Komende week is van 21 tot en met 24 oktober in Amsterdam de derde editie van het Chopinfestival. Het leek ons, in samenwerking met de organisatie, interessant om u vooraf kennis te laten maken met een tweetal van de uitvoerende: Pianiste Joanna Różewska en schrijver Jan Brokken. Dit doen we aan de hand van een drietal korte vragen:
- Wat betekent Chopin voor jou?
- Wat is je favoriete stuk en waarom?
- Kan je een (verrassend) voorbeeld noemen van een werk dat geïnspireerd is op Chopin of waar zijn invloed in doorklikt en zo ja hoe?
Zoals je van een schrijver mag verwachten gaat de op schrift, de pianiste Joanna doet het gezet aan haar vleugel.
Voor kaarten gaat u naar de site van de Chopin Stichting.
De betekenis van Chopin
Jan Brokken gaat terug naar zijn jeugd
“Chopin brengt me nog altijd de tranen in de ogen. Ook na de tienduizendste keer luisteren. Dat lukt weinig componisten. Het begon allemaal op mijn elfde jaar. Ik heb het beschreven in Mijn kleine waanzin: een uitzinnige schare godsdienstwaanzinnigen stond voor ons huis liederen van Johannes de Heer te zingen om mijn vader – dominee – aan te manen orthodoxer te zijn in de leer. Het was een wake, met fakkels, ik dacht dat ze de ruiten zouden ingooien en het huis in brand zouden steken. Mijn vader riep: gordijnen dicht en radio aan. Het was zaterdagavond, we luisterden met zijn vijven – mijn ouders, mijn beide broers en ik – naar het Chopin Concours in Warschau. Een live-uitzending van de finale. We waren allemaal pianisten thuis, we gaven cijfers aan de uitvoerenden, luisterden en vergaten het geblèr buiten. Ik weet nog heel goed wie won: onze favoriet, Maurizio Pollini. Mijn broers speelden Chopin, mijn moeder. En ik heb het ook tot de mazurka's van Chopin gebracht. Ik heb wel eens gezegd: muziek, en in het bijzonder Chopin, waren de gelukkigste momenten uit mijn jeugd. En ja, zo iets gaat nooit over, dat blijft je altijd bij.”
Voor Joanna Różewska raakt Chopin alle aspecten van de menselijke natuur
Clara Biermasz: "Chopin behoort tot de grote componisten"
"Zeggen wat gezegd moet worden, Puur en zonder ‘Schmuck'"
Clara Biermasz (pianiste en bestuurslid Chopin Stichting Nederland) over Chopin
Bestuurslid en pianiste Clara Biermasz zegt: "Chopin behoort voor mij tot de grote componisten, omdat hij een aantal composities heeft geschreven waarbij je het gevoel hebt dat alles gezegd wordt wat er gezegd moet worden. Puur en zonder ‘Schmuck'. Na die stukken blijft er een stilte in de lucht hangen en die stilte is bijna nog mooier dan de muziek zelf. Hierdoor heb je het gevoel dat de tijd een beetje stilstaat. Een soort magie.
Voor mij als vertolker betekent dat veel werk. Elke toon bij Chopin heeft betekenis en elke nuance moet exact kloppen. Elke beweging wordt thuis precies uitgemeten, maar op het podium moet je improviseren en spelen alsof je de muziek net bedacht hebt, net als Chopin dat deed.
Dan is er geen verleden en geen toekomst, alleen het moment zelf. Daardoor staat de tijd stil."
Paul Stark van StarkLinnemann Quartet: Chopin zit in mijn DNA
De afgelopen tien jaar heeft de formatie StarkLinnemann werken van Liszt, Beethoven, Mussorgsky en ook Chopin vertaald naar de 21e eeuw. Beide oprichters Paul Stark en Jonas Linnemann vertellen over hun verhouding tot Chopin en zijn muziek.
Paul: “Mijn eerste ontmoeting met Chopin gaat terug naar een moeilijke periode in mijn leven. De muziek gaf mij troost, hoop en moed om verder te kunnen gaan. Ik zou bijna durven zeggen dat Chopins muziek sindsdien in mijn DNA zit.”
Jonas: Als drummer en percussionist kwam ik eigenlijk pas echt met de muziek van Chopin in aanraking tijdens mijn studie aan het conservatorium. Een bevriende pianist was gefascineerd door de linkerhand etudes en studeerde die dagelijks met veel enthousiasme. Toen ik in 2013 met Paul de voorbereidingen trof voor ons album Transcending Chopin Volume 1 heb ik de muziek van Chopin nog beter leren kennen.
