Category Archives: Cultuur

Van 19 tot en met 30 november wordt International Documentary Film Festival Amsterdam gehouden met daarin ook Poolse bijdragen. De documentaire ´My Friend the Enemy´ van Wanda Koscia beleeft op het festival zijn wereldpremière (zie de trailer bij dit bericht). Behalve nieuwe documentaires staan er ook twee oude op het programma van de maker Marcel Lozinski, te weten ´How to Live´ en ´Matriculation´.

In het onderstaande overzicht, op alfabet, kan u ook de datum vinden waarop de documentaires vertoond worden. Kijk op de site van IDFA voor de tijden en de locaties. Het gaat te ver om die hier allemaal over te nemen.

The Breath of the Orchestra

Katarzyna Kasica

Jaar: 2014, lengte: 45 min., Land: Polen
Data waarop de documentaire wordt getoond: 23, 25, 26, 29 en 30 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

De onlangs overleden, volgens velen geniale Nederlandse dirigent Frans Brüggen (1934-2014) richtte in 1981 samen met vrienden het Orkest van de Achttiende Eeuw op. De muzikanten, allen specialisten in de achttiende- en vroege negentiende-eeuwse muziek, spelen op originele instrumenten uit die tijd of kopieën daarvan, om zo dicht mogelijk te benaderen wat de componist in gedachten had. Volgens een van de muzikanten willen zich op de randje begeven van wat mogelijk is met de muziek. In gesprekken met de Maestro, mede-oprichter Sieuwert Verster en muzikanten, afgewisseld met opnamen van repetities en concerten tijdens het “Chopin and his Europe”-festival in Warschau, brengt deze intieme film van Katarzyna Kasica de unieke ambiance over van de samenwerking en de vriendschap binnen een uitzonderlijke hechte groep mensen, die zich verbonden weet door het plezier dat ze ontlenen aan de muziek. De verlegen Brüggen toont zich als dirigent geen leeuwentemmer, maar eerder een tovenaar die de muzikanten weet te inspireren door bij elk stuk een verhaal te vertellen of metafoor te schetsen. De interviews zijn gelardeerd met beeldmateriaal van een repetitie met de beroemde pianisten Martha Argerich en Maria João Pires en uitvoeringen van onder andere Chopins eerste pianoconcert en diens Grande fantaisie sur des airs Polonais.

Brick in the Wall

Grzegorz Brzozowski

Jaar: 2014, lengte: 24 min., Land: Een film uit Roemenië maar van een Poolse regiseur.
Data waarop de documentaire wordt getoond: 21, 22, 25, 27 en 29 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

In mei 1973 begon een Roemeens koppel aan de bouw van hun droomhuis. Bijna 40 jaar later heeft het huis nog altijd geen solide dak, vloeren, ramen of deuren. Vader, een lokale timmerman, heeft zijn trots en aanzien verloren tijdens het bouwproces. In een poging deze terug te winnen, offert zijn dertigjarige zoon zijn vrije uren op om het project alsnog te voltooien. Op de momenten dat hij tijd heeft, staan vader en zoon samen in het huis muurtjes te metselen, leggen ze vloeren en roken sigaretten.  Terwijl zij ploeteren in het huis, probeert moeder ondanks de tegenslagen en de teleurstelling een normaal leven te leiden en het huishouden te runnen. Het onvoltooide project heeft de positie van de familie in het dorp aangetast: de begrafenis van een dorpsgenoot bekijken ze vanaf een afstand en terwijl moeder de wekelijkse gang naar de mis maakt, blijft vader thuis voor de televisie. De observerende en op sommige momenten tragikomische film laat zien wat het met een familie doet om jarenlang aan een project te werken dat maar niet afkomt. Daarnaast geeft het ook een beeld van het hedendaagse Roemenië, waar onvoltooide projecten en geruïneerde dromen op vele familierelaties hun weerslag blijken te hebben.

