Nieuwe CD Leszek Możdżer en Holland Baroque
Begin 2017 toerde het Nederlandse gezelschap Holland Baroque door Nederland met de Poolse jazzpianist en componist Leszek Możdżer. Op dit moment treden ze gezamenlijk op Poolse podia op. Op 25 november verschijnt ook de CD 'Earth Particels' van deze samenwerking. Naar aanleiding daarvan interviewde Małgorzata Smółka (Mmusic) de artiesten. Deze tekst verscheen in het novembernummer van het Poolse tijdschrift Jazzpress.
Ingekort en uit het Pools vertaald door de redactie.
Interview met Leszek Możdżer en Judith Steenbrink
Holland Baroque (voorheen Holland Baroque Society) is een Nederlands orkest dat traditionele barokmuziek op een vernieuwende manier speelt. Barokmuziek vormt voor hen het uitgangspunt maar wordt verbonden aan andere tradities en kunsten. Ik volg het orkest op de voet. Je kunt duizelig worden van de verscheidenheid aan professionele plannen en optredens! De belangrijkste samenwerkingsverbanden van afgelopen jaren: Wu Wei, Mathieu Romano, Leszek Możdżer, Lars Ulrik Mortensen, Claron McFadden, Reinbert de Leeuw, Alexander Weimann, het Gesualdo Consort, het Nederlands Kamerkoor en Cappella Amsterdam.
Holland Baroque en samenwerkingen
De oprichters van het orkest zijn tweelingzussen: violiste Judith Steenbrink en organiste Tineke Steenbrink. Het gezelschap wordt gekenmerkt door vitaliteit, energie en virtuositeit. De samenwerking van de groep met klassiek geschoolde musici verbaast me niet, wel ben ik onder de indruk van hun bijzondere vaardigheid om oud en nieuw samen te brengen […].
Het grootste succes op het gebied van het verbinden van verschillende muziekstijlen tot nu toe is volgens mij de plaat “Carrousel” met als gast een van de populairste musici van de Nederlandse jazzscene, de trompettist Eric Vloeimans. Herhalingen zijn typerend niet alleen voor Bach (of in het algemeen barokmuziek) maar vormen ook een belangrijk element in de geïmproviseerde muziek van Vloeimans.
De samenwerking met Leszek Możdżer
Toen ik van de aanstaande samenwerking van Holland Baroque met Leszek Możdżer vernam, maakte ik een sprongetje in de lucht. Een perfecte combinatie! Toen ik hun muziek hoorde, bleef er geen enkele twijfel meer over.
Na het concert in februari 2017 in Utrecht sprak ik met Judith en vroeg naar de eerste indrukken van de samenwerking met de Poolse pianist. Ze antwoordde dat je zoiets maar een keer in het leven meemaakt – als je dit geluk überhaupt hebt. Het project bracht hen allemaal ontzettend veel vreugde en uitdagingen die ze met veel plezier aangingen. Leszek is volgens haar een zeer uitzonderlijke muzikant en, daarnaast, een fantastisch mens. Enkele maanden later stelde ik haar nog meer vragen.
Małgorzata Smółka: Net een groot succes met de gigant van de Nederlandse jazzscene, trompettist Eric Vloeimans, en nu een project met Poolse gigant en internationaal bekende pianist, Leszek Możdżer. Waarom hebben jullie juist hem gekozen? Wat was zo speciaal in zijn muziek dat jullie dachten: “Hij moet ons volgende gast worden?”
Judith Steenbrink: Holland Baroque verenigt Telemann met de Chinese klanken van shengspeler Wu Wei, verbindt Reinbert de Leeuw met Bach en laat horen hoe slagwerkers de hartslag van de barok bepalen. Een rode draad door de programmering is de samenwerking met andere solisten en en-sembles, waarmee Holland Baroque precies dát kan doen waarvoor het op handen wordt gedra-gen: laten horen dat oude tradities nieuwe verhalen kunnen voortbrengen. Het ensemble is een trefpunt voor nieuwsgierige muziekliefhebbers. Klank is daarbij een essentieel gegeven. De klank van Leszek is wonderbaarlijk mooi. Vederlicht zonder ooit oppervlakkig te zijn. Gevoelig zonder naar kitsch te neigen. Voor ons heeft de klank en de muziek die Leszek schrijft ook een sterk poëtische kant waardoor wij hem heel graag wilden ontmoeten.
Artikel gaat verder na de foto
MS: Eind november komt jullie eerste gezamenlijke CD uit. Hoe zou je voor onze lezers dit materiaal beschrijven? Wat kunnen wij verwachten van deze unieke combinatie van klassiek en jazz met misschien een vleugje Slavische melancholie?
