Cultuur en Maatschappij
Vanaf 21 december is op Netflix een ruim anderhalf uur durende documentaire te zien over de Poolse kunstenaar Stanisław Szukalski. Producenten van de documentaire zijn Leonardo en George (de vader van de acteur) DiCaprio en Anna Dobrowolska. De film is geregiseerd door de Poolse regisseur Irek Dobrowolski.
Leonardo DiCaprio ontmoette Stanisław Szukalski toen hij een kleine jongen was. Stanisław was bevriend met zijn familie en hij werd beschouwd als een "Poolse opa". Vader George nam vaak Leo mee naar het atelier van Stanisław. DiCaprio besloot Szukalski te eren wat resulteerde in deze documentaire die in Amsterdam tijdens IDFA in première ging op 22 november. De documentaire heeft als titel "Struggle: The Life and Lost Art of Szukalski".
Lees verder over Szukalski onder de foto
Een jonge Leonardo DiCaprio omarmt zijn 'Poolse Opa' Szukalski
Stanisław Szukalski was een schilder en beeldhouwer die ook de pseudowetenschappelijke historische theorie van het Zermatisme ontwikkelde. Daarin stelde hij dat alle menselijke culturen waren afgeleid van een post-zondvloed Paaseiland en dat de mensheid was opgesloten in een eeuwige strijd met de zonen van de Yeti.
Szukalski werd in 1893 in Polen geboren als zoon van een smid. Zijn familie emigreerde naar de Verenigde Staten, waar het jonge genie een rijzende ster werd onder de Chicago-intelligentsia. Op 13-jarige leeftijd schreef hij zich in aan het Art Institute of Chicago. Hij had op 14-jarige leeftijd zijn eerste expositie als beeldhouwer. Hij keerde terug naar Polen om te studeren aan de Academie voor Schone Kunsten in Krakau. Nadat hij daar drie jaar had gestudeerd, keerde hij in 1913 terug naar Chicago.
Zijn werk begon aanvankelijk met borstbeelden passend in de stijl van Art-Nouveau. Hij ontwikkelde echter een stijl waarin veel filosofie en symboliek werd verwerkt in de stukken. Daardoor waren ze zonder uitleg lastig te begrijpen. Hoewel succesvol op een tentoonstelling in Parijs kreeg Szukalski uit Polen veel commentaar omdat hij wel het land Polen vertegenwoordigde maar daar niet woonde.
Bij de opening van een retrospectief van zijn werk in Kraków in 1929 haalde hij uit naar de Poolse kunstenaars die volgens hem te westers waren geworden. Met artistieke volgelingen vormde hij de Szczep Szukalszczyków herbu Rogate Serca (Stam van het Gehoornde Hart) die zich distantiëerde van westerse invloeden en nationale of zelfs 'raciale' Slavische motieven in hun kunst omarmde.
Szukalski met zijn hond in Warszawa voor de oorlog (via NAC)
Ondersteund door de regering en met het vooruitzicht een eigen museum te krijgen keerde de kunstenaar in 1936 terug naar Polen met al zijn werk. De oorlog in 1939 gooide roet in het eten en de kunstenaar ontvluchtte Polen, terug naar de VS. Zijn kunst in de oorlogsjaren die volgde verloren.
De rest van zijn leven bracht hij in relatieve anonimiteit door terwijl hij obsessief aan een theorie, Zermatisme, werkte dat alle menselijke culturen waren afgeleid van één enkele oorsprong op Paaseiland na de bijbelse zondvloed van Noach en dat de taal van deze oorspronkelijke samenlevingen vergelijkbaar was met het Pools.
Onderstaande video geeft een impressie van werk van de kunstenaar:
Zwart-wit foto's van de kunstenaar en zijn werk via https://audiovis.nac.gov.pl/. Tekst een inkorting van de biografie op Culture.pl.
