Cultuur en Maatschappij
Veel mensen kennen de film van Francis Ford Coppola 'Apocalypse Now'. Veel minder mensen weten dat deze film gebaseerd is op een door een Poolse schrijver geschreven klassieker uit de Engelse literatuur: Heart of Darkness van Joseph Conrad.
Joseph Conrad wordt Geboren als Józef Teodor Nałęcz Konrad Korzeniowski (1857) in Berdyczów (Na de Tweede Wereld oorlog ingelijfd bij de Sovjet Unie en in het huidige Oekraïne onder de naam Berdytsjiv). Zijn vader vertaalde Engels en Frans werk en schreef toneelstukken met een politieke boodschap. Verbannen om die reden verhuisde het gezin van de vierjarige Józef naar Vologda en in 1865 naar Tsjernihiv. Daar overleed eerst zijn moeder en op de leeftijd van elf jaar verloor Józef ook zijn vader en was hij wees. Józef werd tot zijn zestiende opgevoed door een oom waarna hij naar het Franse Marseille vertrok en voor het eerst ging varen.
In 1879 vestigde zich in Engeland. Hij leerde Engels en behaalde zijn diploma als kapitein op de koopvaardij in 1886. De reizen die hij maakte waren inspiratie voor meerdere van zijn verhalen. Een reis met een Belgisch schip naar Kongo, in de jaren 1885-1908 het privé eigendom van de Belgische koning Leopold II, en in het bijzonder zijn reis land inwaarts over de rivier, was basis voor het verhaal 'Heart of Darkness' uit 1899. De reis land inwaarts wordt gezien als metafoor van de reis in de menselijke geest. Een thema dat nog goed herkenbaar is in de film 'Apocalypse Now.
Kritisch op het gedrag van de koloniale mogendheden nam Joseph Conrad ontslag. Hij trouwde in 1896, kreeg twee zonen en overleed op 3 augustus 1927. Hij ligt begraven in Canterbury, Engeland.
Het is op zich opmerkelijk te noemen dat de schrijver beroemd is geworden door het werk dat hij schreef in de derde taal die hij leerde (Pools was zijn moedertaal en daarna leerde hij Frans). Dit maakt het extra bijzonder dat hij vooral geroemd wordt om zijn taalgebruik: het gebruik van een verhalende stijl, maatschappijkritische houding en voorliefde voor een antiheld die ook terug te vinden zijn bij schrijvers zoals Graham Greene, Thomas Mann en Ernest Hemingway.
Meer over Conrad is te lezen op de site Culture.pl. Als illustratie van het belang van de schrijver is dat UNESCO in 2007 stilstond bij het 150ste geboortejaar van Joseph Conrad:
Joseph Conrad, Polish-born English novelist, primarily seen in his own time as a writer of boys' sea stories, is now highly regarded as a novelist whose work displays a deep moral consciousness and masterful narrative technique. His works (13 novels, two volumes of memoirs, and 28 short stories) demonstrate his major interest in the human condition and his political concern. Some of his novels can be considered autobiographical, however in all his literary works, fictions and essays, Conrad is most of all a moralist, highlighting the problems of individual responsibility and human solidarity.
In de vorm van een raamvertelling leren we het verhaal kennen van Charlie Marlow. Tijdens de tocht stroomopwaarts op de Kongorivier wordt de afstand tot de 'beschaving' steeds verder wat een metafoor is voor een reis naar het donkere binnenste van de menselijke geest.
Als stoombootkapitein observeert Marlow de zinloosheid van de inspanning gepaard met het lijden en de dood van talrijke slaven om ivoor te bemachtigen. Hierin herkennen we de kritische houding die Conrad zelf had ten aanzien van de koloniale machten.
Bij de tussenstops in de handelsnederzettingen hoort Marlow van een handelsagent met de naam Kurtz die een veel grotere opbrengst van ivoor heeft dan andere handelsagenten wat vermoedelijk te maken had met een verwerpelijke werkwijze. Marlow krijgt de opdracht om Kurtz te zoeken.
Na een reis door een vijandige omgeving (het oerwoud en de daarin levende inheemse bevolking (kanibalen)) vindt Marlow Kurtz die helemaal losgeslagen lijkt. In de wildernis heeft hij een eigen koninkrijk gecreëerd waar hij schrikbewind voert. Alleen zijn eigen wil is wet. Bij zijn sterven spreekt Kurtz de woorden uit "The horror! The horror!" ("De verschrikking! De verschrikking!") om uitdrukking te geven aan zijn oordeel over zijn eigen manier van handelen.
Het schetsen van de binnenlanden van Afrika als 'beschavingsloos' en de bewoners als 'wilden' moet gezien worden in de tijd waarin het verhaal werd geschreven: aan het einde van de negentiende eeuw.
Het boek is in verschillende versies te verkrijgen via bijvoorbeeld Amazon.nl.
Er zijn twee verfilmingen van het verhaa: eén uit 1958 geregisseerd door Ron Winston met Eartha Kitt en Boris Karloff en 'Apocalypse Now' van Francis Ford Coppola uit 1979 met onder andere Tim Roth als Marlow en Marlon Brando als Kurtz.
Naast 'Apocalypse Now' is ook de film 'Aguirre, der Zorn Gottes' van Werner Herzog geïnspireerd door Conrads 'Heart of Darkness'. De video bij dit bericht is de trailer van deze film uit 1972.
In 'Apocalipse Now' is de link met het verhaal duidelijk door zowel de naam van Kurtz, gespeeld door Marlon Brando maar ook bijvoorbeeld de woorden die Kurtz in de film spreekt als hij sterft: "The horror... The horror....".
In onderstaande presentatie is op een aantrekkelijke manier een simpele vergelijking gemaakt tussen het verhaal van Jospeh Conrad en de film van Francis Ford Coppola.
Bronvermelding foto's:
