Recent verscheen het verhaal over de oorlogsbelevenissen van de Poolse Para Stanisław Kulik. Het verhaal werd opgetekend door zijn kleinzoon Nicholas Kinloch: From the Soviet Gulag to Arnhem.
Kulik is een van de para's die na geland te zijn in Driel*, de Rijn overstak om mee te vechten in de perimeter in Oosterbeek. Als de troepen zich uit Oosterbeek terugtrekken over de Rijn, blijft hij achter op de noordoever. Net als alle andere achterblijvers wordt hij gevangen genomen. Door zich voor te doen als gewondenverzorger houdt hij wat meer bewegingsvrijheid en komt hij terecht in het Sint Elizabethsgasthuis in Arnhem. Daar weet hij te ontsnappen en met behulp van het lokale verzet weet hij uit de handen van de Duitsers te blijven.
De enige Pool in operatie Pegasus
Net als Kulik weten ook tientallen Britse militairen zich na de verloren slag bij Oosterbeek en Arnhem zich verborgen te houden op de Veluwezoom met hulp van de burgerbevolking. Voor hen organiseert het verzet met de Geallieerden die dan aan de zuidkant van de Rijn zitten een grootschalige ontsnapping. Deze ontsnapping krijgt de codenaam ' Pegasus' naar het embleem van de Britse Airborne Divisie. Kulik is daarbij de enige Pool die weet te ontsnappen. Alleen dit al maakt zijn verhaal bijzonder.
De gedeporteerde familie
Voor ons als lezer zit de waarde van het boek vooral in de belevenissen die voorafgaan aan zijn inzet tijdens Operatie Market Garden. Stanisław vertelt namelijk uitgebreid over de deportatie van zijn familie naar de Russische Gulachs en hoe de familie zich daar staande probeert te houden. Samen met zijn vader, moeder, oudere broer, jongere broer en zusje wordt de hele familie gedeporteerd. In het kamp verliest de jonge Stanisław, die met zijn vader en oudere broer Billy dwangarbeid moeten verrichten zijn jongere broertje Mietek. Ondervoed, onderkoelt en de slechte huisvesting zorgen ervoor dat een wond aan zijn voet (bij gebrek aan schoenen) leidt tot een ontsteking en zijn dood. Niet veel later verliest Stanisław ook nog zijn moeder.
Naar het leger en Oosterbeek
Als de Sovjet Unie door Duitsland wordt aangevallen verandert de behandeling van de Polen. Stanisław en zijn Broer Billy sluiten zich aan bij de stroom van manschappen die zich aansluit bij het Poolse leger. Kulik is dan 17 jaar oud en weet zich in die reis staande te houden als hij na een tussenstop de trein mist en op zichzelf is aangewezen.
Als gezegd is hij een van de Polen die vanuit Driel de Rijn oversteekt en in Oosterbeek positie betrekt in de huizen aan de Stationsweg. Dit relaas is interessant maar het laat ook zien dat de herinnering van de veteraan over de jaren heen zorgen voor 'ruis' Zo beschrijft hij dat hij na de landing loopt over heide en dat Driel een dorp is van een paar duizend inwoners. Een aantal dat de omvang van Driel in latere jaren adequaat omschrijft maar in de oorlog niet klopt.
Een pakkende impressie van daadwerkelijk een epische reis
De schrijver kiest ervoor om het boek in de ik-vorm te schrijven en om namen van verschillende betrokken personen te veranderen. Zo is het helaas soms een beetje zoeken naar hoe het verhaal matcht met de historishe feiten, bijvoorbeeld als de schrijver Kulik laat verhalen over de dood van zijn officer, vermoedelijk kapitein Gazurek.
Waar dit storend kan zijn voor de (amateur)historici doet dit niets af aan de impressie die het boek geeft hoe de jonge militair deze bijzondere periode in zijn leven heeft ervaren, herinnerde en vertelde aan zijn kleinzoon. Daarmee heeft het een mooi en interessant boek opgeleverd dat zeker in de boekenkast thuishoort.
Dit verhaal zelf lezen?
Wilt u de ervaringen van Kulik zelf lezen? Het engelstalige boek is verkrijgbaar voor €35 euro bij eventuele lezingen die we samen met de Stichting Driel Polen verzorgen. Kunt u daar niet op wachten? Stuur dan een mailtje via ons contactformulier of gebruik de knop hieronder. Vermeld daarin uw naam en adres. Voor het toezenden via de post vragen we wel € 5 extra om de verzendkosten te dekken. We sturen u natuurlijk eerst een e-mail hoe u voor het boek kan betalen. Overigens is het boek ook verkrijgbaar via Bol. Het verschil in prijs komt ten goede van de stichting.
Wilt u meer lezen?
Recent verscheen ook de memoires van Bartek Mazur. Lees onze review.
*) Voor details over de slag om Arnhem verwijzen we naar het dossier Driel44.