Het favoriete stuk van Chopin
Het risico van favorieten benoemen voor Jan Brokken
“Zoals Youri Egorov, mijn dierbare vriend, de hoofdpersoon uit mijn boek In het huis van de dichter, de Nocturne Op. 27, nr. 2 speelt, dat is onsterfelijk mooi. Of de Nocturne Op. Posth. 72 nr 1. Dichterlijk, in de beste betekenis van het woord. Ik ken een vrouw die de dag niet kan beginnen zonder deze twee nocturnes te beluisteren, gespeeld door Youri. Ze staat er mee op, want zonder die muziek kan ze de dag niet aan. Ik begrijp dat volledig, die muziek is de mooiste die de mensheid gegeven is. Ik houd van de preludes, de etudes, de pianoconcerten. Of een kleinood als de Berceuse. En natuurlijk van de mazurka's, uitgevoerd door Poolse pianisten, door Ignaz Friedman bijvoorbeeld. Ik heb eens geschreven dat hij de enige is die de mazurka – een Poolse dans immers – perfect aanvoelt en uitvoert, met een heerlijk fel ritme. Beter nog dan Arthur Rubinstein. Matthijs van Nieuwkerk las dat en hij heeft toen alle mazurka's op de plaat van Rubinstein in de vuilnisbak gegooid. Dat gaat ver en toen hij het me vertelde, schaamde ik me een beetje. Maar die van Friedman zijn echt geniaal. Héél, héél Pools.”
Różewska: Jeugdherinnering en Piano Concerto in E minor
Ook Joanna gaat terug naar jeugdherinneringen als het aankomt op Chopin. In dit geval voor haar favoriete stuk. Dit piano concert was de eerste keer dat ze tot tranen geroerd was door muziek.
Clara, momenten waarop de tijd stil staat
Eén van die stukken is bijvoorbeeld mazurka op. 24/4. Daarnaast ook mazurka op 17/4 en natuurlijk het prachtige derde deel uit de Cello sonate op 65. Maar er zijn nog veel meer.
Tweemaal Cello Sonate opus 65
Beide muzikanten van StarkLinneman Quartet noemen de Cello Sonate opus 65 als favoriet stuk. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ze het opnamen in een eigen bewerking en dat ze het op op 23 oktober spelen tijdens het festival.
Paul: “Mijn favoriete stuk van Chopin is de Cello Sonate opus 65. Gevoelens van spijt, heimwee en smart die Chopin altijd treffend en op volstrekt authentieke wijze heeft vertaald naar muziek worden in dit stuk nog intenser naar voren gebracht. Chopin heeft met dit werk, waarschijnlijk zonder het te weten, een waardig afscheid genomen van zijn carrière als pianist-componist en zijn leven in het bijzonder.”
Jonas: Ook mijn favoriete compositie van Chopin is de Cello Sonate opus 65. Het originele werk van Chopin is prachtig maar zoals wij het interpreteren past beter in de huidige tijd. Het is telkens weer een overweldigende beleving om het stuk live uit te voeren tezamen met de musici van het StarkLinnemann Quartet .
Chopin als inspiratie
Gemakkelijk voor Jan Brokken: Chopin en de Caraïbische muziek
“Dat is een makkelijke vraag voor me, daar heb ik een heel boek over geschreven: Waarom elf Antillianen knielden voor het hart van Chopin. De invloed van Chopin op de klassieke Antilliaanse muziek, en sterker nog, op de gehele Caraïbische muziek, is enorm geweest. Ik kwam op dit boek doordat ik een mazurka van Chopin speelde toen ik op Curaçao woonde. Ik had net een ander huurhuis betrokken, vanwege de piano die er stond, een tropenbestendige Pleyel. De volgende dag kwam de buurman zich voorstellen, een stevige donkere man, hij had me piano horen spelen want de huizen in Curaçao hebben geen vensters, alleen shutters, en die stonden open. “Ik hoorde u,” zei hij, “en u speelde onze muziek.” Ik ben het gaan uitzoeken, en inderdaad, de mazurka is een van de meest gebruikte dansvormen in de Antilliaanse muziek.”
PiB: Is het boek in het Pools vertaald?
JB: “Ja, het was mijn eerste boek in het Pools. Na het verschijnen werd ik uitgenodigd om met vier Antilliaanse pianisten/componisten naar Polen te komen. We kregen de kleine zaal van de opera in Warschau aangeboden om ons programma uit te voeren – ik praatte dat allemaal aan elkaar met simultaan-vertaling in het Pools. De minister van cultuur had ons die zaal aangeboden en hij was het die de avond opende. Hij zei in alle eerlijkheid: 'Ik geloof niet dat er buiten Polen mazurka's zijn gecomponeerd die de moeite waard zijn of die de hoge waarde van de mazurka's van Chopin benaderen, maar u kunt mij van het tegendeel overtuigen.” Hij ging in de zaal zitten, de Antilliaanse pianisten speelden Antilliaanse mazurka's alsof hun leven ervan af hing, en aan het einde van de avond klom de minister op het podium en zei: 'Ik ben overtuigd. De Poolse mazurka is op de Antillen ontdooid onder de zon.' Uit dank bood hij ons een busreis aan naar het geboortehuis van Chopin, de volgende dag, in Zelazowa Wola. De Antillianen hebben toen op de piano van Chopin een compositie van zichzelf uitgevoerd en een compositie van Chopin. Ik zie Johnny Kleinmoedig nog zitten te huilen boven de toetsen. Een donkere jongen, hij was zo ontdaan, 'had mijn moeder dit maar kunnen zien en horen', het was zijn moeder die hem de liefde voor Chopin had bijgebracht. Een onvergetelijk moment.'
