Het andere perspectief volgens Adam Zamoyski

Op donderdagavond 27 september hield historicus Adam Zamoyski een lezing. Hierin gaf hij antwoord op de vraag waar de ‘Napoleonic Wars’ over gingen. De lezing was een initiatief van Polen in Beeld in samenwerking met het Central and Eastern European Studies Center van de Universiteit van Leiden en de uitgeverij Balans. Aanleiding was het verschijnen van het nieuwe boek van Zamoyski ‘Napoleon, de man achter de mythe’.

Waar gingen de oorlogen over?

In een afgeladen collegezaal met een zeer divers en geïnteresseerd publiek gaf Adam Zamoyski, na een korte introductie door professor Jeroen Duindam, zelf antwoord op de vraag van zijn lezing “What were the Napoleonic Wars really about?”.
De inhoudelijke beantwoording van die vraag is in beknopte vorm het herverdelen van macht. Vanuit een versnipperde machtsverhouding in Europa consolideerde de macht steeds meer bij minder partijen en ontstonden grootmachten. Voor de Franse revolutie waren deze grootmachten monarchieën (Groot Brittannië, Frankrijk, Pruissen en Het Oostenrijkse en het Russische keizerrijk). In het midden lag het versnipperde Heilige Romeinse Rijk. De oorlogen die, van de Britten de verzamelnaam ‘Napoleonic Wars’ kregen, gingen over het herverdelen van de macht zodat uiteindelijk na het congres van Wenen in 1815 vier grootmachten overbleven die Frankrijk als vijfde macht gedoogden.

Het andere perspectief

In een goed opgebouwd betoog schetste Zamoyski nog een ander belangrijk aspect. Namelijk dat het relevant is om bij het beschouwen van deze periode goed te kijken vanuit de verschillende perspectieven. De essentie hiervan zet hij heel goed uiteen bij de inleiding van zijn nieuwe boek:

“Dankzij mijn Poolse afkomst, Engelse scholen en vakanties bij Franse neven en nichten heb ik al op jonge leeftijd kennisgemaakt met totaal verschillende visies op Napoleon. Mensen zien hem als een goddelijk genie, een romantische avatar, een kwaadaardig monster of niet meer dan een vervelend dictatortje. In dit kruisvuur van fantasieën en vooroordelen heb ik empathie ontwikkeld voor elk van deze opvattingen zonder dat ik het met een ervan eens ben.”

Rode draad door het pleidooi van Adam Zamoyski is dan ook om bij de alle gebeurtenissen in de periode niet te snel een bepaald oordeel over te nemen. Als voorbeeld noemde hij het, door de Britten succesvol geïntroduceerde frame van de Napoleonic Wars’. Dit gaf voor het thuisfront de strijd van de Britten een idealistisch karakter terwijl het ook voor de Britten over niets anders ging dan verwerven van macht. In hun geval niet zozeer op het Europese continent als wel op de wereldzeeën. Met het verslaan van de Franse vloot, en Spanje en Nederland onder Frans bestuur slaagden de Britten erin zich veel van de kolonies toe te eigenen.

Een ander frame is dat van Napoleon als ‘oorlogshitser’ terwijl zijn eerste campagnes reactief en defensief waren op het moment dat Frankrijk was aangevallen. Daarnaast is het opvallend dat op het moment dat Napoleon aan de macht kwam in Frankrijk hij als eerste zich inzette voor vrede met de toenmalige vijanden van Frankrijk. Ook in de latere oorlogen kan beargumenteerd worden dat het initiatief om de wapens op te pakken niet bij Napoleon en Frankrijk lag.

Na een betoog van ongeveer 45 minuten naam Adam Zamoyski alle tijd om de vele vragen van het geboeide publiek te beantwoorden.

Het Poolse perspectief

In reactie op een van de vragen kwam ook nog nadrukkelijk het Poolse perspectief naar voeren. In Polen wordt Napoleon gezien als een bevrijder en voorvechter van de Poolse zaak. Eind achttiende, begin negentiende eeuw was Polen onder Pruisen, Oostenrijk en Rusland verdeeld. Alle partijen die Napoleon bestreed. Vanuit dit perspectief is het begrijpelijk dat Poolse troepen aan zijn zijde meevochten.

Zoals echter blijkt speelde hier een ander belang. Napoleon was er zich goed van bewust dat hij de Poolse troepen kon mobiliseren om ze als onderdeel van het Franse leger mee te laten vechten maar zijn doel was daarbij niet eenduidig de ‘bevrijding van Polen’. Zo zette hij Poolse troepen bijvoorbeeld ook in bij de ordehandhaving in overzeese koloniën en bij de strijd in Italië. Dit laatste verklaart de zinssnede “Marsz, marsz, Dąbrowski, Z ziemi włoskiej do Polski,” (Marcheer, marcheer, Dąbrowski, Vanuit de Italiaanse grond naar de Poolse) in het Poolse volkslied.

Bij de invasie van Rusland in 1812 had Napoleon ervoor kunnen kiezen om Poolse patriotten in opstand te laten komen tegen de Russen (en hetzelfde gold voor andere volken in de regio). Toch deed hij dat bewust niet omdat hij nog steeds hoopte op een overeenkomst met Tsaar Alexander.

Signeersessie

Aansluitend op de lezing en het beantwoorden van vragen konden de gasten als eersten in Nederland het nieuwe boek van Zamoyski aanschaffen. Daarvoor had boekhandel Kooyker ter plaatse en boekstand ingericht. Uiteraard maakte veel bezoekers van de gelegenheid gebruik om niet alleen het mooi vormgegeven boek aan te schaffen maar dit ook te laten signeren.

Wilt u Adam Zamoyski nog een keer horen spreken? Dit kan tijdens het Geschiedenis Festival op 6 oktober in Haarlem.

Dankwoord

Met dank aan deze inzet van Adam Zamoyski waren er na afloop verschillende enthousiaste reacties te horen op de lezing.

Als organisatoren kijken we dan ook met voldoening terug op een geslaagde bijeenkomst en danken we op deze plaats nogmaals alle mensen die aan dit succes hebben bijgedragen.
Het boek van Zamoyski is sinds 27 september verkrijgbaar in de (online)winkels.

Voor al zijn publicaties: Zie deze pagina op bol.com.

Een fotoimpressie

De foto van Adam Zamoyski boven dit bericht ontvingen we van mevrouw P. Keppler en gebruiken we met haar toestemming.

Stand boekhandel Kooyker

Full House

Adam zamoyski en Professor Jeroen Duindam

Signeersessie onder grote belangstelling

Tweede impressie signeersessie