Tomasz Stańko, vijf decennia geluidsbepalend in de free jazz

Op 29 juli overleed de Tomasz Stańko. Binnen en buiten Polen een, zeker bij jazzliefhebbers, bekend jazztrompetist. Bij het algemene publiek als muzikant misschien niet bekend maar zijn muziek waarschijnlijk wel. Zo is zijn muziek Terminal 7 bijvoorbeeld gebruikt bij de TV-serie Homeland - Die ijzingwekkende trompet in de tune van Homeland, dat was híj - maar ook bij andere films was hij betrokken.

Het begin

Stańko groeide op en studeerde in Kraków. Daar maakte hij ook kennis met de jazzmuziek via bijvoorbeeld een optreden van Dave Brubeck. In 1962 begon zijn muzikale carrière toen hij samen met pianist Adam Makowicz de band Jazz Darings begon. Het kwartet bestond verder uit Jacek Ostaszewski (contrabas) en Wiktor Perelemutter (drums). Geïnspireerd door Ornette Coleman wisselde de band van piano naar een bezetting met tenor saxofonist Janusz Muniak.

Komeda en het Tomasz Stańko Quintet

In het midden van de jaren zestig volgde samenwerking met verschillende andere jazzartiesten. Waaronder een samenwerking met Krzysztof Komeda. Stańko maakte zijn debuut met het nieuwe Komeda-kwintet op Jazz Jamboree '63. Komeda is ook in Nederland door zijn muziek bij films van onder andere Roman Polanski zoals Rosemary’s baby met Mia Farrow.
Stańko speelde in die jaren ook buiten Polen op uitnodiging Andrzej Trzaskowski. Na het vertrek van Komeda naar de VS nam Stańko de leiding van de groep over en was het Tomasz Stańko Quintet geboren in 1968. Het kwintet van Tomasz Stańko maakte drie albums: Music for K (1970), Jazzmessage from Poland (1972) en Purple Sun (1973). Music for K is opgedragen aan Krzysztof Komeda , die stierf in 1969. Een illustratie van de invloed die Komeda op hem had.

Internationale carrière

Via verschillende samenwerkingen volgt een omvangrijke carrière in Polen maar zeker ook daarbuiten. Op zijn eigen website staan 35 albums waarbij Stańko als muzikaal leider optrad. Daarnaast nog 21 albums waar hij aan meewerkte waaronder vier van Komeda. In die carrière is ook sprake van New Yorkse periode. Een stad die naar eigen zeggen invloed op hem had. Ook vormde hij daar een nieuwe formatie Tomasz Stańko New York Quartet met Tomasz Stańko: trompet, David Virelles: piano, Reuben Rogers: double bass en Gerald Cleaver: drums. Zijn laaste album op zijn eigen site is van dit kwartet: December Avenue.

Erkenning

Daarmee is Stańko een van de weinige Europese muzikanten op de bloemlezing van het Smithsonian Institute

In 2011 bracht het Smithsonian Institute een zes-CD´s tellende compilatie uit van Jazz: The Smithsonian Anthology. Dit is een weerspiegeling van de geschiedenis van de jazz. Het oudste nummer op deze bloemlezing is een opname uit 1917. De laatste opname is uit 2003 en dit is Stańko's Suspended Night Variation VIII. Daarmee is Stańko een van de weinige Europese muzikanten op de bloemlezing van het Smithsonian Institute.

Het laatste decennium…

Het artikel in de Volkskrant (Over Homeland en.d)  haalt een uitspraak van Stanko aan: “Muziek moet een weerspiegeling zijn van je emoties, je karakter. En die van mij zijn gevormd door Polen, dat is een melancholiek land. Door het weer, het soort licht. Dus klink ik melancholiek. Streven naar geluk is ook niet mijn grootste doel. Zoals William Faulkner zei: only vegetables are happy.”

Muziek moet een weerspiegeling zijn van je emoties, je karakter. En die van mij zijn gevormd door Polen, dat is een melancholiek land.

Met een aantal recente projecten lijkt Stanko terug te keren naar deze Poolse roots. Zo verscheen in Wolność W Sierpniu (Freedom in August), een album rond het thema van de opstand in Warschau. In 2013 verscheen een dubbelalbum bij ECM onder de titel Wisława. Geïnspireerd door een samenwerking met de dichteres en Nobelprijswinnaar Wisława Szymborska en opgenomen met TSNYQ. In een gezamenlijk optreden in 2009 droeg Szymborska gedichten voor die Stańko muzikaal begeleide op trompet.
Daarna verscheen in 2014 Polin, Music for Polin – Museum of The History of Polish Jews.

Eerder dit jaar werden concerten in april afgezegd. Tomasz Stańko op 29 juli, 76 jaar oud overleed aan de gevolgen van longkanker.