Ook Stark verwijst naar de Caraïben
Paul: “Aangezien ik van origine jazzmusicus ben wil ik graag iets zeggen over jazzmuziek die geïnspireerd is op Chopin of waarin zijn invloed in doorklinkt. Om met het laatste te beginnen, verfijnde jazzpiano of jazz pianotrio muziek draagt vrijwel altijd een “touch” van Chopin met zich mee. De invloed van Chopin op jazz muziek en Cubaanse of Braziliaanse muziek is naar mijn mening enorm. Er zijn ook vele pogingen gedaan jazz stukken te componeren geïnspireerd op werken van Chopin. StarkLinnemann neemt daarin een bijzondere plaats in. We pakken complete meesterwerken op en transporteren die vervolgens naar een ander tijdsgewricht, de 21e eeuw!
Foto: Jacquelien Wielaard
Best een gewaagde onderneming, maar met aanstekelijke Cubaanse en/of Braziliaanse ritmes, pakkende improvisaties en een tomeloos enthousiasme slagen we er telkens in lange werken van Liszt, Beethoven, Mussorgsky èn Chopin om te smeden tot coherente “jazzverhalen” die ontroeren en overtuigen en tegelijkertijd onlosmakelijk verbonden zijn met het origineel.”
Jonas: "Het is ook heel boeiend om je te verdiepen in de persoon Chopin, wie was die man en wat inspireerde en motiveerde hem om deze geniale muziek te componeren en uit te voeren."
Voor Joanna Różewska kan niemand tippen aan Chopin
Hoewel er verschillende composities zijn die zijn geinspireerd op Chopin, kan geen daar van tippen aan het origineel:
Clara: "Chopin is tijdloos"
"De cello sonate wordt bij het festival 2 keer uitgevoerd. Op donderdag 21 oktober speel ik de klassieke versie met cellist Pieter Wispelwey en op 23 oktober speelt de jazzgroep StarkLinnemann hun bewerking. Creatief en inspirerend!
Als verassend voorbeeld wil ik dit graag noemen, omdat het aangeeft hoe tijdloos de muziek van Chopin is!"
Natuurlijk is live beluisteren het beste maar hieronder een klein voorproefje van een uitvoering van Wispelwey en van StarkLinnemann Quartet van de cellosonate:
Klassieke uitvoering van Pieter Wispelwey
Jazz versie van Starklinnemann Quartet
Vooruitblik naar het festival
StarkLinnemann Quartet
Paul: “We ervaren het als heel bijzonder en eervol te zijn uitgenodigd door Clara Biermasz en het Chopin Festival Nederland. We hopen dat u in groten getale naar het festival komt om te genieten van de vele Chopin concerten waaronder ook ons concert op 23 oktober rondom een “nieuwe” cello sonate opus 65. Hopelijk tot ziens!”
In onderstaande video vertellen de musici meer over 'Transcending Chopin':
Joanna Różewska
Wilt u Joanna zien spelen? Zij treed op op 24 oktober.
Jan Brokken
PiB: En De Poolse ambassadeur, het programma dat u gaat brengen op het Chopin Festival?
Foto: Jelmer de Haas
JB: "Die Poolse ambassadeur is Graaf Tadeusz Romer. Ik kreeg net een brief van zijn dochter Teresa, 93 jaar oud. Ze had de Engelse vertaling van De rechtvaardigen gelezen en ze was erg onder de indruk van The Just. Een schitterend portret van haar vader, vond ze. Ja, de Poolse ambassadeur in Tokio is totaal vergeten maar hij heeft een belangrijke rol gespeeld bij het in veiligheid brengen van Joods-Poolse vluchtelingen in de Tweede Wereldoorlog. Hij speelde zelf heel goed piano en hij heeft in 1939 Arthur Rubinstein naar Tokio gehaald voor zijn eerste optreden in Japan – een optreden in de ambassade op de vleugel van de ambassadeur. Natuurlijk speelde Rubinstein toen Chopin. Het waren de laatste momenten van de Tweede Poolse Republiek. Ja, daarover ga ik vertellen, en Clara Biermasz, die een geweldige Chopin-vertolker is, zal dat allemaal muzikaal vertalen."
Jan en Clara zijn te beluisteren op 22 oktober.
Geinspireerd geraakt door de antwoorden van Jan Brokken om te gaan lezen? Hieronder de link naar zijn boeken bij bol.com.
