Begraafplaats bijzonder Haags Joods erfgoed dankzij vluchteling uit 17de eeuw
Immigratie is van alle tijden. Ook immigratie uit Polen zoals het boek '1000 jaar Polen en Nederland' inzichtelijk maakt. In Den Haag is het ontstaan van de Joodse begraafplaats terug te voeren naar een vluchteling uit Polen. Een artikel in 'De Haagse Tijden' van 14 november 2023 (PDF) schrijft hierover.
Ziskind Pos, stichter van de begraafplaats
Ziskind Pos wordt geboren in Pozno (Poznan) in ongeveer 1639. Hij was de zoon van Hirsch Pos. Wie zijn moeder was, is niet meer bekend. In 1656 vlucht Ziskind voor de kozakken en de Russen vanuit Pozno per schip naar Amsterdam. Daar wordt hij opgenomen in de Amsterdamse Sephardische gemeenschap. In 1659 trouwt hij met Beile (Bela), dochter van Tanchum Hanffaden. De in het Hebreeuws ondertekende akte van ondertrouw laat zien dat ze zeer geletterd waren voor hun tijd.
Het echtpaar krijgt acht kinderen. Een sterft op 18-jarige leeftijd. Slecht twee zonen Wolf (Benjamin) en Beer (Barend) krijgen nakomelingen. Beer Pos (Barend Polak) verwerft net als zijn grootvader Hirsch Pos de erefunctie van mohel (besnijder).
Ziskind, de tweede Asjkenazi in Den Haag met burgerrechten
Ziskind vestigt zich met zijn familie in 1675 in Den Haag waar hij als Alexander Polak als tweede Asjkenazi het burgerschap verwerft. Met het poorterschap krijgt hij meer rechten en privileges, waaronder de uitoefening van een eigen beroep. Hij opent een winkel in katoen en zijde op de hoek van het Spui en de Lange Gracht en wordt een welgesteld zakenman. Zijn zonen Wolf en Beer worden burgers door verwantschap, noemen zich Benjamin en Barend Polak en openen op hun beurt winkels aan de Lange Gracht en de Gortstraat.
Alexander Polak zet zich in voor een Asjkenazische gemeente naast de twee al bestaande Sefardische gemeentes. Samen met de Sefardi Mozes de Pinto dient hij het verzoek in een gemeenschappelijke Joodse begraafplaats te stichten en verkrijgt als ouderling op 21 januari 1694 een stuk grond in erfpacht van 85 m2 gelegen bij het Scheveningse tolhuis. Na zijn dood, drie jaar later, is hij de eerste die er begraven wordt. Omdat de grafboeken pas in dat jaar beginnen is niet bekend of en wie er daarvoor begraven zijn. De oorspronkelijke grafstenen, verweerd en onleesbaar geworden door de tand des tijds, worden uit respect voor de stamvader en zijn vrouw, door hun nakomelingen vernieuwd op 6 juni 1866.
Van 85 vierkante meter eind zeventiende eeuw groeit de begraafplaats over de jaren heen uit naar een grafveld van 20.000 vierkant meter. Een oase van rust in het centrum van Den Haag schuin tegenover het Vredespaleis.
De oorspronkelijke grafstenen, verweerd en onleesbaar geworden door de tand des tijds, worden uit respect voor de stamvader en zijn vrouw, door hun nakomelingen vernieuwd op 6 juni 1866.
In 1710, wordt het terrein verdeeld over beide gemeentes en afgekocht door de Joodse gemeenschap.
Arbeidsmigrant avant la lettre Saul Halevi
Ziskind is niet de enige Jood van Poolse komaf op de begraafplaats. Er is ook het graf van Rabbi Saul Halevi, ook bekend als R’ Shaul Hager, te vinden. Hij wordt geboren in een goed gesitueerde Poolse familie in Dobromil in Polen in 1712 als zoon van opperrabbijn Isaac Halevi. Hij blijkt een briljant Thora student, bekend om zijn scherp analytisch vermogen, zijn nauwgezette observaties van de Thora, zijn vroomheid en gedisciplineerde stijl van leven.
Op relatief jonge leeftijd wordt hij in 1740 aangesteld als rabbi van een voorname Joodse gemeenschap in Emden (Duitsland). Zes jaar later trekt hij verder als arbeidsmigrant avant la lettre als de Joodse gemeenschap te ’s-Gravenhage hem vraagt het leiderschap op zich te nemen en hij wordt opperrabbijn van de Asjkenazisch Joodse gemeenschap in Den Haag. Saul Hager Halevi is een prominente leider tot aan zijn dood in 1785.
Verder lezen?
- Het boek '1000 jaar Polen en Nederland' is alleen nog als tweedehands verkrijgbaar.
- de Stichting tot instandhouding van de Joodse begraafplaats te ‘s-Gravenhage heeft met joodsebegraafplaats.nl een uitgebreide site. Daarop informatie over:
- bezoekmogelijkheden
- de historie van de begraafplaats
- een route over de begraafplaats met vele verhalen van daar begraven Joden (hieruit putte we voor de tekst op deze pagina)
- Het boek 'Honderd jaar heimwee' staat ook stil bij de Joods Poolse geschiedenis van Den Haag. Dit boek is nog wel verkrijgbaar.
- Het artikel in Haagse Tijden nummer 20 2023, pagina 5 van de PDF.
Afbeeldingen via Wikipedia door Roel Wijnants, Den Haag Overzichtsfoto en grafdetail CC BY-SA 2.0