Op een koude novemberochtend krijg ik de kans om bij een persvertoning te zijn van “Cold War”, de film van Oscarwinnaar Paweł Pawlikowski. De film was in Cannes geselecteerd voor officiële competitie en kreeg daar de prijs voor de beste regie. Dit is voor het eerst dat ik midden op een gewone werkdag om half elf ´s ochtends een bioscoop in ga. Ik hoop dat ik in de film kan komen en mijn gedachten niet afdwalen naar mijn ´to do list´ voor vandaag. Ik hoef niet bang te zijn, de film pakt uit met een jankende doedelzak en viool waarvan de spelers je om de beurt indringend in zwart en wit aankijken. “Cold War” is begonnen en ik vergeet alles om me heen.
In prachtige beelden, camera werk van Łukasz Żal, zet Pawlikowski opnieuw een sterk verhaal neer net als in “Ida” een verhaal gesitueerd in Polen kort na de Tweede Wereldoorlog. In dit liefdesverhaal zijn deze omstandigheden niet slechts decor maar spelen ze net zo goed een rol als de twee hoofdrolspelers Joanna Kulig als Zula en Tomasz Kot als Wiktor. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat de film behalve in Cannes ook geselecteerd is voor het Toronto Filmfestival en de European Film Awards. Verder won het bij Film Fest Gent de Grand Prix voor Beste Filmen de Canvas Publieksprijs en was de film de winnaar van de Publieksprijs bij het Parool Film Fest.
Bij de European Film Awards in Sevilla in Spanje sleepte de film vier prijzen in de wacht: beste Europese film van het jaar, Joanne Kulig werd onderscheiden met de prijs voor beste actrice, en ook kreeg de film de prijzen voor beste regie en beste scenario. Ook maakt de film kans op een Oscar nu hij op de short list staat.
Het is dan ook niet verwonderlijk dat de film positieve recensies kreeg in verschillende media zoals bijvoorbeeld Hollywood Reporter en The Guardian. In de NRC krijgt de film vijf sterren, Trouw schrijft 'Bitterzoete liefdesfilm Cold War toont het drama van het Oostblok'.
Terug naar het verhaal…
Hoofdpersoon Wiktor is samen met Irena (een rol van Agata Kulesza) op zoek naar, en maakt opnames van, de originele volksmuziek van de verschillende bevolkingsgroepen in Polen kort na de oorlog. De toon wordt meteen gezet als bij het terugluisteren van een van de opnames in de bestelbus van het gezelschap administratief en politiek medewerker Kaczmarek opmerkt dat het jammer is dat deze muziek niet Pools is. Het is een lied van de Lemko, een orthodoxe bevolkingsgroep uit het zuidoosten van Polen. Wat hun lot was, wordt direct duidelijk al in een volgend shot. Kaczmarek gaat de bus uit voor een sanitaire stop en stuit daarbij op de ruïne van een overduidelijk orthodoxe kerk.
Tekst loopt door onder de foto: Irena maakt opnames
Zula: een meisje met een wil
Volgende scene: Twee vrachtwagens met jongeren stoppen bij een riant maar beschadigd landhuis. Dankzij het welkomstwoord van Kaczmarek wordt duidelijk wat de bedoeling is: Een muziek- en dansgezelschap oprichten met de naam Mazurek, die in Poolse klederdracht invulling moet geven aan de ´Poolse identiteit´. Een van deze jongeren is het meisje Zula die door haar muziekkeuze bij de auditie en haar zelfverzekerde houding direct opvalt tussen de andere meisjes. Wiktor en Zula beginnen ook een relatie terwijl het gezelschap successen oogst bij optredens in Polen.
Als snel wordt duidelijk dat de buitenwereld zijn invloed heeft op Wiktor en Zula. Als de communistische partij voorstelt om muziek in het repertoire op te nemen ter verheerlijking van de grote Russische leider stuit dit Irena tegen de borst. Zij kiest ervoor zich hiertegen uit te spreken en is exit. Kaczmarek kiest ervoor om het idee te omarmen en wordt de baas van het gezelschap. Wiktor kiest ervoor om te te zwijgen en dirigeert vervolgens het gezelschap in een lofzang op Stalin.