JS: De muziek laat zich moeilijk omschrijven, in ieder geval voor mij als violist. Ik zou graag willen dat ik beter was in het onder woorden brengen van muziek. Dan zou ik iedereen kunnen overtuigen die het nog niet gehoord heeft. Want als je het eenmaal gehoord hebt dan weet je het, dan hoef ik niets meer te zeggen. Nog beter is het om de muziek vele malen te beluisteren. Dan hoor je er steeds meer in en dan wordt het uiteindelijk jouw eigen verhaal. Er zijn wel woorden die zouden kunnen passen: poëtisch, een vleugje humor, bij vlagen minimalistisch, liever zou ik nog zeggen, subtiel. Maar het blijft behelpen. Muziek is heel lastig in woorden te vatten.
Optreden in Polen
MS: Het Poolse publiek krijgt in december een unieke kans om Holland Baroque te zien in de groot-ste en beste concertzalen. Hebben jullie eerder iets gehoord over het Poolse publiek? En ik ben erg benieuwd - wat weet je over Poolse muziek? Behalve Chopin en Możdżer natuurlijk.
JS: We hebben al eerder in Polen gespeeld. Het was inderdaad fantastisch. De laatste keer speelden we in Warschau Bach’s Kunst der Fuge in een soort bar/dance plek. Tot een kwartier voor aanvang vroegen we ons nog af: hoe gaat dat werken, hoe worden de mensen stil? Toen begon het concert en je kon een speld horen vallen. Bach werd met open armen ontvangen op een ongewone plek. Het publiek had een openheid en focus waar we vol bewondering naar keken. Over Poolse muziek weet ik niet zoveel. Ik weet iets over Poolse violen, omdat ze in de ontwikkeling van het instrument belangrijk zijn, en ze hebben mijn interesse. Maar dat was niet de vraag.
MS: Ik lees over Holland Baroque en ik denk: wat hebben ze nog niet gedaan? Wat voor een bijzon-der project willen ze nog realiseren? Zijn er misschien speciale namen, musici die op de wenslijst van de gasten van het gezelschaap staan? Wat is jullie droomproject?
JS: Dromen blijven er altijd. Groot en klein, beroemd en totaal onbekend, dat is juist wie we zijn. Vaak vormen de projecten zich langzaam. Het kan jaren duren totdat we eindelijk echt de moed hebben gevat het idee daadwerkelijk in de wereld te zetten. Wachten kan soms fijner zijn dan in het diepe springen. Maar op een gegeven moment wil je je stoute schoenen aantrekken en doen waarom Holland Baroque bestaat: het publiek verbazen met het beste wat barok te bieden heeft. En dat is meer dan barok, dat weten we inmiddels.
Artikel gaat verder na de foto
Direct na het concert in Utrecht (in februari 2017) lukte het mij ook Leszek Możdżer te spreken […].
Interview met Leszek Możdżer
Małgorzata Smółka: De eerste vraag kwam bij mij op ergens in het midden van het concert. Wanneer woonde jij een concert bij dat je minstens enkele centimeter boven de grond optilde? Kun je dat gevoel terughalen?
Leszek Możdżer: Ja, het laatste optreden dat mij raakte, zelfs door elkaar schudde, was, als ik me goed kan herinneren, rond 2008. Het is moeilijk om een concert mee te maken die je op deze manier optilt. Maar het gebeurt gelukkig nog steeds.
MS: Maakt het feit dat je zelf een musicus bent de manier waarop je luistert moeilijker, ingewikkelder? Staat het je als luisteraar in de weg?
LM: Enigszins wel. Ik laat de muziek op vele niveaus op me inwerken. Alles hangt ervan af wat mijn ziel op dat moment nodig heeft. Ik voed me met muziek. Ik geloof dat de geestelijke kwaliteiten van een artiest bij zijn uiteindelijke beoordeling doorslaggevend zijn en niet zijn kennis van de muziek. Het spreekt voor zich dat een artiest volleerd moet zijn, dat hij goed moet klinken maar zijn bezieling is van onschatbare waarde. Dat is wat me raakt.
MS: Holland Baroque. Er gebeurt zo weinig op het muziekgebied tussen Polen en Nederland en hier opeens zo’n prachtige verrassing. Waarom heb je juist hen gekozen? En uit pure nieuwsgierigheid: had het feit dat er in het ensemble Poolse musici spelen hiermee te maken?
