Krystyna Skarbek-Granville: De vergeten spionne inspireerde Ian Flemming

Een van de langstdienende spionen voor de Britten in de Tweede Wereldoorlog is de Poolse Maria Krystyna Janina Skarbek. In 1941 is ze de schuilnaam Christine Granville gaan gebruiken, een naam die ze na de oorlog ook als wettelijke naam koos toen ze zich in december 1946 tot Brits onderdaan liet naturaliseren. Skarbek-Granville voerde talrijke missies uit in bezet gebied toen de levensverwachting van spionnen in Frankrijk ongeveer zes weken was. Nu is haar bijdrage nauwelijks bekend.

Maria Krystyna Janina Skarbek wordt geboren op 1 mei 1908 als dochter van een Poolse graaf en een moeder uit een Joodse bankiersfamilie. Ze groeit op in vrijheid op een groot landgoed. Een opvoeding die van invloed was op haar latere carrière als Britse spion tijdens de Tweede Wereldoorlog volgens de historicus Clare Mulley, die de biografie over Skarbek schreef The Spy Who Loved.

Jeugd als leerschool voor Skarbek

Skarbeks jeugd, opgegroeid met veel vrijheid op het platteland, vormde de basis voor haar onverschrokkenheid en avontuurlijke geest. Ze was bedreven in paardrijden, schieten en andere activiteiten die haar later van pas kwamen in haar rol als spion. In september 1939, terwijl ze met haar tweede echtgenoot, een Poolse diplomaat, in Zuid-Afrika reisde, hoorde ze over de invasie van Polen en besloot ze zich aan te sluiten bij de geallieerde strijdkrachten.

Ze trad toe tot MI6 en werd al snel de eerste vrouwelijke spion van de organisatie. Haar avontuurlijke jeugd en vaardigheden als polyglot maakten haar geschikt voor gevaarlijke missies in bezet Europa.

In plaats van deel te nemen aan conventionele oorlogsvoering, diende Skarbek een plan in bij MI6 om de Carpathische bergen over te steken naar bezet Polen. Haar doel was om propaganda en fondsen voor de geallieerden te brengen en inlichtingen over de bezetting terug te brengen. Deze gedurfde actie leidde ertoe dat Skarbek de eerste vrouwelijke rekruut van MI6 werd.

Doortastendheid en overtuigingskracht

Tijdens de oorlog voerde Skarbek talloze gevaarlijke opdrachten uit in Frankrijk, Hongarije en Egypte. Ze werd gevangengenomen en ondervraagd door de Duitsers, maar wist zichzelf telkens te bevrijden met haar intelligentie en doortastendheid.

Gedurende de oorlogsjaren groeide Skarbek uit tot een legendarische figuur in de inlichtingenwereld. Als gravin met connecties tot invloedrijke mensen, beheerste ze meerdere talen en wist ze onopgemerkt in en uit situaties te glippen. Haar vermogen om snel te denken en te handelen, evenals haar bekwaamheid in manipulatie en overtuigingskracht, maakten haar een waardevolle asset voor MI6.

Met regelmaat moest ze grenzen oversteken, soms verstopt in de kofferbak van een auto en soms terwijl ze machinegeweervuur ontweek. Ze had talloze minnaars tijdens de oorlog en wist zelfs de meest vijandige situaties te overleven.

Een keer overtuigde ze haar Duitse ondervragers ervan dat ze tuberculose had door zo hard op haar tong te bijten dat het leek alsof ze bloed ophoestte.

Skarbeks intelligentie en moed werden opgemerkt door Winston Churchill, die haar zijn favoriete agent noemde. Ze bracht belangrijke informatie over Duitse troepenbewegingen langs de Sovjetgrens, vastgelegd op microfilm, naar Churchill. Haar vermogen om zelfs waakhonden te betoveren en te manipuleren, getuigde van haar ongeëvenaarde charme en overredingskracht.

Een van de meest opmerkelijke voorbeelden van Skarbeks bekwaamheid vond plaats in 1944, toen ze een Duitse garnizoensbasis in de Alpen overtuigde om sabotage te plegen en over te lopen naar de geallieerden. Ze gebruikte een megafoon om 63 Poolse officieren, die gedwongen in het Duitse leger diende, ervan te overtuigen over te lopen. Dit leidde tot de overgave van de garnizoenscommandant.