Domino Effect

Elwira Niewiera, Piotr Rosolowski

Jaar: 2014, lengte: 76 min., Land: Pools, Duitse coproductie
Data waarop de documentaire wordt getoond: 20, 22, 24, 29 en 30 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

De vervallen pier aan het water in de Abchazische hoofdstad Soechoemi is een van de vele stille getuigen van de toestand van de voormalige Sovjetstaat. Ooit was het een vakantieparadijs voor rijke Russen, maar sinds grote broer Rusland het land verliet, lukt het de Abchazen maar niet om het kuststaatje aan de Zwarte Zee internationaal op de kaart te zetten. Daar wil de minister van Sport verandering in brengen door het wereldkamioenschap domino naar de hoofdstad te halen, een ambitie die hij niet laat temperen door de voortdurend terugkerende stroomstoringen. Thuis probeert de minister zijn Russische vrouw gerust te stellen, die haar dochter en haar zangcarrière achterliet om in Abchazië te wonen, maar daar als tweederangs burger wordt behandeld. Samen belichamen ze de moeizame verhouding tussen de twee landen. In deze real-life soap toont Elwira Niewiera de tragikomische realiteit van het land, maar zonder het respect te verliezen voor haar personages, die niet met en niet zonder elkaar lijken te kunnen. Terwijl de zon weer opkomt boven het water van de Zwarte Zee besef je dat je, na alle tranen en harde woorden die zijn gevallen, aan de klagende diva en de melancholische minister gehecht bent geraakt.

How to Live

Marcel Lozinski

Jaar: 1981, lengte: 83 min., Land: Polen
Data waarop de documentaire wordt getoond: 22 en 27 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

In home movie-stijl en getoonzet op onbedaarlijk blije liedjes laat Marcel Lozinski het dagelijkse leven zien in een zomerkamp van de Poolse Socialistische Jeugd. Stuntelende partijfunctionarissen brengen hier pasgetrouwde stellen normen en waarden bij. Hoewel ze zelf ook niet altijd even ideologisch onderlegd zijn, proberen ze hun pupillen te kneden tot goede burgers van de communistische heilstaat. Er worden hymnen ingestudeerd en marsen gehouden, rollenspellen gespeeld waarin de deelnemers leren hoe zich te gedragen met visite, leuzen op spandoeken geschilderd. Als hoogtepunt van het zomerverblijf wordt een wedstrijd gehouden die moet bepalen welk koppel zich kwalificeert als het meest voorbeeldige kerngezin. How to Live is bij vlagen uiterst hilarisch. Het is bijna niet te geloven dat deze film is opgenomen slechts acht jaar voordat de val van de Berlijnse muur het einde van het communisme inluidde. Tegelijk doen de testen waaraan de wedstrijddeelnemers worden onderworpen – uiteraard inclusief overhoring op het gebied van partij-jargon – soms ook denken aan onze huidige inburgeringscursussen. Wie voorbij het ridicule formalisme van kameraad kampleider en zijn hulpjes kijkt, ziet vooral de emoties van mensen die graag, of juist helemaal niet, in de ideologische mal willen passen.

Matriculation

Marcel Lozinski

Jaar: 1978, lengte: 17 min., Land: Polen
Data waarop de documentaire wordt getoond: 26 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

En hij had het niet kernachtiger kunnen verwoorden. De film toont het effect dat een bijna failliete ideologie heeft op de mensen die hem door de strot geduwd krijgen. De hoofdpersonen in Matriculation, Poolse middelbare scholieren anno 1978, moeten de dorre regels en richtlijnen van de partij niet alleen slikken, ze moeten ze ook nog reproduceren. Voor hun eindexamen geschiedenis en maatschappijleer worden ze stevig doorgezaagd over de eigenschappen van een ideaal partijlid, de inrichting van niet-socialistische systemen en de onmogelijkheid van directe democratie. De examinatoren, die zelf geen spoortje blijk geven van ideologische bevlogenheid, vragen af en toe om verduidelijking van een detail uit de opgelepelde brij holle frasen en clichés. De toon is monotoon en de onoprechtheid spat er vanaf, maar iedereen speelt de poppenkast gewoon mee. Eenmaal terug op de gang en verlost van hun ondervragers steken de scholieren de draak met hun leerstof en zijn ze vooral bezig met wel of niet geslaagd zijn. De camera vervult in Matriculation, zoals Sobolewski opmerkte, “de rol van leugendetector” en vrijwel alle examenkandidaten doorstaan die test glansrijk.

Invisible

Zofia Pregowska

Jaar: 2014, lengte: 22 min., Land: Polen
Data waarop de documentaire wordt getoond: 23, 25, 26, 29 en 30 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

Fly-on-the-wall was de stijl waarin de Poolse Zofia Pregowska haar afstudeerfilm wilde maken. Een stijl waarin de camera toevallig aanwezig lijkt en de filmmaker net doet of-ie er niet is. Ze toog met haar camera naar het flatje van de bijna negentigjarige Krystyna die zich omringt met boeken en schriften. Dat is opmerkelijk, want Krystyna is nagenoeg blind. Het weerhoudt de energieke vrouw er niet van om gloedvolle, welluidende gedichten te schrijven, waarin ze het leven bezingt. Die stelt ze zelf in hanenpoten op schrift, maar een betrouwbare manier van noteren is dat niet: doordat een pen het niet bleek te doen, is een nieuw gedicht praktisch onleesbaar opgeschreven. “Zo verdwijnen mijn gedichten in het niets!” roept Krystyna uit, om daar vervolgens weer een mooi gedicht over te maken. In de periode dat Pregowska met de camera aanwezig is, bereidt Krystyna zich voor op een optreden. Dat levert een verhaallijn op, maar laat ook zien hoe deze optimistische vrouw een hulpbehoevend leven op afstand houdt. Ze ziet misschien niet, maar niets ontgaat haar. Dus met een camera zogenaamd onzichtbaar aanwezig zijn in het krappe huisje, lukt niet. Mooier had de vlieg-op-de-muur niet zichtbaar kunnen worden gemaakt.

My Friend the Enemy

Wanda Koscia

Jaar: 2014, lengte: 56 min., Land: Polen
Data waarop de documentaire wordt getoond: 22, 23, 25, 27 en 28 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

Eeuwenlang leefden Polen en Oekraïners naast en met elkaar in wat voor de Tweede Wereldoorlog Polen, en nu West-Oekraïne is. Kinderen gingen samen naar school en er werd onderling getrouwd. Maar in 1943, na bezettingen door de Russen en daarna de Duitsers, maakte een extreme groep Oekraïense nationalisten hieraan een grimmig einde. Polen werden op grote schaal afgeslacht, niemand werd ontzien. Zeventig jaar na deze traumatische gebeurtenis keren Poolse overlevenden terug naar hun geboortegrond. Op dit slaperige, beeldschone platteland lijkt de tijd al enkele decennia stil te staan. Het boerenleven en de geluiden die daarbij horen nemen een prominente plaats in; gakkende ganzen, krekels onder een volle maan, vechtende honden, gefluit, geloei en gemekker. Met paard en wagen worden de inmiddels bejaarde Polen rondgereden. Hier hebben ze gezien hoe hun familieleden of vriendjes en vriendinnetjes werden vermoord. Degenen die gespaard zijn hebben hun levens vaak te danken aan moedige Oekraïners bij wie ze tijdelijk konden schuilen. Tijdens ontroerende, bijzonder open ontmoetingen met Oekraïense nabestaanden en getuigen uiten enkele Polen daarvoor hun dankbaarheid. Aangevuld met wat tussentitels met historische informatie horen we uit de mond van de personages het hele verhaal, dat gaandeweg minder zwart-wit blijkt te zijn dan gedacht. Een universeel verhaal, dat nog altijd actueel is.

