Leesclub Tadeusz Borowski met vertaler Karol Lesman
De Poolse Tadeusz Borowski (1922-1951) liet na zijn zelfdoding op 28-jarige leeftijd een oeuvre na gebaseerd op zijn oorlogs- en kampervaringen. Hij was een van de vele niet-joodse Polen die in Auschwitz terecht kwam en daar te werk werd gesteld.
Vermorzeld in de geschiedenis
Borowski ervoer al op jonge leeftijd de gevolgen van de 'geo-politiek' in de regio. Hij werd in 1922 geboren in de Poolse gemeenschap in Zjytomyr in de USSR, om precies te zijn de Oekraïense SSR (het huidige Oekraïne).
In 1926 werd zijn vader, wiens boekhandel door de communisten was genationaliseerd, naar een kamp in het Goelagsysteem in Russisch Karelië gestuurd omdat hij tijdens de Eerste Wereldoorlog lid was geweest van een Poolse militaire organisatie. In 1930 deporteerde de Sovjets Borowski's moeder tijdens de collectivisatie naar een nederzetting in Siberië. Gedurende deze periode woonde Tadeusz bij zijn tante. net als andere minderheden waren de Poolse Borowski en zijn familie doelwit tijdens de terreur van Stalin in de USSR. In 1932 repartrieerde het Poolse Rode Kruis de Borowski's naar Polen in ruil voor communistische gevangenen. Verarmd vestigde de familie zich in Warschau.
In 1939 vallen de Duitsers en de Sovjets Polen binnen. Als volgde hij zijn opleiding in die periode aan een ondergronds lyceum en de ondergrondse univesiteit, Poolse literatuur. In die tijd publiceerde hij anoniem in eigen beheer een dichtbundel die illegaal werd verspreid. De gedichten zijn door moderne geleerden omschreven als "opmerkelijk door hun duistere kijk op de aarde als een enorm werkkamp".
In 1943 wordt hij gearresteerd als hij op zoek is naar zijn geliefde, Maria Rundo, waarvan hij vermoed dat ze ook door de Duitsers is opgepakt. Via de beruchte Pawiak gevangenis komt hij Auschwitz terecht. De ervaringen met slavenarbeid onder extreem zware omstandigheden, gebruikte hij later in zijn schrijven. Zo was hij in Auschwitz-Birkenau getuige van de aankomst van Joden. Zij gingen, na het achterlaten van persoonlijke bezittingen rechtstreeks naar de gaskamers.
Als gevangene in Auschwitz kreeg Borowski longontsteking; daarna werd hij tewerkgesteld in een "ziekenhuis" voor medische experimenten van de nazi's. Hij kon schriftelijk en persoonlijk contact onderhouden met zijn verloofde, die ook in Auschwitz gevangen zat.
Via het subkamp Dautmergen van Natzweiler-Struthof kwam Borowski in Dachau. Daar wordt hij door de Amerikanen bevrijd.
De schrijver Borowski
Via een kamp voor ontheemden en Parijs kwam Borowski in 1946 terug in Polen waar hij trouwde met Maria.
Na de oorlog publiceerd Borowski een serie korte verhalen over het leven in Auschwitz. Dat verschijnt als Pożegnanie z Marią (Afscheid van Maria, Engelse titel This Way for the Gas, Ladies and Gentlemen). De belangrijkste verhalen zijn geschreven in de eerste persoon vanuit het perspectief van een Auschwitz-gevangene.
Ondanks zijn vroege negatieve ervaring met het communisme wordt hij lid van de Poolse Arbeiders partij. Nadat een goede vriend door de communisten wordt opgepakt en mishandeld zoals tijdens de oorlog door de Gestapo, raakt hij gedesillusioneerd in de partij. Op 3 juli 1951, een paar dagen naar de geboorte van zijn dochter, pleegt hij zelfmoord. Hij vergast zich met het gasfornuis.
Uitgave Hierheen naar het gas, dames en heren
‘Mijn leven kan in twee delen worden opgedeeld. Vóór mijn kennismaking met Borowski, rond 1990, en daarna. Borowski is mijn voorbeeld.’ is getekend, Arnon Grunberg.
Grunberg maakte samen met vertaler Pools en Borowski-kenner Karol Lesman een selectie uit Borowski's werk. Een deel was al eerder in vertaling verschenen, deze werden herzien door vertaler Charlotte Pothuizen. Grunberg verzorgde het voorwoord van Hierheen naar het gas, dames en heren dat afgelopen najaar verscheen.
Boekhandel Pantheon organiseert op woensdag 11 januari een leesclub naar aanleiding van het boek met Karol Lesman, de bekroonde vertaler. Start is om 19:00, inloop vanaf 18:45.
Zoals Pantheon Boekhandel op de site schrijft: "Het is een leesclub, dus praten over onze leeservaringen. Deelname is gratis, we waarderen het als u het boek via ons aanschaft."
Mocht dat niet meer op tijd lukken, dan is bol.com een uitkomst waar ook het e-book verkrijgbaar is.
Afbeelding van Borowski via wikipedia.
