Henryk Sienkiewicz: Nobelprijs voor literatuur en nu vertaald in het Nederlands
Recent verscheen een Nederlandse vertaling van de trilogie van de winnaar voor de Nobelprijs voor literatuur in 1905, Henryk Sienkiewicz. Henryk Sienkiewicz is geboren op 5 mei 1846 als zoon van een verpauperde edelman. Na zijn (afgebroken) studie aan de universiteit in Warschau begon hij te werken als journalist. Tussen 1876 en 1878 was hij correspondent in Noord-Amerika. Hij reisde veel binnen en buiten Europa, bezocht onder meer Constantinopel en Zanzibar.
Historische romans
Zijn eerste literaire teksten waren vooral naturalistische korte verhalen met scherpe maatschappijkritische strekking. Het waren echter zijn historische romans die Sienkiewicz de grootste roem bezorgden, vooral de trilogie „Ogniem i mieczem” (Te vuur en te zwaard), „Potop” (De zondvloed) en „Pan Wołodyjowski” (De heer Wołodyjowski) die − zoals in die tijd gebruikelijk − gepubliceerd werd in afleveringen in het blad „Słowo”.
De romans spelen zich af in de jaren 1648-1673, een periode waarin het Pools-Litouwse Gemenebest (dat ontstond door het omvormen van de personele unie van het Koninkrijk Polen en het Grootvorstendom Litouwen tot één staat) bedreigd werd maar wist zijn vijanden uiteindelijk te verslaan.
Voorbij het eigen belang
Al is het Polen van Sienkiewicz niet gespeend van egoïsme, anarchie en verraad, in het aangezicht van dreigend gevaar is de adel in staat haar eigen belang opzij te zetten en zich op te offeren om het land te redden. Zo verslaan de Polen in „Ogniem i mieczem” de opstandige Kozakken, stoppen in „Potop” de invasie van Zweden en in „Pan Wołodyjowski” de expansie van de Tartaren.
Verfilming trilogie
De trilogie is verfilmd door de Poolse regisseur Jerzy Hoffman in omgekeerde volgorde:
- „Ogniem i mieczem” in 1999
- „Potop” in 1974
- „Pan Wołodyjowski” in 1969
Sienkiewicz gebruikte het genre van historische roman om zijn didactische waarde, om het patriottisme en nationale gevoelens onder de lezers te bevorderen − in deze periode bestond Polen officieel niet op de kaart maar was verdeeld tussen de grootmachten Rusland, Oostenrijk en Pruissen.
Avontuur en liefde in een historische context
In zijn boeken verenigt Sienkiewicz avotuur met liefdesverhaal verankerd in een historische context. De plot is zeer dynamisch, vol ontvoeringen, achtervolging en duels. Aan het einde wint het goede, de slechteriken worden (volgens tegenwoordige maatstaven vaak gruwelijk) bestraft. Het vaderland wordt gered en zijn vijand verslagen en de ware liefde wordt beloond.
De Walter Scott, Alexander Dumas, Tolstoj of James Fenimore Cooper van Polen
Een dergelijke literaire benadering van het verleden waar de fictie en historische feiten (en fictieve personages en historische figuren) met elkaar worden vervlochten was typisch voor de negentiende-eeuwse westerse literatuur. Zo zijn romans van Sienkiewicz vergelijkbaar met de historische romans „Ivanhoe” en „Waverly” van de Schotse schrijver Walter Scott, of de musketiertrilogie van de Fransman Alexander Dumas, Alexander Tolstojs „Oorlog en vrede” of de Leatherstocking Tales-cyclus van de Amerikaanse auteur James Fenimore Cooper waaronder de meest bekende roman „The Last of the Mohicans”.
Oblęgorek, het huis van Sienkiewicz
Van de populariteit van de boeken van Sienkiewicz getuigt het feit dat ze in meer dan twintig talen zijn vertaald. In Polen bereikte de schrijver de positie van een nationaal icoon.
Hij werd geliefd door zijn lezers – in 1900 kreeg hij van het Poolse volk een landgoed in Oblęgorek cadeau (20km ten noord-westen van Kielce, zie Google Maps) waar tegenwoordig een aan de schrijver gewijd museum gevestigd is − maar vaak bekritiseerd door zijn collega’s voor zijn versimpelde beeld van de geschiedenis en van de Poolse maatschappij.
Oblęgorek Bron Wikipedia Commons
Dat eenzijdige beeld liet hij opnieuw gelden in zijn roman „Krzyżacy” (De Teutoonse Ridders) gepubliceerd in „Tygodnik Ilustrowany” tussen 1897 en 1900.
„Quo Vadis”, grootste internationale succes
Enkele jaren later, tussen 1895 en 1896, verscheen in „Gazeta Polska” zijn roman „Quo Vadis”. Deze roman die vertelt over Rome onder de heerschappij van Nero en de vervolging van de eerste christenen, werd vertaald in meer dan vijftig talen en meerdere keren verfilmd.