Paths Through the Labyrinth - The Composer Krzysztof Penderecki

Anna Schmidt

Jaar: 2013, lengte: 88 min., Land: Duits, Poolse coproductie.
Data waarop de documentaire wordt getoond: 21, 22, 27, 29 en 30 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

Portret van de Poolse componist Krzysztof Penderecki die dit jaar zijn 81ste verjaardag viert, maar nog steeds de wereld rondreist om uitvoeringen van zijn muziek te begeleiden. Penderecki werd in de jaren zestig bekend als componist van de Poolse avant-garde en introduceerde en passant een nieuwe muzieknotatie, maar verbreedde zijn blikveld sindsdien naar andere stijlen. Radiohead-gitarist Johnny Greenwood schreef een moderne adaptatie van Penderecki’s Polymorphia. Hij komt in de film aan het woord, net als de Nederlandse violiste Janine Jansen en de Poolse regisseur Andrzej Wajda, met wie de componist al lange tijd bevriend is. Anna Schmidt volgt Penderecki van Kraków naar München en van Wenen naar Leipzig en laat zien hoe hij conflicten niet uit de weg gaat bij de repetities voor de uitvoeringen van zijn composities. Penderecki vertelt over zijn gevoel voor harmonie en structuur tijdens een wandeling in de enorme, strak vormgegeven tuin van zijn Poolse landhuis in Luslawice, waar de componist al tientallen jaren met zijn vrouw woont. Uit de gesprekken over zijn leven en de zoektocht naar nieuwe muziek (“Voor mij staat een doolhof symbool voor het zoeken”) groeit een gelaagd portret van de man die door The Guardian “de grootste nog levende componist van Polen” is genoemd.

The Queen of Silence

Agnieszka Zwiefka

Jaar: 2014, lengte: 82 min., Land: Duits, Poolse coproductie.
Data waarop de documentaire wordt getoond: 23, 25, 26, 27 en 29 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

De tienjarige Denisa is in vele opzichten een buitenstaander: ze is met haar Roma-familie neergestreken nabij een woonwijk in een Poolse stad waar ze niet welkom zijn; ze is meisje in een gemeenschap waar mannen de dienst uitmaken én ze is doof en heeft daardoor nooit leren spreken. De oorzaak ervan is onbekend, want ze is nooit onderzocht. Toch is deze kleine outcast een opgewekt, speels en sociaal meisje dat dol is op dansen: dé manier om emoties uit te drukken die ze niet onder woorden brengen kan. Het liefst danst ze zoals de glamoureuze actrices van de Bollywood-dvd’s die ze in een vuilnisbak aantrof. Terwijl de gemeenschap zichtbaar worstelt met armoede, uitzetting en racisme, danst Denisa tussen rondscharrelende kippen, honden en kinderen rond op hun geïmproviseerde kamp; maar ook tijdens hartverwarmende dansintermezzo’s, waarbij Denisa voor één keer het absolute middelpunt is. En dan komt de dag dat ze voor het eerst kan horen met behulp van een gehoorapparaat. Filmmaker Agnieszka Zwiefka volgt Denisa en haar familie gedurende enkele seizoenen waarin duidelijk wordt dat grotemensenproblemen zelfs door de kinderen begrepen worden. Ze voelen haarfijn aan hoe vijandelijk men binnen de Europese Unie omgaat met mensen die geen papieren, geen scholing, geen werk en geen vaste verblijfplaats hebben.

Something Better to Come

Hanna Polak

Jaar: 2014, lengte: 110 min., Land: Deens, Poolse coproductie
Data waarop de documentaire wordt getoond: 22, 23, 24, 25 en 29 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

Yula lijkt in bijna alles een doorsnee tiener: ze experimenteert met make-up, verandert haar haarkleur van blond naar rood en weer terug, proeft van drank en sigaretten en wordt voor het eerst verliefd. Bijna doorsnee, want haar leefomgeving is op zijn zachtst gezegd buitengewoon. Yula woont op de grootste vuilstortplaats van Europa, nog geen twintig kilometer van het centrum van Moskou. Een buitenaards ogende plek, waar vrachtwagens en heftrucks dag en nacht af- en aanrijden om eindeloos afval te verplaatsen. Samen met haar moeder, een handvol andere kinderen, dronkaards en outcasts slijt Yula haar dagen rondscharrelend tussen het vuil. Op zoek naar eten, beschuttingsmateriaal en tijdverdrijf. Filmmaker Hanna Polak, die met haar korte, prijswinnende documentaire The Children of Leningradsky haar camera al richtte op de zwerfkinderen rond treinstation Leningradsky in Moskou, volgt Yula en haar lotgenoten al veertien jaar. Ze biechten haar op dat ze geen alternatief zien, dat ze zichzelf minder waard vinden dan honden. Dat hier mensen rondlopen die ooit dokters waren, piloten, vrachtwagenchauffeurs of pedagogen, dat het leven in het Rusland van Poetin keihard is. Maar altijd is daar Yula, die haar hoofd niet laat hangen, haar leven leeft en durft te blijven dromen van een eigen flatje.

