Stalin en Bata schoenen van Szczygieł
Afgelopen maand verscheen in Nederland een klein boekje onder de titel 'Geen stap zonder Bata'. De titel verwijst naar een van de drie reportages in deze bundel. Verhalen van de hand van de Poolse journalist Mariusz Szczygieł (vert. Jacques Dehue) met als gemene deler de geschiedenis van Tsjechië. Szczygiel
Mariusz Szczygieł Szczygiel
Journalist Mariusz Szczygieł (1966) is journalist en mede oprichter van het Instytut Reportażu. Een academie gericht op reportages in de geest van de grote namen zoals Ryszard Kapuściński (lees meer over hem) en Hanna Kral. Mariusz Szczygieł is zelf ook een meesterverteller. In zijn bundel Gottland (2006) nam hij de lezer op onnavolgbare wijze meenam op een tiental trips naar het land van zanger Karel Gott. Szczygiel
Een Pool die een boek schrijft over het Tsjecho-Slowakije van de 20e eeuw, wat moet je daarmee als lezer? Heel veel, zoals Victor Sebestyen in the Spectator terecht opmerkte. Szcygieł laat aan de hand van de lotgevallen van enkelingen op haast filmische wijze zien hoe het is om als kleine natie te overleven onder vreemde mogendheden en totalitaire systemen. Sommige personages in Szczygiełs vertellingen hebben die druk niet kunnen weerstaan en hebben op verschillende manieren gecollaboreerd. De auteur toont op meeslepende wijze keer op keer aan dat niet alles zwart-wit is en dat simpelweg veroordelen vaak een al te makkelijke optie is. Szczygiel
Het boek werd in binnen- en buitenland overladen met positie recensies en o.a. onderscheiden met de prestigieuze Book Prize (2009). Szczygiel
Drie reportages van Szczygiel
De beste drie reportages uit deze internationale bestseller zijn nu door Querido Fosfor uitgebracht in de pocket 'Geen stap zonder Bata'. Szczygieł schildert met onnavolgbare humor, gevoel voor drama en het absurde aan de hand van persoonlijke lotgevallen van zijn hoofdpersonen en talloze verbluffende anekdotes de opmerkelijke opkomst van het schoenimperium Bata, de verboden liefde tussen filmdiva Lída Baarová en Josef Goebbels en de oprichting van het grootste Stalinmonument ter wereld, een bewijs van liefde aan de Sovjet-Unie. Lees, verbaas je, huiver, lach en geniet!
Op de flaptekst een aanbeveling voor het werk van Szczygieł door Frank Westerman:
"Szczygieł is een woordatleet. Hink-stap-sprong neemt hij je mee door de twintigste eeuw in Europa. Pure reportagekunst waar het vertelplezier van afspat"
Bata
Hink-stap, waarschijnlijk op de schoenen van Bata, springt Szczygieł door de geschiedenis van de Bata schoenenfabriek. De schoenmaker uit Zlin die uit noodzaak geboren van leer overstapte op schoenen van linnen en vervolgens met productietechnieken van Henry Ford een schoenenimperium opbouwde. Voor zijn werknemers bouwde hij hele dorpen ontworpen door onder andere Le Corbusier en geboorteplaats van Ivana Trump. In Nederland kennen we ook een 'Batadorp' bij Eindhoven. Szczygiel
Filmdiva Lída Baarová
Filmdiva Lída Baarová maakt voor de oorlog in Duitsland carrière en wordt daarbij de muze van Josef Goebbels.
Het standbeeld van Stalin
De derde reportage - onze persoonlijke favoriet - schets de totstandkoming en ondergang van het grootste Stalinstandbeeld op een heuvel bij Praag. Op een pakkende manier verhaalt Szczygieł, in ‘Een bewijs van liefde’, hoe de regering van het toenmalige Tsjecho-Slowakije besluit tot de bouw van het standbeeld en hoe de kunstenaar Otakar Švec de prijsvraag wint om het standbeeld te bouwen.
Tegen de tijd dat het standbeeld klaar is, is Stalin al overleden en komt het besef wat hij heeft aangericht en is hij zelfs in de Sovjet Unie al van zijn voetstuk gevallen. Uiteindelijk wordt het standbeeld na acht jaar ontmanteld.
Szczygieł gaat op zoek naar de waarheid achter de zelfmoord van Švec kort voor de onthulling en zoekt de ingenieur die verantwoordelijk was voor de vernietiging.
Uit ‘Een bewijs van liefde’
Het is avond, enige tijd voor de onthulling.
Oskar Švec verlaat zijn werkplaats, neemt een taxi en rijdt naar de Letnáheuvel om incognito naar het monument te gaan kijken. Hij vraagt de taxichauffeur wat die vindt van het beeldhouwwerk.
‘Ik zal u eens wat laten zien,’ zegt de taxichauffeur. ‘Moet u de Sovjetkant eens bekijken.’
‘Wat is daar dan te zien?’
‘Kijkt u maar. Die verzetsstrijdster houdt de soldaat vast bij zijn gulp.’
‘Wat?’
‘Nou meneer, als ze dit onthullen, dan gaat die vent die dat bedacht heeft gegarandeerd tegen de muur.’
Oskar Švec gaat terug naar zijn werkplaats en pleegt zelfmoord.
Deze reportage bestaat uit twee delen. In het onderzoek naar de zelfmoord gaat Szczygieł op zoek naar een verslag van de geheime dienst. Als hij deze uiteindelijk ontvangt schrijft hij het tweede deel van de reportage. Hieruit blijkt dat Švec al anderhalve maand voor de onthulling zelfmoord pleegt en niet alleen vanwege het beeld maar ook vanwege het gemis van zijn vrouw die eerder zelfmoord pleegde.
Omgang met het verleden
Alle drie de reportages, en die over Stalin misschien wel het beste, laten zien hoe het land en zijn mensen hun weg vinden in de veranderende wereld. Terecht dat de New York Times de review van Gottland de titel meegaf "Understanding the Land Where ‘Kafkaesque’ Was Born".
Szczygiel
Foto Szczygiel via Wikipedia Commons, Foto Stalin standbeeld Getty Images archief.
