Cultuur en Maatschappij
Met Lousewies van der Laan als moderator werd gisteravond in De Balie in Amsterdam een bijeenkomst georganiseerd over democratie in Europa.
Bij dit bericht plaatsen we de video-opname van de livestream waarmee het debat ook thuis te volgen was. Daarmee kunt het debat integraal terugkijken.
Een synopsis van de gehouden betogen:
De lijn van zijn betoog was tweeledig: Ten eerste heeft de regering weliswaar de absolute meerderheid in de kamer maar dit slechts met een mandaat van 18% van de kiesgerechtigden. Dit komt onder andere door de lage opkomst bij de verkiezingen van 2015 en het kiesstelsel. Daarmee is er volgens Sadurski geen mandaat voor de ingrijpende maatregelen die de regering nu neemt. Daarnaast plaatst Sadurski hele kritische kanttekeningen bij de maatregelen van de regering die bijvoorbeeld conflicterend zijn met de grondwet en tornen aan de 'check 'n balances' in een democratie.
Opvallend was zijn observatie dat waar Polen bekend staat om de positieve emoties van solidariteit en empathie nu emoties worden aangesproken van angst, egoisme en xenofobie.
Een belangrijke vraag die Sadurski opwierp is of de EU een vrijhandelszone is of een gemeenschap van democratische waarden en zo ja of dan een zwaar middel als Artikel 7 ingezet moet worden. Zijn slotconclusie was dat Polen met het huidige stelsel niet zou worden toegelaten tot de EU.
Kees Sterk sprak over de rol van de European Network of Councils for the Judiciary (ENCJ) en op welke wijze zij afgelopen tijd in samenwerking met de Poolse collega's hebben geacteerd rond de ontwikkelingen in Polen.
De ombusman begon met het kader van zijn rol: het reageren op klachten van burgers over de overheid en proactief signaleren waar er bedreigingen zijn voor de rechten van burgers in relatie tot de overheid.
Bodnar was in staat om aan de hand van verschillende maatregelen iedere keer de voordelen te schetsen maar deze ook aan te vullen met kritische kanttekeningen:
Als tegenkrachten voor deze ontwikkelingen noemde Bodnar een viertal krachten:
Adam Czarnota (Universiteit van New South Wales en Wroclaw) betoogde dat wat hij noemde 'het misbruik van procedures' door de huidige regering volgde op het 'misbruik van het liberalisme'. Daarmee trekt de staat een deel van de regie naar zich toe (terug) en kan voorkomen worden dat groepen zich uitgesloten voelen. Radoslaw Markowski (Polish Academy of Sciences en Warsaw School of Social Sciences and Humanities) ageerde tegen de kritiek op het liberalisme met de sterke economische ontwikkeling die Polen heeft doorgemaakt in de jaren na de val van het communisme en ook de groei in de achterliggende jaren van de vorige regering. Hij stelde dan ook de vraag waarom nu het accent zo zwaar wordt gelegd op wat niet goed is gegaan omdat dit, in zijn optiek, ondergeschikt is aan deze sterke economische groei wat voor heel Polen positief uitpakt.
Hoewel hier sprake was van twee tegengestelde standpunten, kwam deze discussie niet goed van de grond omdat er door gebrek aan tijd gekozen werd om reacties uit het publiek op te tekenen.
De meest opvallende reactie was die van de recent benoemde Poolse ambassadeur, Marcin Czepelak, die zich onder het publiek bevond. Hij introduceerde zichzelf vooral als jurist (internationaal privaatrecht) en wetenschapper en een nieuweling op het gebied van diplomatie. Als diplomaat vond hij het opmerkelijk is dat het regeringsstandpunt niet meegenomen was in het debat. Ten tweede gaf hij aan dat ondanks 26 rechters per 100.000 inwoners de toegang van de burgers tot de rechtspraak moeilijker is dan bijvoorbeeld in Nederland met slechts 14 rechters per 100.000 inwoners. Daarom was de reorganisatie van de rechtspraak op zijn plaats. Over twee jaar mag de bevolking zich bij verkiezingen uitspreken of de regering geslaagd is in het hervormen van de rechtspraak.
In reactie op dit punt wierp Bodnar de vraag op of de nu genomen maatregelen daarmee dan de meest effectieve zijn.
In 2015 won de politieke partij ‘Law and Justice’ de Poolse verkiezingen en nam direct een aantal maatregelen om hun macht te vergroten, onder meer door het verkleinen van de rechten en vrijheid van het Hooggerechtshof en de media. Hoe is het mogelijk dat het rechtssysteem in Polen zo snel ondermijnd kon worden? Wat betekent dit voor Oost-Europa en voor de Europese Unie als geheel? Kunnen we deze terugslag beter begrijpen door te kijken naar de geschiedenis?
De plotselinge afbrokkeling van de rechtsstaat in Polen, een land dat lang gezien werd als een van de meest succesvolle voorbeelden van democratische transformatie na de val van de Berlijnse Muur, heeft velen verrast. Wat zijn de oorzaken van deze onverwachte ontwrichting van de rechtsstaat? En wat kunnen de EU en andere organisaties van buiten doen om de ontwrichting te stoppen en het herstel van de democratie aan te moedigen?
De maatregelen zijn erg controversieel en veel bediscussieerd in Polen. Een onverwacht grote groep demonstranten ging de straat op, maar waren niet in staat om het proces van een afbrokkelende democratie ongedaan te maken. In tegendeel zelfs, Law and Justice heeft recentelijk nog een aantal wetsvoorstellen gedaan die de juridische onafhankelijkheid in Polen structureel ondermijnen. De Europese Commissie is in reactie op deze maatregelen uiteindelijk overgegaan op een officiële waarschuwing.
Over het drieluik
In Hongarije, Polen en Turkije maken democratisch gekozen politici wetten die de democratische rechtstaat ondermijnen. Voor EU-lidstaten Hongarije en Polen, maar ook voor Turkije, lijken dit opmerkelijke ontwikkelingen. Wat gebeurt er precies in deze landen en wat kunnen we er van leren? In drie informatieve bijeenkomsten onderzoeken we samen met experts deze vragen.
