: Bastjes in het PiS bastion?

In een artikel schrijft Trouw correspondent Ekke Overbeek over de barstjes in het bastion van regeringspartij PiS. Ten eerste krijgt PiS, en daarmee de leider Kaczynski, niet meer klakkeloos zijn zin in de strijd rond de Poolse presidentsverkiezingen.

Sterker nog, een van de coalitiegenoten die nodig is voor een meerderheid in het lagerhuis, spreekt zich uit tegen de verkiezingen per post op 10 mei.

Lees het volledige artikel op Trouw.

Donderdag 30 april: Oud presidenten en premiers aan het woord

In het politieke tumult rond de presidentsverkiezingen voelen een drie tal oud presidenten en meerdere premiers zich genoodzaakt om zich uit te spreken tegen de gang van zaken. Dit doen ze in een brief die oud premier Miller op Twitter plaatst:

Oświadczenie byłych prezydentów i premierów. pic.twitter.com/eyjCjlG09l

— Leszek Miller (@LeszekMiller) April 30, 2020