Verzet - alledaags protest in het grensland van de EU
"Een groot deel van Verzet speelt zich af in het noordoosten van Polen, vlakbij Litouwen en Wit-Rusland, op het landgoed waar Nobelprijswinnaar Czesław Miłosz opgroeide voor WOII. Nu huist er Borderland, een culturele vrijhaven." Het was deze alinea die mijn aandacht trok in de recensie in NRC van het boek Verzet van Chris Keulemans. Mijn gedachten schoten terug naar een snikhete zomeravond in 2018.
Met Verzet schreef Chris Keulemans een fijnbesnaard hybride boek over alledaags protest.
NRC
Organisatie Borderland
In de voormalige synagoge van het plaatsje Sejny, in noordoost Polen, was er een optreden van het klezmerorkest van de organisatie Borderland. Eerder dat jaar wonnen ze de ECF Princess Margriet Award. Die hete zomeravond bezochten we hun wekelijkse concert. In een volle zaal swingde de muziek van herinneringen aan wat eens wat in het grensland van Polen, Litouwen en Belarus. Wat kan deze organisatie van doen hebben met 'verzet'? Is dit dan een boek voor lezers met interesse in Polen. Daar wilde ik meer van weten dus zijn we aan het lezen geslagen.
De fases van verzet
Keulemans is journalist voor de Groene Amsterdammer, One World en leidde Perdu, debatcentrum De Balie en Tolhuistuin in Amsterdam-Noord. In Verzet neemt hij de lezer mee langs de facetten of fases van verzet maar misschien vraagt die term om wat duiding.
In Nederland denk je bij verzet, zeker begin mei, aan 'het verzet', de actieve strijd tegen de bezetter in de Tweede Wereldoorlog. En waar deze vorm van verzet zeker aan bod komt in het boek, is het meer een analyse van activisme. Wat zijn de factoren die er toe leiden dat mensen in actie komen tegen de gevestigde orde, dat ze ingaan tegen het status quo en daarmee dus 'verzet' plegen?
Landgoed van Borderland als rode draad
In zijn analyse put Keulemans uit de observaties die hij zelf deed op de verschillende pleinen in de wereld waar hij heenging nadat daar verzet was gepleegd. Hij put inspiratie uit literatuur, onder andere teksten van Miłosz, muziek (playlist te luisteren op Spotify) en films en natuurlijk de gesprekken met mensen die hij als debatleider of journalist ontmoet, inclusief dus de bewoners van Borderland.
In de periode dat wij er waren was er nog geen reden voor verzet. Wel was de organisatie een vorm van activisme. Ze roeiden zeker tegen de stroom in om de lokale bevolking kennis te laten maken met het etnische diverse verleden van de grenslandregio, vandaar ook de aandacht voor de klezmermuziek.
In de periode die Keulemans beschrijft is het verzet tegen de houtkap in het oerbos van de regio overgegaan in het helpen van de vluchtelingen aan de grens met Belarus. Hulp die de overheid verbood waarmee de helpverleners automatisch criminelen werden. En nog geweldloos verzet van medemenselijkheid tegen de onmenselijkheid en de retoriek van de toenmalige regering in Warschau. Met Green Border in de bioscopen een herkenbaar thema.
De hoge drempel naar geweld?
Uit alles blijkt het idealisme van de schrijver al geeft hij aan in zijn jonge jaren als kraker het gebruik van geweld niet ver weg was. Volgens hem lopen we nu ook een risico dat de hoge drempel naar geweld wordt overschreden. In de Groene Amsterdammer zegt hij zelf daarover: "Nederland kan Duitsland achterna, waar de extreem-rechtse beweging Reichsbürger in hoog tempo land en gebouwen koopt om er hun eigen parallelle samenleving te stichten, uit afkeer van de Bondsrepubliek en om de Duitsers te verlossen van hun ‘naoorlogse minderwaardigheidscomplex’. Een eigen ordedienst hebben ze al."
Dit artikel sluit nauw aan bij een van de hoofdstukken van het boek, het hoofdstuk over de fase geweld wat hij illustreert met de volgende tekst: "De beste verzetsfilm ooit is The Battle of Algiers van Gillo Pontecorvo uit 1966. Als de Franse repressie ondraaglijk is geworden komen de Algerijnen in opstand. Om hun onafhankelijkheid te bereiken zien ze geen keuze meer dan zelf ook geweld te gebruiken, eerst tegen uniformen, dan tegen burgers. Ik herinner me de jonge vrouwen. Hen durfden de soldaten niet te fouilleren als ze de kasbah verlieten. Even later zetten ze ongemerkt een tas met explosieven onder een tafeltje in een café vol Fransen en liepen de zaak uit. Franse militairen, die er zaten met hun echtgenotes en kinderen. In de ogen van die jonge vrouwen zag je ze worstelen met de vraag of ze dit konden rechtvaardigen. Even later vloog het café in de lucht en lag het trottoir bezaaid met lichamen."
Verzet, dat medio maart verscheen, is een zoektocht naar solidariteit, stellingname en verbinding.
Groene Amsterdammer
Terug naar Sejny
Tegen deze achtergrond is het een spannende vraag hoe het afliep op het landgoed in het oosten van Polen. Door deze persoonlijke lijn in het boek is Verzet meer dan een uitgebreid essay. Het is spannend hoe de activisten stand houden tegen de overheid en hoe ver ze moeten gaan, hoe ver Chris wil gaan in zijn hulp aan een vluchteling.
U leest het in Verzet, een goed leesbare bundeling en mix van opinie, essay, biografie en roman voor een belangrijk deel gesitueerd in het grensland van Polen en daarmee het grensland van de EU. Een EU waarbinnen steeds meer mensen in 'verzet' komen, zowel aan de rechterkant van het politiek spectrum (zie het voorbeeld hierboven) als de linker kant en zelfs het midden als je met het helpen van medemensen al potentieel een crimineel bent.
Het boek verscheen 15 maart in de boekhandels voor € 24,99.
De muziek die Keulams inspireerde luistert u hier:
Foto landgoed: Autorstwa Pacyfa - Praca własna, CC BY-SA 3.0 pl,