LM: Ja, dat klopt: in Holland Baroque spelen twee Polen (Tomasz Pokrywiński, cello en Filip Rekieć, viool) en een Tsjechische (Dasa Valentova) die goed Pools spreekt omdat ze in Kraków heeft gestudeerd. Per slot van rekening hoort dit bij het Poolse plan om de wereld over te nemen. Maar nu even serieus…
Al langere tijd dwaalde in mijn hoofd de gedachte rond om de wereld van klassieke muziek te combineren met de wereld van geïmproviseerde muziek. Datgene wat Holland Baroque doet, klinkt zo vernieuwend dat ik daar een kans in zag om mijn visie te realiseren.
Overigens: ze zijn echt gek! Om op darmsnareninstrumenten met ongebruikelijke strijkstokken in een ongebruikelijke toonhoogte spelen moet je gewoonweg geschift zijn! Sinds een lange tijd experimenteer ik met verschillende stemtoonhoogtes. Op dit moment is de standaardtoon van mijn vleugel 432 Hz. Het is nagenoeg onmogelijk om een groter ensemble te vinden die in deze toonhoogte zou willen spelen. En kijk eens aan. De musici van Holland Baroque bespelen oude instrumenten en verkondigen zelfs dat de stemtoonhoogte van 432 Hz de optimale spanning voor hun instrumenten is.
Tegenwoordig luisteren we naar muziek in een hogere stemming (440 Hz) dan toen Beethoven, Bach of Mozart deze muziek componeerden.
MS: Alle composities die jullie vandaag hebben gespeeld waren van jou. Heb je ze allemaal voor deze gelegenheid geschreven?
LM: Op drie na (van in totaal dertien) zijn ze allemaal nieuw en speciaal voor hen geschreven.
MS: Jullie speelden concerten in Nederland, België en Hongarije. Is er een kans dat ook het Poolse publiek jullie zal horen.
LM: Uiteraard! Al. in december gaan we op tour door Polen. We zullen Szczecin, Warschau, Łódź, Wrocław, Krakau en Katowice aan. Ik heb het gevoel dat ik partners heb gevonden met wie ik elke noot koester.
MS: Dat merkt het publiek ook! Precies daar dacht ik aan toen ik vandaag in Utrecht naar jullie keek en luisterde. De gezamenlijke vreugde, lichtheid en eensgezindheid op het podium vertaald in een onbeschreven energie naar de toeschouwers toe. De musici leken geen enkele teken van jou te willen missen! Ze sloegen elke beweging van jou nauwkeurig gade, reageerden er onmiddellijk op, hun concentratie werkte elektriserend.
Artikel gaat verder na de foto
LM: Vergeet niet dat dit werkelijk ons eerste concert was. De première. Hier zullen nog veel verschillende dingen gebeuren. Dat alles gaat evolueren. Nu is het nog zo vers […] Er werden duizenden noten gespeeld maar voor repetities hadden we maar drie dagen. Dat was zeer hard, intensief werk voorafgegaan door een maand waarin ik een uur muziek moest schrijven voor een strijkorkest. Maar eerlijk gezegd was het schrijven van dit concert een eitje in vergelijking met het anderhalve jaar dat ik aan een opera werkte.
MS: Wat kan je zeggen over de Nederlandse jazzscene?
LM: Wanneer het op namen aankomt, moet ik me verontschuldigen maar ik ken er geen. Uit de verhalen van mijn collega-musici weet ik wel dat het een bruisend milieu is. Er zijn een paar werkelijk goede jazzclubs. Onlangs heb ik nog in Amsterdam gespeeld, in Bimhuis. De situatie is niet slecht maar het is juist de Poolse jazzscene die als een van de sterkste in Europa geldt. En dit is een zeer objectieve constatering.
MS: […] Je speelt overal in de wereld. Bezoeken veel Polen jouw concerten? Wat voor emoties wekt het feit dat een Poolse muzikant in de grootste concertzalen optreedt?
LM: Het Poolse publiek is fantastisch. Het steunt ons, artiesten, overal. Het maakt niet uit waar we komen: het Poolse publiek is letterlijk overal aanwezig […]. Voor de buitenlandse organisator garandeert een concert van een Poolse artiest ticketverkoop aan een vaak volstrekt nieuw publiek […]. Er is nog een ander aspect dat voor elke Poolse artiest die in het buitenland heeft opgetreden herkenbaar is: een ongelooflijk sterke positieve energie in een onbekende omgeving. Zo’n steun kun je niet overschatten…
MS: […] Vandaag zat er in de rij achter mij een Nederlandse die, zoals ik uit de gesprekken voorafgaand aan het concert kon opmaken, veel muziek luistert. Ze vertelde me dat jij op de lijst staat met haar favoriete pianisten en wel op de derde plek. Na het concert schoot ze me bij de uitgang aan en gaf toe dat je nu helemaal boven op haar lijst staat en daarna heel lang niemand […] Er was een kleine zijstap maar ik heb ook vraag die zij jou wilde stellen: Waarom treed je op op blote voeten?
