Cultuur en Maatschappij
In mei verscheen in België en Nederland de roman Zwarte Bladeren. Deze van oorsprong Poolse roman (Czarne liście) is geschreven door de deels in België woonachtige schrijfster en journaliste Maja Wolny en is vertaald naar het Nederlands door Steven Lepez. Maja is oorspronkelijk afkomstig uit Kielce, een middelgrote stad in het hartje van Polen waar het verhaal zich grotendeels afspeelt.
Eén van de hoofdpersonen is de historische figuur, Julia Pirotte, een Pools-Joodse fotografe. Zij komt in de stad de dag na de tragische gebeurtenissen van 4 juli 1946 – bekend als de pogrom van Kielce − om in opdracht van het tijdschrift „Żołnierz Polski” verslag te doen:
„Ze reed de stad binnen die ze niet kende en waar de inwoners op klaarlichte dag Joden aanvielen. Uit beknopte aantekeningen van haar chef bleek dat sinds gisteren het gerucht in Kielce de ronde ging dat de achtjarige Henio was vermist. Het kind verdween in de hoofdstraat van de stad, blijkbaar was hij gezien in het gezelschap van een Jood. Toen de jongen voor de nacht niet naar huis was teruggekeerd, brak er paniek uit. Hij zou ritueel vermoord zijn […]. Wat zou ze daar aantreffen? Bebloede stoepen? Lijken in de struiken? Of misschien de hele stad tot de tanden gewapend? […] Julia had van kennissen vernomen dat enkele verdachte lieden onlangs hadden geprobeerd om de Polen in Rzeszów tegen hun Joodse buren op te zetten, maar hun samenzwering was mislukt. De bedreigde inwoners werden gewaarschuwd, zodat ze ’s nachts konden ontsnappen. Waarom had het in Kielce anders uitgepakt? Hadden de mensen in de stad gewoon minder geluk, of was er meer haat?, vraagt Julia zich af.
Parallel daaraan ontspint zich het fictieve verhaal van Weronika Czerny, een historica van de plaatselijke universiteit. Enkele decennia later, op de dag van de 65ste herdenking van de pogrom van Kielce, verdwijnt haar dochter spoorloos. En – aldus de tekst op de kaft van de roman – „net als destijds werden de stadsbewoners meegesleurd in een mengeling van complottheorieën, haat, angst en mediahysterie. Voor Weronika zelf leidt de verdwijning ertoe dat pijnlijke feiten uit haar […] familiegeschiedenis opnieuw worden blootgelegd”.
71 jaar geleden op 4 juli 1946 vond in de Poolse stad Kielce een van de meest tragische gebeurtenissen in de naoorlogse Poolse geschiedenis plaats die aangeduid wordt als de ‘pogrom van Kielce’. Meer dan 40 Joodse inwoners van de stad werden door de boze menigte in samenwerking met de militie, het Poolse leger en de Geheime Dienst op een gruwelijke wijze vermoord. Tientallen anderen raakten gewond, enkele werden nog vermoord in nasleep van de pogrom op dezelfde dag of in de dagen daarna.
De aanleiding voor de moord was een vals bericht over de ontvoering van een achtjarige jongen Henio Błaszczyk door Joden – de verhalen van Joodse rituele moorden van kinderen waren met name in katholieke delen van Europa onder de bevolking breed verspreid. In werkelijkheid was Henio weggelopen naar bevriende familie in een nabijgelegen dorp waar hij een tijd zonder toestemming van zijn ouders doorbracht. De verontruste ouders hebben de verdwijning van hun zoon bij de militie gemeld. Na zijn terugkomst gaf de jongen aan door Joden gevangengehouden te zijn in de kelder van een huis aan Plantystraat in Kielce. Het motief achter het verzonnen verhaal is tot nu toe niet duidelijk.
De leden van de ordetroepen die de huiszoeking gingen doen, verspreiden onderweg het valse bericht en werden vergezeld door een groeiende groep inwoners. Ter plaatse werden de Joden geslagen en gedood, zowel door de gewone burgers als ook door de bewapende leden van de militie en het leger, gesteund door de groep van arbeiders uit de fabriek Ludwików. De uitbraak van geweld was zo groot dat de pogingen (bijvoorbeeld ondernomen door lokale priesters) om de woedende menigte tot bedaren te brengen, mislukten. Het bestuur van de stad reageerde niet.
