Afgelopen zaterdagmiddag bestede NPO Radio 4 aandacht aan de Stabat Mater van de Poolse componist Karol Szymanowski. In de VPRO gids schreef Martijn Kaaij hierover:
"Er bestaat een Latijnse en een Poolse versie van dit stuk. Voor het Pools gebruikte Szymanowski een vrije vertaling van de dichter Józef Jankowski omdat diens eenvoudige en wat ruwe taal hem beviel. Als hij deze tekst niet gevonden had, was hij naar eigen zeggen niet eens aan een ‘Stabat Mater’ begonnen. Want hij vond dat er altijd een gevoel van verhevenheid aan het Latijn kleefde. Hooguit kon het een soort mysterieuze charme opwekken. Poolse gebeden raakten hem veel dieper in de ziel. In Polen moest de Poolse versie worden gezongen, daar stond hij op. De Latijnse versie was voor de internationale markt."
Szymanowski wordt geboren als zoon van een Poolse landeigenaar en moeder van Zweedse adel in de regio van Kiev. Het oostelijke deel van Polen onder russische overheersing. opgevoed in deze 'upper calss' van de Poolse samenleving mag de keuze voor het Pools misschien opmerkelijk lijken. Aan de andere kant was in het opgedeelde Polen, juist ook bij deze klasse van de bevolking, een sterk besef van de Poolse identiteit.
Poolse ziel
Bij de lagere bevolkingsgroepen speelde dit veel minder zoals bleek tijdens een volkstelling in 1931. Een belangrijk deel van bewoners herkenden zich niet in de indeling die ambtenaren aan wilde houden (Pools, Rutheens, Joods, Oekraïens, Wit-Russisch). Zij werden genoteerd als ‘tutejszy’. Het beste te vertalen als ‘van-hier’.
Misschien zit daar wel, los van dat het zijn eigen 'Poolse ziel' meer raakte, een deel van de motivatie van Szymanowski. Hij schreef de Stabat Mater in 1926 toen Polen zijn onafhankelijkheid had herwonnen na de Eerste Wereldoorlog. Met zijn Poolse versie kon hij de Poolse identiteit onderstrepen en een doelgroep bereiken die geen Latijn verstond. Zo gaat de impact van de Stabat Mater verder dan alleen via de muziek die, zoals de presentator in de uitzending ook vertelt, dicht bij de Poolse volksaard blijft. Zo bevat het elementen uit de volksmuziek uit de Tatra bergregio in Polen waar Szymanowski in die jaren verbleef (net als andere Poolse kunstenaars uit het collectief Jong Polen zoals Wojciech Weiss).
Uitzending terugluisteren
Heeft u de uitzending zaterdag gemist? Deze is terug te luisteren bij NPO radio 4 zaterdagmatinee. Voor de liefhebbers zijn ook diverse uitvoeringen beschikbaar via Spotify.
Het borstbeeld van de componist op de afbeelding bij dit bericht is te vinden in een park in Kielce.
