Opnieuw een bijdrage van de journalist Marc Peirs. Dit artikel verscheen oorspronkelijk bij deredactie.be en is met toestemming van Marc Peirs opgenomen op onze site.
Marc Peirs is journalist en Polenwatcher bij VRT Nieuws. Hij volgt het land al vijftien jaar en verblijft er vaak lange tijd.
Polen, het meest progressieve land van Europa - Marc Peirs
Een jaar geleden, 16 november 2015: in Polen klimt de regering van Recht en Rechtvaardigheid in het zadel. Weldenkend Europa, de Europese Unie en de westerse media zetten deze regering in welhaast ontroerende eenklank weg als “aartsconservatief”. Welnu: zij dwalen.
Een jaar lang betaald ouderschapsverlof, naar eigen voorkeur te verdelen tussen moeder en vader. Waar zijn we? In Zweden, Denemarken, Noorwegen? In een socialistisch Utopia? Nee. We zijn in Polen.
Deze maatregel stamt nog uit de beleidsperiode van de vorige, liberale regering van Burgerplatform. Maar het zogenaamd “conservatieve” Recht en Rechtvaardigheid heeft de regel toch netjes in ere gehouden.
Meer nog: bij andere, als asociale maatregelen gepercipieerde beslissingen van de vorige regering, draait Recht en Rechtvaardigheid de klok terug.
Vroeger met pensioen
Neem de pensioenleeftijd. De regering van Burgerplatform besliste om de pensioenleeftijd voor man en vrouw gelijk te leggen en te verhogen tot 67 jaar. Dit was een van de redenen waarom Burgerplatform bij de verkiezingen van 25 oktober 2015 een gigantische optater kreeg.
Al in haar verkiezingsprogramma beloofde Recht en Rechtvaardigheid om de vermaledijde “asociale” maatregel terug te schroeven. De partij zet zich schrap voor een terugkeer naar de vorige pensioenleeftijd: 60 voor vrouwen, 65 voor mannen. President Duda liet onlangs weten dat de wijziging tegen oktober 2017 te verwachten valt.
Dat Polen daarmee ingaat tegen de trend in heel de Europese Unie om mensen langer aan het werk te houden, dat laat Recht en Rechtvaardigheid Siberisch koud.
Er valt wat voor te zeggen: een loopbaan als Poolse bouwvakker, bijvoorbeeld, met hard labeur tijdens lange werkdagen in een klimaat waar het zes maanden lang berekoud kan zijn, is nét iets slopender dan pakweg een bureaubaantje als Belgisch ambtenaar bij de FOD Sociale Zaken.
Een "500+-baby"
Het vlaggenschip van het linkse beleid van Recht en Rechtvaardigheid is het bijzonder gulle nieuwe kindergeld, het ‘500+’-programma. Vanaf het tweede kind krijgt elk Pools gezin, ongeacht hoeveel vader en moeder verdienen, de riante som van 500 zloty per kind.
Armere gezinnen krijgen die 500 zloty al vanaf het eerste kind. Die som van 500 zloty komt overeen met ongeveer 120 euro. Per maand, per kind. In Poolse termen is dat een klein fortuin. Want de werkelijke koopkracht van die 120 euro is drie, vier keer groter dan wat diezelfde som in België vertegenwoordigt.
De regering wil met die maatregel drie vliegen in één klap slaan. Er vloeit een enorme som geld naar armere regio’s met kinderrijke gezinnen, die plots veel meer te spenderen hebben. Bovendien is het kindergeld een hefboom voor vrouwenemancipatie van moeders die de centen op hun privérekening uitgekeerd krijgen.
Tussen haakjes: krijgt echter de man het geld op zijn rekening, dan zijn er volgens recente rapporten nu al regio’s aan te wijzen waar de wodka-consumptie behoorlijk aan het stijgen is.
De waarheid is deze: in het sociaal-economische beleid steekt Recht en Rechtvaardigheid klassieke socialisten zoals de Vlaamse SP.A, de Duitse SPD of de Nederlandse PvdA vlotjes links voorbij.
Ten derde hoopt de regering dat het rijkelijke kindergeld een dam tegen de vergrijzing zal opwerpen door koppels makkelijker voor meer kinderen te doen kiezen. Immers: "Een kind is geen last, het is een investering", zei premier Szydlo toen ze het ‘500+’-programma lanceerde.
Uiteraard zijn er nog geen cijfers beschikbaar over een mogelijk stijgende nataliteit: ‘500+’ is pas in april van start gegaan, dus minder dan negen maanden geleden. Maar wie vaak in Polen komt, ziet behoorlijk veel bollende buikjes. In elk geval in de gewone omgangstaal is het begrip "een 500+-baby" al gemunt en gekend.
Taks op de "Grandes surfaces"
‘500+’ is, dat spreekt voor zich, peperduur. Eerste cijfers van de regering hebben het over 3,8 miljoen kinderen die sinds de start van het programma 11,3 miljard zloty (2,7 miljard euro) hebben gekregen .
Voor een deel wil de regering de kosten betalen met de reguliere, stijgende inkomsten van de schatkist dankzij de aanhoudende economische groei. Dit en volgend jaar zal de groei van het Poolse BNP volgens de Europese Commissie een robuuste 3,6 procent bedragen. Maar er moeten hoe dan ook extra inkomsten worden gevonden.
Daarvoor kijkt de regering naar een belasting op de vele buitenlandse supermarktketens die in Polen flukse winsten boeken. Van het Britse TESCO dat 24 uur op 24 open is, over het Franse Carrefour met zijn aangename selectie Franse kazen en wijnen, tot de Portugese prijsbreker Biedronka waar je voor een propvolle winkelkar nauwelijks 100 euro betaalt, je vindt de filialen van deze winkels en andere Kauflands of Lidls tot in de meest bescheiden provinciesteden. Een potentiële goudmijn voor belastingheffing dus.
Daarom heeft de regering-Szydlo op 1 september een doordachte belasting op winkelwinsten ingevoerd. Een eerste schijf, tot 300.000 euro, is belastingvrij. Op die manier wil Recht en Rechtvaardigheid de “sklep spozywczy” ontzien, de ontelbare kleine dorpskruideniers die tegelijkertijd de rol van winkel én doorgeefluik voor lokale roddels én ontmoetingsplaats voor boy meets girl vervullen.
Boven die belastingvrije som wordt een progressieve taks geheven van 0,7 procent, die voor de hele grote verdieners tot 1,9 procent kan oplopen. Klinkt logisch en rechtvaardig, zou je denken.
Alleen: Europa is tégen. De Unie, die in andere dossiers zo graag de Witte Ridder tegenover de recalcitrante Polen speelt, vindt de taks een probleem net omdát hij de kleine winkels bevoordeligt. Precies wat Recht en rechtvaardigheid wil.
Maar voor Europa is dat ongeoorloofde concurrentievervalsing. Noodgedwongen trok de regering-Szydlo de maatregel weer in. Er wordt nu nagedacht over een aangepaste taks. Die zou vanaf januari in de steigers worden gezet.
Woning+
Een tweede pijler van het progressieve sociale beleid is “Mieszkania+”, te vertalen als “Woning+”. Met “Mieszkania+” geeft de nationale schatkist geld aan lokale overheden die gronden ter beschikking stellen voor nieuwbouw.
De nieuwe flats en huizen worden door private projectontwikkelaars gebouwd. Daarna worden ze verhuurd aan mensen die te rijk zijn om in aanmerking te komen voor een bijna gratis sociale woning, maar tegelijkertijd niet of moeilijk aan een hypothecair krediet bij de bank geraken: alleenstaande jongeren, startende koppeltjes, kinderrijke echtparen waarvan slechts één van beide partners werkt.
Zij huren de woningen goedkoop, voor de helft van de commerciële huurwaarde. Na 25 jaar huur betalen worden ze automatisch eigenaar.
Ook voor de projectontwikkelaar is dit systeem interessant. Hij krijgt de grond goedkoop ter beschikking en heeft de garantie dat alle wooneenheden meteen en langdurig verhuurd zijn.
Zo progressief Recht en Rechtvaardigheid is in sociaal-economische dossiers, zo complexloos conservatief is de partij op moreel en religieus gebied.
In heel Polen heerst een gigantische bouwwoede, die vooral de betere middenklasse en de rijken als beoogde klant heeft. Met de gouden vondst “Mieszkania+”, dat in 2019 op kruissnelheid zal komen, krijgen ook minder gegoede mensen uitzicht op een kwaliteitsvolle woning.
Heel veel Poolse gezinnen wonen nog altijd in flatjes van gemiddeld 35 vierkante meter, die dateren uit communistische tijden. Als luciferdoosjes zijn ze opgestapeld in appartementsblokken die destijds zijn opgetrokken door arbeiders met meer wodka dan stielkennis in de aderen.
Hoe armtierig de privébehuizing is, zo indrukwekkend is de publieke infrastructuur. Nagelnieuwe snelwegen, imposante shopping malls, prachtig opgeknapte stationsgebouwen en luchthavens, het Polen van de toekomst krijgt razendsnel vorm. Maar de gewone Wojtek en Kasia hokken dus nog steeds in hun zielige flatje. Recht en Rechtvaardigheid wil die gewone man en vrouw een beter onderdak bieden.
Poolse Obamacare
De waarheid is deze: in het sociaal-economische beleid steekt Recht en Rechtvaardigheid klassieke socialisten zoals de Vlaamse SP.A, de Duitse SPD of de Nederlandse PvdA vlotjes links voorbij.
Net als die partijen zitten ook de Poolse sociaaldemocraten SLD in ideologische crisis. SLD-kopstukken geven het knarsetandend toe: Recht en Rechtvaardigheid voert een dermate progressief beleid dat de “echte progressieven” van SLD geen geloofwaardige oppositie kunnen voeren.
Zo belooft Recht en Rechtvaardigheid om de minimumlonen op te trekken (tot 12 zloty of 2,80 euro per uur). Ook wil Recht en Rechtvaardigheid de bestaande flat tax van 19 procent voor ondernemers door een progressieve belasting vervangen.
En onlangs heeft de regering beslist om alle basismedicijnen gratis ter beschikking te stellen voor mensen vanaf 75 jaar.
Tegelijkertijd zijn er plannen in de maak voor een enorme uitbreiding van de gezondheidszorg. De Poolse grondwet stelt dat iedereen recht heeft op gratis gezondheidszorg, maar tot nu toe is die belofte vooral theoretisch.
Nu wil Recht en Rechtvaardigheid de gratis gezondheidszorg uitbreiden naar letterlijk iedereen, ook mensen die tot nu niet verzekerd zijn, zoals een werkloze, een huisvrouw of een zelfstandige na faillissement. Een Poolse Obamacare op grote schaal, zeg maar.
Gastvrij Polen
Toegegeven, de titel van dit artikel is natuurlijk lichtjes provocerend bedoeld. Recht en Rechtvaardigheid heeft een januskop: vriendelijk glimlachend aan de linkse sociaal-economische kant, hard als graniet aan de machtspolitieke zijde.
De openbare omroep is helemaal geknecht en het vroeger o zo goedgemaakte televisiejournaal is tot een potsierlijke propagandashow voor de regering verworden. En met het Grondwettelijk Hof voert de regering al bijna een jaar lang een partijtje armworstelen over de benoeming van rechters en de werking van het Hof.
Ook tegenover de Europese Unie is Recht en Rechtvaardigheid stukken assertiever dan de vorige regering van Burgerplatform. Van verplichte spreidingsplannen of massale toevloed van moslimvluchtelingen uit het Midden-Oosten wil het huidige Poolse bewind helemaal niet weten.
Polen heeft geen moslimgetto’s, geen moslimterroristen en welgeteld één Syriëstrijder, die algemeen als een koddige malloot wordt aangezien. Polen wil dat graag allemaal zo houden.
De weigering om moslims op te vangen levert Polen in heel Europa een imago van gesloten land op, al dient dat danig gerelativeerd. Polen is met name bijzonder gastvrij voor migranten en vluchtelingen uit het door burgeroorlog, Russische militaire invasie en economische crisis geteisterde buurland Oekraïne. Schattingen hebben het over niet minder dan 400.000 Oekraïners in Polen.
Verdeeld land
Zo progressief Recht en Rechtvaardigheid is in sociaal-economische dossiers, zo complexloos conservatief is de partij op moreel en religieus gebied.
Neem het abortusdossier. Polen kent een erg restrictieve wet die abortus enkel toelaat in geval van verkrachting of incest, wanneer de foetus sterk misvormd is of wanneer het leven van de vrouw in gevaar is. Een liberalisering van die wet hoeft niemand onder Recht en Rechtvaardigheid te verwachten.
Abortus was de voorbije maanden inzet van fel maatschappelijk debat. In Polen mogen maatschappelijke drukkingsgroepen een wetsvoorstel in het parlement indienen wanneer ze meer dan 200.000 handtekeningen achter het voorstel krijgen.
Twee drukkingsgroepen waren daar in september-oktober in geslaagd. Het progressieve voorstel, met een liberalisering van abortus, werd in het parlement meteen weggestemd. Het conservatieve voorstel, dat abortus enkel nog toeliet als het leven van de vrouw in gevaar is, raakte wel door een eerste lezing in het parlement.
Heel wat politici en aanhangers van Recht en Rechtvaardigheid waren het voorstel genegen. Maar tegelijkertijd kwamen de tegenstanders massaal de straat op. Onder druk van die protesten, vooral van vrouwen, besliste premier Szydlo het hele abortusdebat, welja, te aborteren.
Een boeiende en bizarre progressieve én conservatieve revolutie in het hart van Europa.
Die episode toonde nog maar eens aan hoe Polen onder Recht en Rechtvaardigheid in één jaar tijd een extreem verdeelde samenleving is geworden.
De verdeeldheid uit zich in ook in de recentste politieke peilingen. Het liberale blok van de nieuwe partij Nowoczesna (19 procent) en de vorige regeringspartij Burgerplatform (18 procent) is, met opgeteld 37 procent, exact even groot als Recht en Rechtvaardigheid.
We blazen samen met dat verdeelde Polen één kaarsje uit. Op naar jaar twee van het Polen van Recht en Rechtvaardigheid, op naar jaar twee van deze boeiende en bizarre progressieve én conservatieve revolutie in het hart van Europa.