Op een zomerse dag vertelt Zula dat ze bij Wiktor zal blijven, wat er ook gebeurt. Tegelijkertijd vertelt ze hem dat ze een verklikker is omdat ze wekelijks bij Kaczmarek moet opbiechten wat ze weet van Wiktor. Ze zegt er gelijk bij dat ze niets vertelt wat Wiktor in een kwaad daglicht kan stellen en dat ze geen keuze heeft. Ze is voorwaardelijk uit de gevangenis omdat ze haar vader duidelijk heeft gemaakt dat zij niet haar moeder is. Kaczmarek heeft haar dus in zijn macht maar ze gaat niet in op zijn avances.
Als het gezelschap Mazurek Berlijn bezoekt, besluiten Wiktor en Zula dat ze in Berlijn gaan overlopen naar West-Berlijn om door te gaan naar Parijs. Zula twijfelt maar Wiktor lijkt haar gerust te kunnen stellen. Maar ook wat verder in hun leven gebeurt en welke keuzes ze kunnen maken wordt bepaald door de grote politiek.
Als twee stemmen in een muziekstuk komen de geliefden steeds weer bij elkaar om ook iedere keer weer door omstandigheden uit elkaar te raken. Uiteindelijk leiden de keuzes van Zula en Wiktor tot een prachtig slotakkoord.
Net zoals de maatschappij een rol speelt en daarmee meer is dan het decor, is de muziek in deze film ook veel meer dan alleen een sfeermaker. Rode draad is het liedje ‘Dwa Serduszka’ (twee harten) dat zich ontwikkelt van een simpel door een meisje a capella gezongen volksliedje naar een in het Frans vertaalde jazzsong begeleid door een kwintet. Dit is illustratief voor ontwikkelingen die de communistische partij niet kan tegen houden. Ook niet door met Mazurek een verleden te construeren wat niet heeft bestaan door de verschillende ‘folk’ stijlen met elkaar te vervlechten.
Het niet kunnen buitensluiten van vooruitgang en westerse invloeden wordt geïllustreerd als bij het ophangen van de politieke leus “Wij verwelkomen morgen” de werkman, onder de ogen van partijman Kaczmarek, valt en ‘morgen’ met zich mee neemt in zijn val. Voor kenners van de Poolse politiek is de link met de actualiteit snel gelegd waar de huidige regering ook probeert het verleden aan te passen voor eigen doeleinden.
Tekst loopt door onder foto: Tomasz Kot als Wiktor
Gegrepen door het verhaal, de buitengewone acteerprestaties van Kulig en Kot en de prachtige verwevenheid van beelden en muziek komt het slotakkoord op het juiste moment. Anderhalf uur is voorbijgevlogen. Ik heb de aftiteling nodig om bij te komen van deze ervaring voordat ik weer naar buiten ga het grauwe koude daglicht in. Voor mij is deze film meer dan een liefdesverhaal. Het gaat over vrijheid. De vrijheid om in de liefde en het leven vrij keuzes te kunnen maken. Opeens is de film ook daarmee weer actueel, gemaakt in een land waar keuzevrijheden worden ingeperkt voor vrouwen (abortus), vluchtelingen (niet welkom) of de LHBT-gemeenschap. En ik ben blij dat ik, in datzelfde land, wel de vrijheid had om mijn eigen keuzes te maken in de liefde. Het mag duidelijk zijn dat van mij deze film dan ook vijf sterren krijgt.
De film draait vanaf 6 december in 41 theaters door heel Nederland. Wij mogen in samenwerking met de distributeur Cineart 3 keer 2 vrijkaarten weggeven.
Geef u op voor onze nieuwsbrief. Voor nieuwsbrieflezers is een setje van 2 kaarten beschikbaar.
Of deel onderstaande Facebookactie. Hiervoor zijn 2 setjes van 2 kaarten beschikbaar.
Joanna Kulig als Zula
Zula zingt Jazz
