Nieuw licht op de dood van een gezin in het kielzog van de bevrijding

Op 17 april 1945, bij de bevrijding van het meest noord-oostelijke puntje van Groningen komt een heel gezin om het leven. Langs was het verhaal in de regio dat gezin van een NSB'er zou zijn omgebracht door Poolse militairen. Frank Westerman nam het op in De Graanrepubliek.

Boek met een alternatieve lezing

Dit verhaal stond medio maart/april opnieuw in de aandacht omdat er een boek over verscheen op de dag af 75 jaar na de gebeurtenis De Doofpotbewakers. Daarmee trok het onze aandacht vanwege de Poolse betrokkenheid.

Een gezin ombrengen?

Natuurlijk, ondanks onze affiniteit met de Poolse bevrijders, zijn we realist genoeg om te bedenken dat in die roerige dagen rond de bevrijding en in het heetst van de strijd er excessen plaatsvinden en er burgerslachtoffers vallen.

Waar in Breda de Poolse bevrijders geroemd worden om hun houding om de stad zo veel mogelijk te sparen, zijn er ook voorbeelden dat preventief gebouwen werden beschoten (zoals de kerktoren in Tielt, België) om eventuele Duitse observatieposten of scherpschutters uit te schakelen maar dat is nog wat anders dan een verhaal waarin een heel gezin met kinderen bewust is omgebracht.

Als er 75 jaar na de gebeurtenis een boek verschijnt dat beweert dat de Polen mogelijk valselijk beschuldigd zijn van een misdaad, trekt dit toch onze aandacht.

Motivering van de misdaad

De strekking van deze gebeurtenis is: De Polen werden iedere keer accuraat onder vuur genomen door een Duitse batterij en vermoeden verraad vanuit een boerderij van een NSB'ers. Deze is vervolgens als wraak terechtgesteld waarbij de ouders ervoor kozen de kinderen bij zich te houden. Na het neerschieten van het gezin wordt de boerderij met de lichamen in brand gestoken.

Een nieuwe lezing

De 71-jarige schrijver Gerard Olinga (die ook genoemd wordt op bovengenoemde website) uit Lienden komt met een nieuwe lezing op de gebeurtenissen die laatste dagen van de oorlog. Olinga is geboren in Delfzijl en werkte als politieman in onder meer Beerta en Blijham.

Zijn nieuwe lezing is te vinden in zijn boek De Doofpotbewakers. Door een aantal toevalligheden komt Olinga in aanraking met dit verhaal en besluit hij het incident te onderzoeken. Als oud rechercheur gaat hij zeer zorgvuldig en methodologisch te werk en ontrafelt hij gaande weg dat er weinig feiten te achterhalen zijn die het verhaal over de rol van de Polen bevestigd en eerder nog dat er feiten zijn die strijdig zijn met scenario's waarin de Polen het gezin hebben omgebracht.

Sterker nog, meer en meer wordt duidelijk dat Nederlanders van de Binnenlandse Strijdkrachten mogelijk een minder kiese rol spelen en komt een ander scenario naar voren. Dat van een uit de hand gelopen arrestatie of wraakactie door de Binnenlandse Strijdkrachten. Daarbij komt waarschijnlijk niet alleen het gezin om het leven.  Het vermoeden is dat daarbij nog meer vier mensen, waarvan twee kinderen, omkomen. Het verhaal over de Polen wordt verspreid om de moordpartij te verhullen.

Het is niet dat de schrijver de Polen niet tot een dergelijke actie in staat. Zo schetst hij in het boek het neerschieten van een Duitser die zich had overgegeven.

Het boek als verslag van een gedegen onderzoek

Wie een spannende 'who done it' verwacht moet een ander boek uit het rek pakken maar wie geïnteresseerd is in het onderzoek waarin Olinga als in een cold case te werk gaat, wordt door de schrijver op zijn wenken bediend. De schrijver neemt de lezer mee hoe hij met het onderwerp in aanraking komt en ook hoe blijkt dat hij via zijn voormalige woonhuis in Wageningen een persoonlijke link heeft met het verhaal.

Ook maakt de schrijver duidelijk welke ervaring uit zijn tijd als rechercheur hij gebruikt in zijn onderzoek en hoe hij op basis van archiefstukken, ooggetuigen, oorgetuigen en verhalen een beeld construeert. Hij brengt schifting aan tussen feit en wat het midden houdt tussen fictie, een verkeerde interpretatie van feiten, een verstoorde herinnering van het verleden of ronduit leugens.

In dit verhaal spelen onder andere een typemachine een belangrijke rol en wordt een soort hoogwerker gebruikt om bepaalde feiten te checken.

Veel informatie

Het boek bevat een aantal foto's, een gedetailleerde kaart van het gebied en een namenlijst van alle personen die in het boek voorkomen. De informatiedichtheid met feiten en verhalen is hoog wat zeker een verdienste is van de kwaliteit en diepgang van het onderzoek. Risico is dat het de lezer uitdaagt om overzicht te houden wie precies wat heeft beweert en en welke waarde daaraan gehecht moet worden. Had de schrijver vanuit zijn ervaring als rechercheur hier nog wat mee kunnen doen qua visualisering? Daar zijn vast technieken voor die gebruikt worden bij politieonderzoeken.

Inbedding

Zowel tijdens zijn onderzoek als nadat Olinga tot alternatieve scenario's is gekomen legt de schrijver parallellen met zijn ervaringen als politieagent maar ook met andere incidenten met NSB'ers aan het einde van de oorlog. Dit zorgt voor een extra inbedding van de scenario's.

Of daarmee het nieuwe scenario voor de lezer overeind blijft staan is aan ieder lezer voor zich. In ieder geval zijn er nu gerede twijfels of het tot nu toe gebruikelijk verhaal over de Polen. In Amerikaanse rechtbankdrama's op TV is dat de kreet 'reasonable doubt' die het in ieder geval onmogelijk maakt de verdachte te veroordelen.

Als u geïnteresseerd bent in verhalen van rond de oorlog en de constructie van deze geschiedenis die een voetnoot vormt in de bevrijding van Nederland door de Poolse pantserdivisie dan staat dit boek garant voor een interessant stukje geschiedenis uit - letterlijk - deze uithoek van Nederland.

Het boek is verkrijgbaar via  www.boukenkist.nl.