LM: Ik werk aan mijzelf en daarmee komt het bewustzijn van de elektriciteit die door ons lichaam stroomt en eigen wetten kent. Tijdens een concert lopen sterke impulsen door het lichaam: elke emotie is zo’n elektrische ontlading. Ik probeer verschillende varianten uit, maar hoe verder ik me ontwikkel hoe vaker ik de behoefte heb om op blote voeten te lopen […]. In zeker opzicht maak ik daarmee het denkbeeldige conflict tussen cultuur en natuurlijk zichtbaar. Ik laat aan het publiek ook zien dat ik weerloos ben, met blote handen en op blote voeten. Zo voel ik me op het podium.
MS: Van het metafysiek naar pragmatische oplossingen. Hoeveel kost het je om je zo op het podium te ontbloten? Is dat iets waar je niet over nadenkt maar wat je gewoonweg doet of eist het jezelf blootgeven een zekere moed van jouw kant?
LM: Ik zou niet weten wat hier dapper aan is. In de werkelijkheid verstop ik mij achter een abstracte taal. Als ik in de interviews zou vertellen wat ik echt denk, zou ik waarschijnlijk als een gek worden beschouwd […]. Toch kan ik mij vrij uiten omdat muziek geen woorden gebruikt. Alles blijft in de sfeer van vermoedens en gevoelens. Onze cultuur heeft een fenomeen voortgebracht van een artiest die op het podium staat. Mensen kopen kaartjes en komen, om naar hem te kijken en te luisteren. Dat is een cultuurproduct, een ritueel waarin mensen elkaar treffen maar ook een andere dimensie. Want muziek is zeker iets meer dan geluid, muziek is een energieveld dat ik nog steeds niet helemaal kan vatten. Het is dus een ontmoeting met een raadsel. Ik ben een product van zowel cultuur alsook natuur […], een uiting van het menselijke bewustzijn.
MS: Heb je op dit punt in je carrière de volledige vrijheid om te spelen met wie en wanneer je wilt spelen?
LM: Ik heb het idee dat ik altijd over deze vrijheid beschikte. […]
MS: Volgens mij heb je nooit compromissen gesloten?
LM: Een compromis aan te gaan, gebeurde me wel eens, maar het belangrijkste is dat ik nergens spijt van heb. Elke keer leerde ik iets nieuws, over mijzelf en over anderen […]. Mijn opnames dienen anderen ook als een soort therapie. Onlangs kreeg ik een bericht van een Britse instelling waarin kinderen verblijven met traumatisch ervaringen. Daar was ook een jongen die seksueel zo drastisch misbruikt was dat hij operatief moest worden behandeld. Geen van de therapeuten kon hem aan het praten krijgen. Uiteindelijk begon hij te spreken tijdens een van mijn muziekstukken en het lukte langzaamaan om met het kind een contact te maken. In zulke situaties is mijn oordeel over mijn eigen werk of het oordeel van critici en musicologen volstrekt onbelangrijk.
MS: […] Wanneer je je muziek in de wereld loslaat, behoort ze jou niet meer toe. Hoe de luisteraars daarop reageren, is buiten jou. Zoals ik heb gereageerd op het openingsstuk. Het heeft de gevoeligste snaar bij mij geraakt, mijn diepste emoties gewekt en tranenstroom veroorzaakt al weet ik niet of dit ook de bedoeling was van de componist.
LM: Dat was „Invocation”, een gebed tot de Heilige Geest. Met genoegen kan ik nu vaststellen dat dit stuk me goed gelukt is.
MS: Leszek, ik weet dat je heel moe bent. Ik wil je bedanken voor je tijd en ik hoop dat we elkaar nog zullen tegenkomen op je concerten met Holland Baroque. Ook in Polen.
Foto's: Daniel Kempisty via MMusic
Aandacht op Radio 4: Passaggio
In de week van 10 april 2018 staat het programma Passagio stil bij deze CD. Ieder dag wordt een track gespeeld en op de dinsdag 11 april is een interview te horen met Judith Steenbrink over de samenwerking. Bij uitzending gemist te beluisteren vanaf minuut 35.