Pas in de middag greep het leger in, de Poolse geheime dienst bood de overlevende Joodse inwoners bescherming en bewaakte ziekenhuizen waar de slachtoffers naartoe gebracht werden. Er werd een avondklok ingesteld.
Al dezelfde avond werden ongeveer 100 mensen gearresteerd, op 11 juli werden eerste vonnissen geveld, negen mensen kregen voor hun deelname aan de pogrom de doodstraf die onmiddellijk werd voltrokken. Het hele stadsbestuur werd vervangen.
De slachtoffers van de moord werden op 8 juli begraven op de Joodse begraafplaats in Kielce.
Na de processen werd de zaak in de doofpot gestopt en het onderzoek naar de toedracht tegengehouden. Pas na de val van het communisme ontstond er in Polen een discussie over de pogrom van Kielce.
Het Poolse Instituut voor Nationale Herinnering (IPN) heeft in zijn onderzoek (1990-2004) niet genoeg bewijs gevonden om nog levende daders van de pogrom te vervolgen. De conclusie van het onderzoek was dat de moord aan Joden het gevolg was van het spontane gedrag van de menigte en een reeks toevalligheden.
De theorie dat de Sovjets achter de pogrom zaten (onder meer vanwege de aanwezigheid van het hoofd van de Russische NKWD - de voorloper van de KGB - op deze dag in Kielce) of dat het een provocatie van het communistische bewind was (om aandacht af te leiden van het net gehouden referendum waarvan de uitslag werd vervalst), werd ook verworpen.
Het boek is uiteraard verkrijgbaar bij (online) boekhandels.
In samenwerking met stichting Literatura en dankzij Maja en haar uitgever Bezige Bij mogen we één exemplaar gebruiken voor een facebookactie:
Filmposter
Met deze titel is een film uitgebracht over het leven van de enige vrouw in de geschiedenis die twee Nobelprijzen won: Maria Skłodowska - Curie. De film is een coproductie van Polen, Duitsland en Frankrijk met de Poolse actrice Karolina Gruszka in de hoofdrol.
De film ging in première op het filmfestival van Hamburg in oktober 2016 waarna hij eerst in Polen in de bioscopen kwam. Daar onder de titel: Maria Skłodowska - Curie. De Franstalige film is (nog) niet in Nederland uitgebracht.
Maria Skłodowska wordt geboren op 7 november 1867. Polen als staat bestaat niet en het land is verdeeld door de drie Europese grootmachten: Duitsland, Rusland en het Oostenrijks-Hongaarse keizerrijk. Maria groeit op in het Russische deel. Omdat daar aan de universiteit van Warszawa alleen in het Russisch onderwezen wordt, volgt zij een opleiding aan een clandestine universiteit.
Voor haar verdere opleiding gaat ze een overeenkomst aan met haar zus Bronisława. Maria werkt als gouvernante en lerares om de opleiding van haar zus in Parijs te betalen (waar veel Poolse migranten heen trokken, denk onder andere aan Chopin). Ze wordt verliefd op de zoon van een rijke familie. De familie is tegen hun relatie omdat Maria Skłodowska van een arme lagere landadel afstamt. Na het afstuderen van haar zus Bronisława draaien de rollen zich om en betaalt haar zus de opleiding van Maria.
Maria volgt een studie aan de Sorbonne voor zowel natuurkunde, scheikunde als wiskunde. In 1893 studeert ze af voor natuurkunde en een jaar later voor wiskunde. Daarna gaat ze onderzoek doen en leert Pierre Curie kennen. In 1895 trouwen ze.
Voor haar promotie doet ze onderzoek naar de straling van uranium die ontdekt werd door Bequerrel. Zij gaf deze straling de naam 'radioactiviteit'. Bij dit onderzoek ontdekt ze twee nieuwe elementen. De eerste geeft ze de naam 'polonium' - een duidelijke verwijzing naar haar geboorteland. (Polonium krijgt in 2006 (opnieuw) bekendheid omdat het volgens de Britten door de Russen gebruikt is om Aleksandr Litvinenko te vermoorden.) Het tweede element dat ze ontdekt krijgt de naam radium.
