Illustrator Cyprian Kościelniak doet niet aan spot, maar aan verbeelding

Van de hand van Pieter van Os een artikel over de in Polen geboren Cyprian Kościelniak, bekend van zijn illustraties in de NRC.  Dit artikel verscheen op 21 november in NRC.

Bekijk ook de website van Cyprian Kościelniak of zijn LinkedIn profiel.

Tentoonstelling

Een tentoonstelling in Warschau toont het beste van Kościelniaks illustraties, die al 25 jaar de opinie- en brievenpagina’s van NRC sieren.

In de dagen na elf september 2001 stonden de kranten, wereldwijd, vol met verminkte vrijheidsbeelden en beeldspelingen op de Amerikaanse vlag. Ook NRC Handelsblad. Tot er opeens een bijzonder eenvoudige inkttekening verscheen. In een paar streken doemde het World Trade Center op achter de voorruit van een vliegtuig. Op dat moment – en het moment is cruciaal voor een tekening in de krant – kwam dat beeld hard binnen: de kijker in de cockpit, seconden voor het vliegtuig in een van de torens vliegt.

Cyprian Koscielniak vindt het zelf zijn beste prent voor de krant.

Trouwe NRC-lezers, die zijn werk kennen, begrijpen dat. Het gaat bij zijn illustraties om een alternatieve kijk op een kwestie. Om een zienswijze. Een vaste, onveranderlijke stijl is daarbij volgens hem minder belangrijk. Een snedig of pregnant zinnetje dat de prent betekenis geeft eveneens; denk aan Peter van Straaten of Fokke en Sukke.

Verbeelding, geen spot

„Het drama van de Nederlandse cartoonist”, schreef hij eens in de krant, „is dat hun werk zó met tekst beladen is, dat de tekening bijna overbodig wordt.” Niet verwonderlijk is het dat Kościelniak nooit de Inktspotprijs won, de prijs voor politieke cartoons. Want al illustreert hij regelmatig vlammende, politieke opiniestukken, hij doet niet aan spot. Kościelniak doet aan verbeelding. Deze kunstenaar onder de cartoonisten verheft krantenpagina’s tot kunstwerken.

Het is daarom goed gekozen van het Museum Plakatu in Warschau om in de overzichtstentoonstelling van zijn werk, die afgelopen donderdag opende, een hele wand te creëren, midden in de expositieruimte, met krantenpagina’s, niet met de afzonderlijke tekeningen.

De Nederlanders die de reis ervoor over hebben – of toch in Warschau moeten zijn – zullen ontdekken dat de in Polen geboren Kościelniak al een carrière achter de rug had voor hij in 1987 naar Nederland vertrok. Zo hangen er filmposters, door hem ontworpen, van de belangrijkste Poolse films uit de jaren kort voor zijn vertrek. Een is zelfs van een Poolse klassieker, of een culthit, die nog regelmatig op de Poolse tv wordt uitgezonden: Seksmisja. Handeling: twee mannen belanden in een totalitaire samenleving gerund door vrouwen.

Poolse posterschool

Het museum, gerenommeerd in Polen, heeft zich toegelegd op illustratoren en grafisch vormgevers van de ‘Poolse posterschool’. Wellicht omdat alles van waarde in Polen altijd kapotging in oorlogen en de handen van bezetters, steeg deze reproduceerbare vorm van kunst, affiches en posters, in de jaren na de Tweede Wereldoorlog tot grote hoogte.

Het communisme hielp daarbij, vooral bij filmaffiches. Bezoekersaantallen waren niet cruciaal voor het filmbudget, waardoor ontwerpers zich van commerciële overwegingen weinig hoefden aan te trekken, en zich konden richten op de esthetische kwaliteit.

Beroemde Amerikaanse films kregen hun mooiste en origineelste affiches in Polen. Met dit overzicht zet het museum Kościelniak definitief in deze Poolse traditie.

En terecht. Behalve dat Kościelniak een leerling was van een van de oprichters en belangrijkste exponenten van de Poolse posterschool, Henryk Tomaszewski (1914-2005), is de invloed altijd zichtbaar gebleven, vooral in werk dat hij verrichtte voor andere opdrachtgevers dan de krant. Zoals de verhalen die hij vertelde op wanden van het Emma Kinderziekenhuis in Amsterdam.

De diversiteit van zijn werk is enorm, zo laat de expositie goed zien. Toch is er altijd één constante: Kościelniaks vertellende kracht. Zelfs een minuscuul tekeningetje van een paar laarzen bij een lezersbrief vertelt een verhaal. En zelfs als Koscielniak een bloemstilleven schildert, zo blijkt in Warschau, dan krijgt hij de bloemen niet stil. Ze vertellen een opgewonden, dubbelzinnig verhaal.

Zien

Cyprian Kościelniak, ‘Glitter to Litter’, illustraties, posters en tekeningen. T/m 17 maart 2018. Muzeum Plakatu, Warschau. Inl: postermuseum.pl

Red. Tot slot nog een van de vele afbeeldingen die u kunt vinden op de site van Kościelniak. Zijn interpretatie van de iconisch foto van Robert Capa uit de Spaanse burgeroorlog: