De Poolse grafisch vormgever, kinderboekenschrijver en essayist Marcin Wicha publiceerde in 2017 'Rzeczy, których nie wyrzuciłem'. Hij won met het boek over zijn moeder verschillende prijzen waaronder de Nike, de belangrijkste Poolse boekenprijs. Dankzij de vertaling van Charlotte Pothuizen en uitgeverij Koppernik mogen we nu in Nederland van het verhaal genieten onder de titel 'Dingen die ik niet heb weggegooid'.
Ze sprak niet over de dood. Eén keer maar. Een onbepaalde armbeweging, een zwaai in de richting van de boekenkast: 'Wat ga je met dat alles doen?'. Dit is de openingszin van het boek. Het is gelijk duidelijk dat zijn moeder misschien niet de makkelijkste was en dat de zoon een uitdaging heeft om, nu zijn moeder is overleden, haar woning uit te ruimen. Aan de hand van de verschillende snuisterijen en boektitels schets de zoon het leven van een moeder en daarmee een gezin in het Polen.
Herinneringen aan een tijdsbeeld
Daarmee staat het boek wat op afstand van de Nederlandse lezer want de boekenkast bevat schrijvers en titels die in Nederland niet bekend zijn. Wel zorgt de vertaalster voor goede voetnoten die namen duiden.
Ook schetst de schrijver de perioden van de Poolse geschiedenis aan de vormgeving van de boeken: Boeken met slechte kwaliteit papier ten tijden van de schaarste onder het communisme, dunne illegale uitgaves of de nadrukkelijk vormgegeven kaften van de economische boom na de val van het communisme zijn voor de meeste Nederlanders op zich goed te begrijpen maar niet direct herkenbaar.
In het boek komt een moeder naar voren die haar zoon weerbaar wil maken, niet in de laatste plaats verbaal. Iets waarin hij, volgens hemzelf, niet in slaagt omdat het juiste weerwoord vaak pas komt na afloop van het argument. Ook dit lijkt een zekere afstand op te roepen naar de hoofdpersoon, de Joods Poolse Joanna. En toch is het boek heel herkenbaar.
Herkenbaarheid
Herkenhaar is de vraag waar je moet beginnen als je een woning gaat uitruimen. Herkenbaar is dat het schuurt als wat waardevol was voor je dierbare (in dit geval de boekencollectie) voor de antiquair geen waarde heeft. Herkenbaar is dat aan de verschillende objecten en boeken herinneringen kleven, dat ze een tijdsbeeld oproepen van iets wat niet meer terugkomt.
En ondanks dat Marcins moeder misschien niet de makkelijkste is, roept hij zeker sympathie voor haar op. Want ja, haar leven was ook niet makkelijk met de erfenis van een oorlog en een voor de Joodse Polen in de jaren zestig een regime dat ze liever kwijt dan rijk was. Is het dan begrijpelijk dat ze verbaal haar plaats inneemt?
De sympathie zit ook in haar professionele leven als kinderspycholoog. Zo ontvangt de zoon vele berichtjes na haar dood waarvan hij er heen aanhaalt. Die herinnering schetst dat Joanna stopt met werken zodra ze door rugklachten niet meer op ooghoogte met kinderen kan werken.
De moeder van Wicha is een eigenzinnige vrouw
Voor literatuur liefhebbers zal het hoofdstuk over Emma, Jane Austens roman, ook zorgen voor herkenning. Het was het lievelingsboek van Joanna. Een boek over een eigenzinnige vrouw wat je ook zou kunnen zeggen over de moeder van Wicha in Dingen die ik niet heb weggegooid.
'Je kunt niet van alles in het leven een grappig verhaaltje maken' tekent Wicha een uitspraak van zijn moeder op in het voorwoord. Toch heeft hij het geprobeerd met dit boek. En hij is daarin geslaagd met de de anekdotes die hij gebruikt om zijn moeder te typeren en het ongemak dat dit soms voor hem betekende. Anekdotes die zeker zorgen voor een glimlach bij het lezen. Daarmee ontstaat een mooi eerbetoon aan zijn moeder en de dingen die zij in haar leven verzamelde en waarvan hij op zijn beurt ook een aantal boeken titels behoudt en niet wegdoet.
Daarmee is Dingen die ik niet heb weggegooid een aanwinst voor je boekenkast en ja, over tig jaar zullen nazaten het tegenkomen en is het misschien een aanleiding voor een volgend prijswinnend boek.
Laat je ook verleiden door de recensie in Trouw om het boek te lezen, lees hier de eerste paar bladzijden of bestel het gelijk op bijvoorbeeld bol.com.
Leve de moeilijke moeder, denk je bij het lezen van deze bundel.
Jann Ruyters in Trouw