In 1903 promoveert ze op dit onderzoek en krijgt ze samen met haar man de Nobelprijs voor Natuurkunde. Als Pierre Curie in 1906 overlijdt, krijgt ze zijn leerstoel toegekend waarmee ze eerste vrouwelijke hoogleraar werd aan de Sorbonne Universiteit.
.jpg#/media/File:Marie_Curie_(Nobel-Chem).jpg)
Door Fotograv. - Generalstabens Litografiska Anstalt Stockholm - http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/chemistry/laureates/1911/marie-curie.html, published in 1912 in Sweden in Les Prix Nobel, p. 64, Publiek domein, Link
Voor de ontdekking van de elementen krijgt Maria Skłodowska - Curie in 1911 een tweede Nobelprijs, deze keer voor scheikunde. Daarmee is ze enige vrouw die twee Nobelprijzen in de wacht sleept (wat naast haar slechts drie mannen lukte) en dan ook nog in twee verschillende disciplines (wat naast haar maar één andere man lukte).
Haar dochter Irène Joliot-Curie krijgt in 1935 ook een Nobelprijs voor de scheikunde. Helaas maakt haar moeder dat niet meer mee. Ze overlijdt in 1934 aan de gevolgen van leukemie. Een ziekte die ongetwijfeld gerelateerd is aan de grote hoeveelheid straling waaraan ze in haar leven blootstond.
Marie Curie is als enige vrouw op basis van haar eigen verdienste bijgezet in het Pantheon in Parijs, de begraaf plaats van 'grote Fransen'.
De film vertelt het verhaal van Curie die na de dood van haar man door blijft werken in de door mannen gedomineerde wereld van de wetenschap. Het is echter geen film over wetenschap maar over het privéleven van Maria Skłodowska - Curie.
De film benadrukt de unieke positie van Curie in de wetenschap als vrouw die ook nog eens de zorg voor haar beide dochters heeft. Op het compliment van Einstein (gespeeld door Piotr Głowacki) dat ze tot de besten onder de vrouwen hoort, antwoord zij: "Ook onder de mannen". In die scene loopt ze met verder alleen maar mannelijke wetenschappers op het strand tijdens de Solvay Conferentie (zie ook onderstaande foto, zittend, tweede van rechts. Einstein staand, tweede van rechts).
Als ze verliefd wordt op haar collega, de getrouwde Paul Langevin, ontstaat er een rel. Daarmee is dit de eerste verfilming van het verhaal van Maria Skłodowska - Curie waarin dit onderwerp aanbod komt.
Door Benjamin Couprie - Benjamin Couprie, Publiek domein, Wikipedia
Der Film „Marie Curie“ von Marie Noëlle wagt mehr als bisherige Versuche, dieses berühmte Leben zu erzählen. Er spart auch den Skandal nicht aus, der die Forscherin fast ihren zweiten Nobelpreis gekostet hätte.
FAZDie Freiheit des Geistes, verbunden mit einer würdevollen Bescheidenheit ist es, was Marie Noëlle gemeinsam mit der großartigen Schauspielerin Karolina Gruszka als Marie Curie dort sucht, wo es auch zu finden war: In den Quellen, den Briefen, den Tagebüchern. Schlicht: In den Fakten. Da musste nichts erfunden werden, da gibt es Erzählung genug. Ein schöner, dichter Film, für den es höchste Zeit ist.
http://www.berliner-zeitung.de/25234784 ©2017
De 'großartige' hoofdrolspeelster, Karolina Gruszka, is buiten Polen niet erg bekend omdat ze tot nu toe vooral in Poolse producties heeft gespeeld.
De schrijfster en regiseusse Marie Noëlle schreef eerder Love the Hard Way en schreef en regisseerde Luwdig II en The Anarchist's Wife.
Op 10 maart 2018 is de film te zien bij het Laaktheater.
