Katarzyna Kobro en Władysław Strzemiński samen in het Gemeentemuseum Den Haag

Van zaterdag 23 maart tot zondag 30 juni is in het Gemeentemuseum in Den Haag een tentoonstelling te zien van het werk van het kunstenaarsechtpaar Katarzyna Kobro en Władysław Strzemiński. Deze tentoonstelling van Poolse avant-garde was hiervoor te zien in Centre Geogres Pompidou in Parijs.

Wie zijn Katarzyna Kobro en Władysław Strzemiński?

Katarzyna Kobro (1898–1951) en Władysław Strzemiński (1893–1952) ontmoeten elkaar in als Strzemiński in het ziekenhuis ligt nadat hij als soldaat in de oorlog gewond is geraakt. Kobro - een Russische met wortels in Duitsland - studeert in Moskou aan de School voor Beeldende Kunst en Architectuur. Zij brengt Strzemiński - geboren in Minsk als telg uit een Poolse, adellijke familie - in aanraking met de kunst en na de oorlog studeert hij aan de eerste, door de staat gesubsidieerde, kunstacademie. In Rusland, en later ook in Polen, speelt het tweetal een actieve rol in de avant-garde kunstscene.

Władysław Strzemiński en Katarzyna Kobro, ca. 1930-1931 © archief Muzeum Sztuki, Łódź

Het eigenzinnige kunstenaarsechtpaar bevindt zich geografisch en artistiek gezien op een kruispunt in Europa. De tentoonstelling toont een retrospectief op hun werk en maakt bovendien de wederzijdse invloed zichtbaar tussen hun werk en dat van de kunstenaars van De Stijl.

Het echtpaar trouwt in 1920. Ongeveer een jaar later, wanneer de situatie voor progressieve geesten in de Sovjet-Unie verslechtert, vluchten zij van Rusland naar Polen. Hier ontwikkelen zij ieder hun eigen kenmerkende stijl gestoeld op Strzemiński’s theorie van het ‘Unisme’ waarin kleur, vlak, lijn en ruimte een ‘totale, onverwoestbare’ eenheid aangaan. Kobro vertaalt dit naar ruimtelijke objecten uit hout en metaal. Hij naar schilderijen die hij ‘architectonische composities’ noemt. Elke emotionele referentie of verwijzing buiten het vlak van het schilderij, acht hij uit den boze.

Zowel Kobro als Strzemiński doceren kunst op diverse scholen. Strzemiński publiceert daarnaast in hoog tempo artikelen en correspondeert onder meer met Malevich, Van Doesburg en Georges Vantongerloo. In de jaren ’30 begint hij met de ontwikkeling van een ‘Theorie van het kijken’, een ‘Théorie de la vision’, waarin hij culturele, sociale en psychofysiologische invloeden onderzoekt en benoemt, die in het kijken de relatie met onze natuurlijke omgeving beïnvloeden. Daarmee komt hij op gespannen voet te staan met het sociaalrealisme dat door de heersende macht wordt gepropageerd.

GRUPA A.R.

In 1929 verenigt zich onder de enthousiaste aanvoering van het echtpaar een groep Poolse kunstenaars in de Grupa a.r.: de ‘revolutionaire kunstenaarsgroep’ of de ‘ware avant-garde’. Zij verdedigen de abstracte kunst in manifesten en polemische artikelen. Ook leggen zij een verzameling aan met werken die vanuit heel Europa worden geschonken door geestverwante kunstenaars, onder wie Fernand Léger, El Lissitzky, Jean Arp, Theo van Doesburg en Vantongerloo. In 1931 krijgt de collectie een eigen museum in Łódź, Muzeum Sztuki, dat mede door Strzemiński is opgericht. Kobro en Strzemiński vullen de verzameling verder aan met werken van eigen hand.

