Soms verschijnen er boeken over Polen, in plaats vanuit Polen, die de moeite waard zijn om te lezen. In Polen lag een Sjtetl, de debuutroman van Max Gross, is zo'n boek.
Het boek verhaalt van een dorpje dat ruim een eeuw lang verborgen lag in de bossen in het oosten van Polen. Daar heeft de tijd stil gestaan. De bevolking is volledig Joods. Het is een Sjtetl die ontsnapt is aan de Holocaust. Het leven van alledag is daar begin 21ste eeuw nog net zo als aan het einde van de negentiende eeuw. Hun enige link met de buitenwereld is een sporadisch langstrekkende groep zigeuners waardoor ze aan wat producten kunnen komen die ze niet lokaal kunnen maken.
De ontdekking van Kreskol
"Zelfs in een tevreden, rustig stadje als het onze is er altijd wel iemand die je nooit meer wilt zien. Pesje Lindauer had zo iemand getroffen. Een man wiens tronie haar tot razernij dreef en bij het horen van wiens stem ze haar vuisten balde en haar kaken op elkaar klemde. Een man die haar in haar dromen achtervolgde, haar martelde met zwepen en vuur, en na wiens verschijning altijd de vage geur van zwavel bleef hangen als ze wakker werd. Het was extra jammer dat de persoon in kwestie haar man was, Jisjmoël."
Met deze passage begint het boek en Kreskol had dan ook nog eeuwen lang kunnen blijven bestaan als Pesje het bij haar man, waaraan ze gekoppeld is door de huwelijksmakelaar, had uitgehouden. Als ze haar man en de rabbijn zo ver krijgt dat ze kan scheiden wil ze weg uit Kreskol en weg van haar man. Ze vlucht het bos in. De gemeenschap besluit om een jonge man, Jankl achter haar aan te sturen. In het Polen van nu is deze man die nauwelijks Pools spreekt met zijn bijzondere kleding een rariteit die wordt opgenomen in het ziekenhuis. Uiteindelijk ontdekken de autoriteiten via hem het dorp.
De impact van verandering
In het boek volgen we verder Jankl en Pesje in de nieuwe wereld en zien we welke impact de nieuwe wereld heeft op de gemeenschap van Kreskol en hoe dit leidt tot een scheuring in het dorp en volgers van de rabbijn die meegaat met de vernieuwing en de rabbijn die zich hiertegen verzet. Daarmee is het dorp misschien wel een symbool voor de Poolse maatschappij die worstelt met hun eigen identiteit en het verleden en hun omgang met de EU en de vernieuwing die daar plaatsvindt.
Natuurlijk is een boek over mensen die de schok ondergaan van een reis door de tijd, of geconfronteerd worden met nieuwe technologie niet uniek. Wat een dimensie toevoegt aan dit verhaal is dat het dorp een unieke status krijgt omdat andere Sjtetls met de holocaust van de kaart verdwenen en daarmee ook hun typische cultuur.
Daarnaast weet de schrijver met humor de lotgevallen van de hoofdpersonen en het dorp boeiend te brengen. Je legt het boek lastig weg omdat je graag wilt weten hoe het afloopt met Pesje en Jankl die elkaar vinden in Warszawa. Ook raak je nieuwsgierig welk kamp in het dorp de overhand krijgt en of het dorp aanhaakt in het hier en nu voor zover dat überhaupt een keuze is.
Over Max Gross
De hoofdredacteur van de Commercial Observer die eerder schreef voor de New Yor Post levert met met boek een grappige, boeiende debuutroman af maar het is maar dan dat. Het adresseert ook actuele thema's als de omgang met het verleden, de Poolse maatschappij en de sfeer in een Sjtetl voordat het Joodse leven in Midden Europa van de kaart werd geveegd.
Voor ons de reden om dit boek wat niet geschreven is door een Poolse auteur maar wel gaat over Polen (al is het fictie), op te nemen op onze site net als eerder de Wintersoldaat.
Het boek is vertaald door Anna Livestro en wordt uitgegeven door Signatuur. Het boek is verkrijgbaar online (zie hieronder) of koop lokaal bij uw eigen boekhandel.