Tijdens dezelfde periode ontdekte ze dat haar geliefde, haar Special Operations Executive (SOE) commandant, was gearresteerd door de Gestapo en geconfronteerd werd met executie door een vuurpeloton. In een gedurfde zet wist Skarbek hem, samen met twee andere agenten, te bevrijden door de Digne-gevangenis binnen te stormen en de bewakers te overtuigen van een aanstaande Amerikaanse aanval.

Skarbek in vergetelheid

Na de oorlog bleef Skarbek echter grotendeels onopgemerkt in Groot-Brittannië. Ze werd niet voldoende erkend voor haar heldhaftige inspanningen en werd zelfs gediscrimineerd. Haar tijdelijke verblijfspapieren werden niet vernieuwd, waardoor ze het land moest verlaten. Terugkeren naar het communistische Polen was gevaarlijk vanwege de dreiging van de Sovjetgeheime dienst.

Skarbek, die haar leven riskeerde voor Groot-Brittannië, weigerde aanvankelijk een George Medal en OBE (Orde van het Britse Rijk) voor haar oorlogsinspanningen. Pas na aandringen en het verkrijgen van de Britse nationaliteit accepteerde ze de onderscheidingen. Ze leidde een bescheiden leven in het Shelbourne Hotel. Een hotel gerund door de ‘Polish Relief Society’,voor betaalbarehuisvesting voor Polen in London. Ze werkte als serveerster, verkoopster en zelfs schoonmaakster op een passagiersschip.

Ondanks haar indrukwekkende dienst tijdens de oorlog, ervoer Skarbek opnieuw discriminatie toen haar collega’s op het schip twijfelden aan de authenticiteit van haar oorlogsonderscheidingen die ze door de kapitein gevraagde waren om te dragen. Deze behandeling getuigde van de vooroordelen waarmee ze te maken kreeg, als buitenlandse met haar accent en donkere uiterlijk. Slechts één medewerker, Dennis George Muldowney, verdedigde haar.

Haar leven nam een tragische wending toen Muldowney, afgewezen als minnaar, haar vermoordde op 15 juni 1952 in het Shelbourne Hotel. Ze stierf binnen enkele seconden nadat hij een commando-mes in haar borst stak. Ze werd begraven onder de naam Krystyna Skarbek-Granville op St Mary's Roman Catholic Cemetery in Kensal Green, north-west London.

Muldowney werd 10 weken later opgehangen voor de moord, waarna het verhaal van Skarbek vervaagde in de loop der jaren.

Herdacht in de literatuur

Waarschijnlijk heeft de schrijver Ian Fleming haar als voorbeeld genomen voor het personage van Vesper Lynd in Casino Royale (1953), zijn eerste James Bond-roman. Inmiddels zijner meerdere publicaties en documantaires gemaakt.

Historicus Clare Mulley heeft zich ingezet om Skarbeks prestaties breder erkend te krijgen. In 2020 organiseerde ze de plaatsing van een herdenkingsplaat op 1 Lexham Gardens, het voormalige Shelbourne Hotel. Ze was ook betrokken bij het creëren van een Granville Suite in het luxe hotel The OWO, gevestigd in het voormalige Old War Office in Whitehall.

Skarbek, die tussen de lijnen van nationale identiteiten en genderrollen viel, blijft een vergeten heldin. Haar unieke persoonlijkheid, die te veelzijdig was om in één categorie te passen, maakte het moeilijk om haar verhaal op waarde te schatten. Clare Mulley blijft vastbesloten om Skarbeks bijdragen aan de geschiedenis te eren en haar verhaal te laten herleven als dat van een moedige en briljante spion.

Bronnen

Dit artikel is een samenvatting van een artikel dat in januari 2024 verscheen bij de BBC.

Het beeldmateriaal is van Wikipedia met een uitgebreid artikel over Skarbek.

Het boek Clare Mulley, The Spy Who Loved: the Secrets and Lives of Christine Granville, Britain's First Special Agent of World War II (2012) is bijvoorbeeld nog verkrijgbaar via bol.com. In mei 2024 verschijnt Agent Zo. Dit vertelt het verhaalvan de Poolse verzetstrijdster Elżbieta Zawacka (zie Wikipedia). Zij vocht in de Opstand van Warschau en was de enige vrouw bij de Cichociemni, de ‘special forces' van het Poolse leger die gedropt werden in Pools bezet gebied.

Foto verantwoording:
- boven het artikel: © IWM (HU 47952)
- overigen via wikipedia