Katarzyna Kobro, Ruimtelijke compositie 4, 1929, geverfd staal, collectie Muzeum Sztuki, Łódź © Muzeum Sztuki, Łódź & Ewa Sapka-Pawliczak

De tentoonstelling in het Gemeentemuseum omvat een deel van deze collectie en hoogtepunten uit het veelzijdige oeuvre van het kunstenaarsechtpaar. Naast sculpturen en schilderijen zijn ook tekeningen, collages, interieur- en letterontwerpen te zien. De werken getuigen van een ongekende experimenteerdrift en slaan een brug tussen de zuiver abstracte kunst van De Stijl en het suprematisme van bijvoorbeeld Malevich.

Bekendheid van het echtpaar

In kunsthistorisch opzicht vervullen Kobro en Strzemiński een unieke rol binnen het Europese netwerk van vernieuwende kunstenaars dat bloeide in de eerste helft van de twintigste eeuw. Toch hebben zij buiten de Poolse landsgrenzen weinig bekendheid gekregen.

Het Gemeentemuseum besteedt, volgens eigen zeggen,  regelmatig aandacht aan kunstenaars die hoog gewaardeerd zijn door een selecte groep, maar onbekend bij het grote publiek.  De tentoonstelling over Wojciech Weiss (2016) kunnen we daar ook onder scharen.

Een langgekoesterde wens

De tentoonstelling Katarzyna Kobro & Władysław Strzemiński - Een Poolse avant-garde komt tot stand in samenwerking met Muzeum Sztuki in Łódź, het Adam Mickiewicz Institute in Warschau en Centre Pompidou in Parijs, waar de tentoonstelling (deels) te zien was van 17 oktober 2018 t/m 14 januari 2019.

Władysław Strzemiński, Stilleven naar de natuur 3, 1923, olieverf op doek, collectie Muzeum Sztuki, Łódź © Muzeum Sztuki, Łódź & Ewa Sapka-Pawliczak

In Den Haag wordt het verhaal van Kobro en Strzemiński verder aangevuld in relatie tot De Stijl. Een Poolse avant-garde laat het Nederlandse publiek kennis maken met dit bijzondere kunstenaarsechtpaar dat een brug wist te slaan tussen de volledig abstracte kunst van De Stijl in het westen en het suprematisme van Malevich in het oosten.

Met deze tentoonstelling gaat een langgekoesterde wens van het Gemeentemuseum - thuishaven van Mondriaan en De Stijl - in vervulling om aandacht te besteden aan het werk van Kobro en Strzemiński.

Onderstaande video is de promotiefilm van tentoonstelling in Parijs:

Powidoki

In de naoorlogse jaren werkt Strzemiński in eerste instantie succesvol in Łódź. Als eind jaren veertig de communistische repressie toeneemt, en de kunstenaar zich moeten schikken in de stijl van het socialistisch realisme, komt hij hiertegen in opstand. Over deze fase in zijn leven is door de Poolse regisseur de film Powidoki gemaakt (zie onderstaande trailer).

Verder lezen over beide kunstenaars?

Zowel op Wikipedia als op Culture.pl (in het Engels) zijn langere teksten te lezen over beide kunstenaars:

• Władysław Strzemiński op Wikipedia en Culture.pl
• Katarzyna Kobro op Wikipedia en Culture.pl.

Bij de tentoontstelling verschijnt ook een tweetalige catalogus (Engels en Frans). Deze is verkrijgbaar in de museumwinkel. Het rijk geïllustreerde boek Katarzyna Kobro & Władysław Strzemiński - A Polish avant-garde (192 pagina’s) is uitgegeven door Centre Pompidou, Muzeum Sztuki en SKIRA met medewerking van het Adam Mickiewicz Institute. Verkoopprijs: € 35,00.

Władysław Strzemiński, Zeegezicht, 2 VII, 1934, tempera op karton, collectie Muzeum Sztuki, Łódź © Muzeum Sztuki, Łódź & Ewa Sapka-Pawliczak

Alle afbeeldingen en delen van de teksten via het Gemeentemuseum Den Haag.