Omstreden film 'Kler' over losgeslagen priesters trekt volle zalen in Polen

Een priester die in slaap valt tijdens de biecht. Een ander die starnakel dronken de mis leidt, zijn vriendin (!) dwingt tot een abortus en zijn armlastige parochianen een paar tientjes aftroggelt voor een bruiloft. Zo gaat het door in Kler (‘Clerus’), een nieuwe, spraakmakende Poolse film die tijdens het premièreweekend een recordaantal van 935.000 bezoekers trok.

Dit artikel van Jenne Jan Holtland verscheen op 1 oktober 2018 in de Volkskrant.

Het motto van de film, uit het evangelie van Mattheüs, zet gelijk de toon: valse profeten ‘zult u aan hun vruchten herkennen’. Kler vertelt het verhaal van drie priesters met een hang naar onmatig wodkagebruik. Terwijl de een verstrikt raakt in een misbruikaffaire, baant de ander zich met afpersing en omkoperij een weg naar een plekje in Rome. Als een misbruikschandaal met succes uit de kranten is gehouden, geven de bisschoppen elkaar juichend high fives. Een priester met goede bedoelingen laten ze keihard vallen.

Conservatieve politici en media buitelden over elkaar heen om de film te veroordelen, in sommige gevallen nog voordat ze die hadden gezien. De publieke zender TVP berichtte in het journaal over een ‘aanval op de kerk, bruut en onwaar’. Verbieden die film, klonk het op sommige plekken. In het stadje Ostroleka weigerde de bioscoop de film te vertonen. Weekblad Gazeta Polska zette de voormalige Poolse paus op de cover, onder de kop: ‘De clerus. Onze schat in de strijd tegen nazisme, communisme, LHBT en islamisme.’

Anderen zijn blij met de discussie die wordt aangewakkerd. Op het filmfestival van Gdynia kreeg de film drie prijzen en een meer dan tien minuten durend applaus. Jerzy Owsiak, een bekende opiniemaker, vond dat hij ‘de belangrijkste Poolse film van de afgelopen dertig jaar’ had gezien. Een enkel filmhuis besloot vanwege de grote belangstelling meer dan twintig vertoningen te doen op één dag.

‘Geen heiligen’

De katholieke kerk is een stevige machtsfactor in Polen, ook al loopt het aantal kerkgangers terug. Aan de misbruikaffaires met minderjarige kinderen lijkt geen eind te komen. Financiële genoegdoening voor slachtoffers is er nooit gekomen. Pas onlangs kreeg een religieuze orde voor het eerst een boete – omgerekend een kwart miljoen euro. De Poolse aartsbisschop beloofde een ‘preventieprogramma’ in elk bisdom. In Kler zijn getuigenissen te zien van slachtoffers, gebaseerd op een onthullend boek van de Nederlandse journalist Ekke Overbeek.

In interviews hekelde regisseur Wojciech Smarzowski vooral het gebrek aan transparantie over de financiën van de kerk. Met de straffeloosheid voor pedofiele priesters moet het over zijn. ‘Het zijn geen heiligen. Ze dragen alleen maar toga’s.’