Starting Point

Michal Szczesniak

Jaar: 2014, lengte: 26 min., Land: Polen
Data waarop de documentaire wordt getoond: 22, 23, 25, 27 en 28 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

In zorgvuldig gekadreerde, sfeervolle beelden vertelt deze korte ingetogen documentaire het verhaal van de Poolse Aneta, die een lange gevangenisstraf uitzit voor een jeugdige misdaad. Iedere dag verlaat ze de gevangenis om in een naburig verpleeghuis te werken. Een van de patiënten die ze wast, kleedt en gezelschap houdt is Helena. Helena heeft door reuma verwrongen ledematen, is aan een rolstoel gekluisterd en is volledig afhankelijk van anderen. In close-up worden Aneta’s handelingen in beeld gebracht. De camera focust op haar handen als ze schoenen aan Helena’s voeten schuift of haar hulpeloze armen door de mouwen van haar trui leidt. Ondertussen vertellen de jonge en de oude vrouw elkaar hoe hun levens zijn verlopen. Stukje bij beetje wordt er inzicht gegeven in het drama achter Aneta’s veroordeling. Hoe een opstandige negentienjarige eerst alles doet wat god verboden heeft en vervolgens een impulsieve daad begaat met verstrekkende gevolgen. Haar straf zit er bijna op, maar Aneta vreest het moment van haar vrijlating, wanneer ze bij haar familie opnieuw geconfronteerd gaat worden met haar verleden. De gesprekken met Helena die haar lot met verrassende kracht draagt, helpen haar echter te zien dat het leven haar nog veel te bieden heeft.

Tristia - A Black Sea Odyssey

Stanislaw Mucha

Jaar: 2014, lengte: 98 min., Land: Duitse productie van Pools - Duitse filmmaker.
Data waarop de documentaire wordt getoond: 20, 21, 27 en 28 november
site IDFA

Beschrijving (bron site IDFA)

Tijdens zijn ballingschap aan de rand van de Zwarte Zee schreef de klassieke Romeinse dichter Ovidius zijn beroemde treurzangen getiteld Tristia. De Duits-Poolse filmmaker Stanislaw Mucha maakt onder dezelfde noemer een reis langs de Zwarte Zeekust, waarbij hij zeven landen aandoet en tal van markante mensen ontmoet. Zo ontstaat een caleidoscopisch en afwisselend komisch/tragisch beeld van de bevolking en de contemporaine geschiedenis van een roerig gebied. Abrupte overgangen versterken het contrast: een afgetrainde jongeman maakt op commando salto’s in de branding, waarna een mollige oude dame in badpak vertelt hoe ze in de Tweede Wereldoorlog het beleg van Leningrad overleefde. Een bevallige jonge vrouw schetst haar ideale manbeeld, terwijl in grotten iconen van heiligen en gesneuvelde soldaten staan opgesteld en in de buitenlucht gigantische beelden van Lenin in het tegenlicht schitteren. Een hond springt gaten in de lucht, een uit het wild geplukt beertje wil nu nog spelen maar zal volgens zijn baas later levensgevaarlijk worden. Met de camera en de microfoon zit Mucha alles en iedereen dicht op de huid: Oekraïense hengelaars, Turkse theepluksters, oude ansichtkaarten, fraaie rotsformaties, pittoreske havens, geneeskrachtige modderbaden, metaaldetectors op het strand, tijdens noodweer aangespoelde houtmassa’s, woordenwisselingen over hoeren en homo’s, rommelmarkten met nazi-parafernalia en de megalomane voorbereidingen in Sotchi op de Olympische Winterspelen.