Stramer – Meer dan een steengoede familieroman
‘Stramer -een familieroman’ staat op het kaft te lezen. Die toevoeging ‘een familieroman’ is klein en subtiel verwerkt in de laatste R van Stramer. Het is meer dan een trucje van de vormgever op het prachtig vormgegeven kaft want het geeft subtiel weer wat het boek is, namelijk een familieroman. Maar om het alleen maar dat te noemen doet het boek tekort.
Stramer is geschreven door Mikołaj Łoziński die in deze roman zijn familiegeschiedenis schets in de periode tussen beide wereldoorlogen. Het boek, zijn derde, werd in Polen zeer goed ontvangen en genomineerd voor de Nike, de belangrijkste literaire prijs van het land.
Joods gezin uit Tarnów
Waar familieromans zich veelal richten op grootste verhalen volgen we in dit boek een joods gezin van vader Nathan en moeder Rywka in het provinciestadje Tarnów. Nathan ondernam ooit de sprong naar Amerika in navolging van zijn grote broer Ben maar keerde terug voor Rywka.
Nathans ambitie is om met de dollars die hij van zijn broer krijgt toegestuurd een keer een slag te slaan waardoor hij haar mee kan nemen naar de VS. Helaas is zijn leven er een van 12 ambachten en 13 ongelukken waarna hij na iedere mislukte zakelijke ondernemen een tijdlang apathisch in bed ligt.
Rywka is de zorgzame moeder die voor de zes kinderen een warm thuis maakt in hun arme eenkamer appartement waarin de kinderen twee aan twee een bed delen. Haar droom? De zee zien maar die droomt blijft precies dat omdat het gezin alle aandacht opeist.
Kortom een arm joods gezin dat met moeite het hoofd boven water houdt.
De geschiedenis leest mee
Had dit verhaal zich in dezelfde periode afgespeeld in de States dan hadden we de kinderen gevolgd die een voor een hun eigen weggaan. Deels dankzij scholing, deels door de juiste connecties. Twee zoons eindigen daarbij ook voor enige tijd in de gevangenis omdat zij zich aansluiten bij de communisten. Natuurlijk vraag je je als lezer dan af, zal het goed met ze gaan? Doordat dit verhaal zich afspeelt in Polen weet je dat het hele gezin, ongeacht wat er in de tussentijd gebeurt, de Apocalyps gaat meemaken van de Tweede wereldoorlog en wat deze zal betekenen voor Joods-Polen.
De oudste zoon, Rudek, verkast naar Kraków en vindt met zijn charisma de weg naar een kantoorbaan, echtgenote Ruth, dochtertje Róża en maîtresse. Salek vindt zijn zielsverwant Irka, beiden overtuigd communist. Als zij overlijdt, vertrekt Salek naar Spanje om zich aan te sluiten bij de internationale brigades. Ook beide dochters Wela en Rena en de twee andere zoons Nusek en Hesio vinden zo hun weg.
Al die tijd sluimert bij de lezer de knaag van de ons bekende geschiedenis, hun onbekende toekomst en wat die zal betekenen voor ieder personage.
Pennestreken om in te kleuren
De schrijver, kleinzoon van Salek, heeft het beperkte familieverhaal wat hij kende met historisch onderzoek verder aangevuld en nam de vrijheid om vervolgens de gedachten van de personages en de details van het verhaal zelf verder in te kleuren.
De schrijver kiest ervoor om afwisselend een hoofdstuk te schrijven vanuit een van de personages. Deze perspectiefwissel zorgt voor de nodige vaart in het verhaal en aan het begin van ieder hoofdstuk de prikkeling hoe het verder gaat met hem of haar.
Met zijn schrijfstijl zet Łoziński het verhaal zo neer dat de (visueel ingestelde) lezer de ruimte krijgt de beelden van die jaren twintig en dertig zelf verder in te kleuren. Iets wat de vertaalster – Charlotte Pothuizen - ondersteunt met een playlist van de muziek uit het boek. Het boek wordt zo ook een historische roman.
Voor mensen die – de geschiedenis van – Polen kennen komen deze beelden vanzelf. Voor hen die daarbij ondersteuning nodig hebben wat ondersteuning met onderstaande foto’s van de site https://tarnow.naszemiasto.pl. Daarop zijn nog meer foto’s te bekijken die een goed beeld geven van het dagelijkse leven. Bij een of twee foto’s denk je toch: “ Zou dat de jonge Rudek zijn met Salek en vriendjes?”
Ook zonder deze specifieke beelden kan iedereen het verhaal invullen. Het had wat dat betreft, zoals we eerder schetsten, ook in een arm gezin in de VS of in Nederland gesitueerd kunnen zijn al missen we dan wel de geschiedenis die meeleest.
Hoe nu verder?
Als het onheil uiteindelijk komt, zet de schrijver met vlugge penstrepen de lotgevallen neer. Bijvoorbeeld de vlucht van een aantal kinderen naar Russich bezete gebied of het verzet van Salek in Frankrijk. Je krijgt een beeld van wat er gebeurt met Nathan en Rywka – die alsnog de zee te zien krijkgt - maar voor de kinderen is er een open eind.
Een open eind dat ons doet uitkijken naar het vervolg dat al in het Pools verscheen. Laten we hopen dat Charlotte gauw de kans krijgt ook dat deel te vertalen en ons verder kennis te laten maken met deze auteur en zijn familie. In termen van streamingsplatform: Second season coming soon! (?)
Bron Muzeum Miasta Tarnowa via Nasze Miasto