Bron: IMDB
Naast historische romans schreef Sienkiewicz ook maatschappijkritische, psychologische en politieke romans die gretig werden gelezen, zoals „Bez dogmatu” (Zonder dogma), „Rodzina Połanieckich” (Familie Połaniecki) en „Wiry”. In 1910-1911 publiceerde „Kurier Warszawski” een voor de jongere lezers bestemde boek „W pustyni i w puszczy” (In woestijn en wildernis) waarin de auteur ervaringen van zijn reizen in Afrika verwerkte.
Nobelprijs voor literatuur
In 1905 werd Henryk Sienkiewicz onderscheiden voor zijn gehele oeuvre − "because of his outstanding merits as an epic writer" − met de Nobelprijs voor de literatuur. Daarmee was hij de eerste Poolse auteurs (van de tot nu toe vijf) die deze prijs in ontvangst heeft mogen nemen. De tekst van de toesprak die Sienkiewicz bij de ontvangst van de prijs heeft gehouden, kunt u in de Engelse vertaling teruglezen.
Sienkiewicz overleed in 1916 in het Zwitserse Vevey waar hij naartoe vertrok na het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog.
Sienkiewicz lezen in het Nederlands
Behalve „Quo vadis” en enkele korte verhalen waren er tot nu toe geen teksten van Sienkiewicz in het Nederlands verkrijgbaar. Nu kunt u eindelijk de volledige trilogie in de Nederlandse vertaling van Michel (Michał) K. Rozdeiczer Kryszkowski lezen. De boeken worden op vrijdag 24 maart 2017 gepresenteerd bij de Poolse ambassade in Den Haag. Hierbij is de achterkleindochter van de Henryk Sienkiewicz aanwezig die voor geïnteresseerden exemplaren signeert.
De vertaler van de Trilogie, de heer Rozdeiczer Kryszkowski
De vertaling van de romans vloeit voort uit de persoonlijke fascinatie van de vertaler voor het werk van Sienkiewicz. Meneer Rozdeiczer Kryszkowski, sinds 1948 woonachtig in Nederland, vertelde:
„Familie uit Polen stuurde me af en toe boeken, waaronder ook de Trilogie van Sienkiewicz. Als tiener heb ik daarvan gesmuld, en het later ook nog best een keer of wat gelezen. Later, toen we kinderen hadden, verzuchtte ik dat zij het ook zouden moeten kunnen lezen. Maar er was geen Nederlandse vertaling, en in het Engels (als die dan verkrijgbaar zou zijn) was niet hetzelfde. Dus, toen ik tegen het einde van mijn werkzame leven iets meer tijd kreeg, begon ik er eens zelf aan, als hobby, zoekend naar achtergronden e.d. Het had geen prioriteit en geen aspiraties om het groots uit te geven. Meer voor eigen gebruik. Maar tegen de tijd dat de eerste ruwe versie er lag, was de wens het ook netjes af te werken gegroeid. Aangeboden een één uitgever, die me een half jaar aan het lijntje hield en daarna “niet geïnteresseerd” zei. Ik hoorde van een insider hoeveel werken uitgevers aangeboden kregen […]. Mijn interesse was vijf exemplaren, waaronder voor de kinderen, om weg te geven. Ik vond een drukkerij die in kleine oplagen deed, en na wat heen en weer praten heb ik vijftien exemplaren in eigen beheer laten drukken. Die waren echter zo weg, een volgende drukgang volgde…”
De vertaling van de trilogie bevat 2708 pagina’s, met in elk eerste deel van een boek (de hele serie is uitgevoerd in acht delen) een kaart van de Republiek der Twee Natiën Polen-Litouwen. Op de kaart zijn de belangrijke locaties aangegeven waar de verhalen zich afspelen. De boeken bevatten een korte schets van de politieke situatie in Polen van dat moment. In de tekst zijn talrijke voetnoten opgenomen met uitleg.
Anekdotes over de schrijver
De achterkleindochter bij de presentatie met op de voorgrond de vertaler van de trilogie van Sienkiewicz
Op 24 maart 2017 vond in de Poolse Ambassade in Den Haag een presentatie plaats over de trilogie door de vertaler en in bijzijn van de achterkleindochter van de schrijver. De verhalen van Sienkiewicz werd in delen gepubliceerd in de krant. De achterkleindochter wist te vertellen dat de schrijver de krant wel eens een telegram stuurde om te achterhalen wat precies met één van de personages was gebeurd.
Ook wist ze te vertellen dat de schrijver niet al te groot was en dat dit een goede verklaring is waarom de hoofdpersoon van „Pan Wołodyjowski” ook als een kleine man wordt neergezet.
Werk van Sienkiewicz lezen?
Van de trilogie is slechts een beperkte oplage gemaakt en deze is, helaas voor u, volledig uitverkocht.
Quo Vadis is te verkrijgen via Bol.com:
